موضوع: تاريخ اسلام - پيامبران - ائمه نويسنده: احمد اسلامي ناشر: ميثم تمار نوبت چاپ: دوم تعداد صفحات: 240 صفحه تيراژ: 3000 نسخه قطع: رقعي قيمت: 27000 ريال تخفيف: 10 % قابل پرداخت: 24300 ريال
معرفي کتاب:
چكيده :
بخش نخست كتاب درباره بعثت و ظهور انديشه اسلامي است. براي نمونه، نگارنده در همين بخش، موضوع "حكمت بعثت، حكومت عقل و عدل" را مطرح مي‌سازد و خاطرنشان مي‌كند: "به نص قرآن كريم، فلسفه دين در عينيت اجتماعات، اقامه قسط است. يعني دين آمد تا مردمان بر سر "عدل" ايستاده و بر پايه "قسط" زندگي كنند.... شالوده كاخ اخلاق، عقل است؛ چرا كه سپهر معنويت بر ستون عدالت گسترده مي‌شود و عمود عدالت هم بر پايه عقل استوار مي‌گردد و بدين گونه راز قوام و درام ديانت و رمز توسعه شخصيت و مدنيت، بسط و گسترش مدار عقلاني است...". نگارنده پس از آن، با ذكر مسائل تاريخ و اجتماعي هر دوره، عصر حيات امام علي (ع) و امامت فرزندان وي را بررسي و تبيين مي‌كند.
----------------------
جامعه شناسي تاريخي ملتها با تأكيد بر تحليل محتوايي واقعيتهاي سياسي ـ اجتماعي نشان از آن دارد كه عامل عمده سدّ راه جنبشها و حركتهاي الهي و اصلاحي ـ به تعبير قرآن ـ «اتراف و مترفين» بوده و هستند. «جاري هماره تاريخ اين است كه در هر زمان و زميني و در هر عصر و مصري چون بيدارگري پيشران (= منذر) ظهور و بروز پيدا كرده و قيام و اقدام نمود و جامعه را به دستارگرايي فراخواند، در تقابل و در تعارض با او اقتدارگري ايست گرا (= مترف) برآشفته و برخاسته و سدّ راه كرده و با فراخوان جامعه به ايستارها، انسداد و ايستايي آفريد».[1] به گواهي تاريخ و بر حسب گزارش وحي، امر و عامل اصلي فتنه هاي سياسي، ناهنجاريهاي اجتماعي و فسادهاي مالي و اقتصادي، دارندگان فرهنگ «اتراف» اند.[2] بر اساس تبيين قرآن، مترفين: «زورمداراني هستند كه از پايگاه زرمندي حركت كرده و چون موجوديت خويش را در وضع موجود مي دانند، لذا با هرگونه تحوّل و تجدّدي و با هر گونه نوآوري پيشرفت گرايانه اي سرِ عناد و لجاج دارند و ستيزه مي جويند و بدين روي به سنّت زدگي افتاده، محافظه كار گشته و واپسگرايي مي كنند».[3] بدين ترتيب در واقع «اتراف» فرهنگ اقتدارگرايي با سه مؤلفه زرمندي، سنّت زدگي و نوستيزي مي باشد. بنابراين، راز تقابل و رمز تعارض و سرّ موضعگيري و مخالف خواني جبهه ضد اصلاحات همان گونه كه از تحليل و تبيين «اتراف و مترف» برمي آيد حفظ وضع موجود است و درست به همين دليل است كه دست اندركار اسطوره سازي، قهرمان تراشي و قداست پردازي و خداانگاري گشته و فرهنگ بت پرستي را ترويج مي كنند. واقعيت تاريخي اين است كه كساني با تكيه بر غناي مادي و به منظور پاسداري از موجوديت و موقعيت خويش، حتي از چهره هاي رباني و آسماني اسطوره پردازي نموده و رنگ و لعاب فروهري داده و به تدريج بت ساخته و تعريف و تبليغ كرده و مي كنند، چرا كه تا خود متولي آستان آن گردند. اين انگاره كه به مثابه يك بيماري تاريخي، جاري در ميان ملتها بوده و هست در قرآن اين چنين گزارش شده است: «اتخذوا احبارهم و رهبانهم ارباباً من دون الله والمسيح بن مريم...؛ آنان عالمان و زاهدان و نيز عيسي مسيح را به جاي خدا، «رب» انگاشتند».[4] خداوند به رغم اينكه اين رب انگاري را از ناحيه پيامبران نفي و انكار مي كند و ساحت مقدس آنان را از اين كاسبكاريها به دور مي داند[5] امّا از گفتگويي خبر داده و گزارش مي كند كه طي آن خطاب به عيسي، مي پرسد: «اانت قلت للناس اتخذوني وامي الهين من دون الله؟!؛ عيسي! تو گفتي كه: مردم! من و مادرم را خدا پنداشته و بيانگاريد؟!».[6] تحليل جامعه شناختي واقعيتهاي تاريخي با تكيه بر آيات پيش آورده و نيز آيات مشابه، اين پندار و انگاره ها را ساخته و پرداخته مترفين (= مافياي ثروت و قدرت) دانسته و مي داند. شاهد اثبات اين ادعا گزاره هاي تاريخي و نيز واقعيتهاي اجتماعي است.[7] بر حسب اين تحليل و تبيين، مافياي قدرت و ثروت ناگزير از اينكه براي توجيه و تثبيت موقعيت اقتدارگرايانه خويش با قداست پردازي كيش و آئين باستاني، نوستيزي كرده و از هرگونه زايش و بالشي پيشگيري نموده و جامعه را دچار سكته و وقفه كنند و ايست و انسداد ايجاد نمايند. بنابراين، بين اتراف و ارتجاع رابطه و پيوند ديرينه و نهادينه اي است. سپهر زندگي اصحاب اتراف را، انجماد و ارتجاع پوشش مي دهد، همان گونه كه متقابلاً چتر حفاظت و امنيت انجماد و ارتجاع را نيز اصحاب قدرت و ثروت بر دوش مي كشند. اتراف و ارتجاع، زرمندي و واپسگرايي وقتي در پيوند با يكديگر قرار گرفته و همپوشي مي كنند و نهاد قدرت را تعريف كرده و تشكيل مي دهند، حيات بشري را تهديد كرده و عامل اصلي ريزش و ميرش نيروهاي انساني مي شوند. اين خطر زماني ژرف تر گشته و جدي تر مي شود كه اينان براي كسب وجاهت مردمي و توجيه و تثبيت خويش از يكسو و تخليه پتانسيل نهادهاي ديني و فرهنگي و به منظور خنثي سازي مقاومتهاي احتمالي پايگاهها و مراجع مذهبي از سوي ديگر، مصادره به مطلوب نموده و موجوديت و موقعيت خويش را دين آذين نموده و با پناه گيري در سنگر تقوا و فتوا، تحجر و تقدس را تركيب نموده و در هم آميزند و شريعت مداري كنند.[8] به همين سبب همان گونه كه بين اتراف و ارتجاع رابطه ديرينه و ديرپايي وجود دارد، بين تحجر و تقدس هم نوعي برادرخواندگي تاريخي جريان داشته و دارد. از همين روست كه ورشكستگان و بازندگان اصلي جنبشهاي الهي و اصلاحي با انجام مانور نفوذ، سعي در مصادره مقدسات به نفع خويش داشته و دارند. بيان گزارشواره وحي اين است: «فخلف من بعدهم خلف ورثوا الكتاب، يأخذون عرض هذه الادني[9] و... فخلف من بعدهم خلف اضاعوا الصلواة و اتبعوا الشهوات[10]؛ پس از پيامبران و در غيبت آنان مدعياني آمدند و از پايگاه نهاد خلافت بر ستون ديانت سقف معيشت زدند، نماز را تباه ساخته و به جاي «خدا»، «خود» را پيروي كردند».[11] بدين ملاحظات، زبان قرآن گوياي آن است كه داستان هماره تاريخ اين است كه مدعياني با مانور نفوذ و به انگيزه پيشگيري از توسعه مدنيت و معنويت و رجعت امت به جاهليت و بدويت[12] با تكيه بر اهرم قدرت و ثروت و روپوش ديانت به نام پاسخگويي به نياز مردم به كارشناسي ديني، از پايگاه توليت شريعت، دستگاه واسطه گري تأسيس كرده و در پوشش راهنمايي و نجات بخشي خلق، حق را در انحصار خويش پنداشته و خدايي كرده و مي كنند و بشر را همواره به اسارتي نوين و چندباره درآورده و مي آورند و انديشه و آئين را به دام و كام خودكامگي گرفتار مي آورند.[13] در چنين هنگامه تراژيك مانندي كه انسانها، خسته از واسطه و فاصله ها و تعارضها و در پي كشف معناي زندگي و زندگي معنايي، «گشودگي و بهروزي» را مي جويند،[14] كساني در هيئت پيامبران، از ژرفاي جان جامعه سرزده و برآمده اند[15] تا چونان جوي پايي مسير ريزش كرده و رسوب يافته كاريز انديشه را لايروبي كرده[16] و مدار خرد را باز و آزاد نموده و انرژي عقلاني را رها ساخته و توسعه داده و جامعه را پيشرفت دهند،[17] چرا كه پادزهر تله و دامهايي كه دستگاههاي واسطه گري در حاشيه راه راست الهي كاشته و به كمين گذارده اند، چيزي جز عقلانيت نبوده و نيست. «امامت» در ادامه «خاتميت» و به عنوان حلقه واسطه تا «غيبت» كه گوياي روند كمال گرايي تاريخي انسان است، در واقع طرح و تدبيري است براي اينكه مسير گشوده شده و مدار آزاد شده «عقلانيت» كه راهبردانحصاري «مدنيت و معنويت» است،[18] ديگر بار دچار خفّت نگشته و مسدود نگردد و به همين دليل اگر با گذر از فرماليسم تاريخي به بازخواني حيات و حركت امامان شيعي پرداخته شود روشن خواهد شد كه بازخورد حضور كنشگرانه آنان در طول دو و نيم قرن از خاتميت تا غيبت، البته در چالش همواره بين اشيايي تاريخي و نوزايي فكري، توسعه و تعميق «عقلانيت» بوده و اين كيش و آئين و هژموني غالب گفتمان آنان در طول مدت ياد شده بوده است. بدين ملاحظه است كه نگاه پديدار شناسانه به سير دگرديسيهاي تاريخي، غيبت را دوره واپسگرايي، ايستايي و وادادگي انسان ندانسته و نمي داند و بلكه بر اين باور است كه عصر غيبت در تداوم عصر رسالت و امامت، عصر باروري توان عقلي و فكري، عصر توسعه حيات سياسي و پويايي اجتماعي، عصر خردگرايي و خودگرداني و عصر درايت و اجتهاد و مرجعيت عقل است. از اين رو آموزه هاي وحياني افزون بر تقديس عقل و اراده و فراخواني به عرفان و برهان[19] و ضمن تعريف و تأييد تقليد محققانه فني از ارباب دانش و بينش، امّا اساس تقليد و هرگونه پيروي نابخردانه (عاميانه، عاطفي و ناآگاهانه) و به اصطلاح سرسپردگي در برابر هر نهاد و مرجعي را نكوهش كرده و تكذيب نموده اند،[20] و از اين بالاتر، قرآن پيروي سفيهانهو نابخردانه مردمان را از ارباب قدرت، ويژگي ساختاري سيستمها و رژيمهاي طاغوتي و فرعوني دانسته[21] و آن را كاركردي مشركانه توصيف نموده[22] كه سرنوشتي جز دوزخ ببار نياورده و نمي آورد.[23] بنابراين، «نبوت» طرحي است براي خيش زدن زمينه فكري و آزادسازي انرژي عقلاني و امامت نيز طرحي است براي توسعه مدارهاي عقلاني و در اين رابطه و راستا غيبت نيز طرحي براي تعميق عقلانيت است.
------------------- [1]. سبأ، 34 ـ 35؛ زخرف، 24. [2]. قلم، 8 ـ 15. [3]. انبيا، 2؛ شعرا، 5. [4]. توبه، 31. [5]. آل عمران، 79 ـ 80. [6]. مائده، 116. [7]. گزارشهاي تاريخي حيات نبوي حاكي از آن است كه چون پيامبر در مسير فراخواني دعوت مردم «بت» را نشانه گرفت و هدف قرار داد، اصحاب قدرت و ارباب ثروت در مكه برخاستند و عليه وي قيام و اقدام كردند (ر.ك: آيتي، محمدابراهيم، تاريخ پيامبر اسلام، ص 115) چرا كه به تعبير فاضل پژوهشگري: «آنان مي ترسيدند كه با در هم ريختن اين دستگاه، رياستشان دچار تزلزل شود...». (ر.ك: شهيدي، سيدجعفر، تاريخ تحليلي اسلام، ص 34). [8]. بقره، 213؛ آل عمران، 19؛ شوري، 14؛ جاثيه، 17. [9]. اعراف، 169. [10]. مريم، 59. [11]. نمونه عيني و زنده اين مانور و نفوذ، گزارش گله آميز و هشدار دهنده اي است كه امام خميني در رابطه با جنبش اخير ملت داده و مي گويد: «... شكست خوردگان ديروز، سياست بازان امروز شده اند... دسته اي ديگر از روحاني نماهايي كه قبل از انقلاب دين را از سياست جدا مي دانستند و سر به آستانه دربار مي سائيدند، يك مرتبه متدين شده و به روحانيون عزيز و شريفي كه براي اسلام آن همه زجر و آوارگي و تبعيد كشيدند، تهمت وهابيت و بدتر از وهابيت زدند... ولايتيهاي ديروز كه در سكوت و تحجر خود آبروي اسلام و مسلمين را ريخته اند و در عمل پشت پيامبر و اهل بيت عصمت و طهارت را شكسته اند و عنوان ولايت برايشان جز تكسّب و تعيش نبوده است، امروز خود را باني و وارث ولايت نموده و حسرت ولايت دوران شاه را مي خورند!... پرونده تفكر اين گروه باز است و شيوه مقدس مآبي و دين فروشي عوض شده است. امروز عده اي با ژست تقدس مآبي چنان تيشه به ريشه دين و انقلاب و نظام مي زنند كه گويي وظيفه اي غير از اين ندارند. خطر تحجرگرايان و مقدس نمايان احمق در حوزه هاي علميه كم نيست، طلاب عزيز لحظه اي از فكر اين مارهاي خوش خط و خال كوتاهي نكنند، اينها مروّج اسلام آمريكايي و دشمن رسول الله اند» (ر.ك: پيام امام خطاب به روحانيون كشور، مورخه 3/12/67). «آمريكا و استكبار در تمامي زمينه ها افرادي را براي شكست انقلاب اسلامي در آستين دارند، در حوزه ها و دانشگاهها مقدس نماها را كه خطر آنان را بارها و بارها گوشزد كرده ام، اينان با تزويرشان از درون محتواي انقلاب و اسلام را نابود مي كنند، اينها با قيافه اي حق به جانب و طرفدار دين و ولايت همه را بي دين معرفي مي كنند...» (ر.ك: پيام امام خميني پس از پذيرش قطعنامه 598 موسوم به پيام استقامت، مورخه 28/4/1367). [12]. آل عمران، 100. [13]. بقره، 78 ـ 79 و نيز ر.ك: بقره، 40 ـ 42، 89 ـ 91 و 174 ـ 175؛ آل عمران، 187 ـ 188، نساء، 64 و 51 ـ 52. [14]. اشاره به تعبير «وكانوا من قبل يستفتحون علي الذين كفروا...» بقره، 89. [15]. اشاره به تعبيرهايي از قبيل: «لقد من الله علي المؤمنين اذ بعث فيهم رسولا من انفسهم...» آل عمران، 164 و «لقد جاءكم رسول من انفسكم...» توبه، 128. [16]. اشاره به آهنگ فرمان «انذار» ر.ك: يونس، 2؛ شعرا، 214؛ مدّثر، 2. [17]. اشاره به آياتي از قبيل: «... الرسول النبي الامي الذي... يضع عنهم اصرهم و الاغلال التي كانت عليهم...» اعراف، 157، به انضمام «....و واتراليهم اينباره... ليثيروا لهم دفائن العقول...» نهج البلاغه، خطبه 1. [18]. اشاره به مضمون تركيبي آياتي از قبيل: «قل هذه سبيلي ادعوا الي الله علي بصيره...» يوسف، 108 و «فبشر عباد الذين يستمعون القول فيتبعون احسنه اولئك الذين هديهم الله و اولئك هم اولوالالباب...» زمر، 18 ـ 19 و... [19]. زمر، 18 ـ 19. [20]. بقره، 170؛ مائده، 104؛ اعراف، 28؛ انبيا، 51 ـ 53؛ شعراء، 74؛ زخرف، 22 ـ 24؛ و نيز ر.ك: وسائل الشيعة، ج 18، (مجموعه 20 جلدي، چاپ بيروت؛ كتاب القضاء، ابواب صفاة القاضي، باب 10، بويژه حديث شماره 20؛ همچنين بنگريد شرح و بسط مرتضي مطهري را بر اين حديث، مرجعيت و روحانيت، مقاله اجتهاد در اسلام. [21]. زخرف، 54. [22]. انعام، 121. [23]. احزاب، 67.
فهرست:
پيشگفتار * نخستين گفتار * بخش اول: بعثت و ظهور انديشه اسلامي * بعثت و پارادوكس سنّت و مدرنيسم * حكمت بعثت، حكومت عقل و عدل * بعثت و دگرديسي شريعت * بخش دوم: امام علي(عليه السلام) * علي(عليه السلام) قرباني رذيلت قدرت * بازخواني و بازشناسي خوارج * ويژگيهاي خوارج * 1. ويژگيهاي بينشي، عقيدتي * 2. ويژگيهاي اخلاقي، روحي و رواني * حكمت و حكومت * بخش سوم: فاطمه زهرا(عليها السلام) * گمشده قاب تصويرها * فاطمه، گفتمان دفاع از حقوق شهروندي * بخش چهارم: امام حسن(عليه السلام) * امام حسن(عليه السلام)، پاسخي براي چگونه رفتن در راه بندان سياسي * بخش پنجم: امام حسين(عليه السلام) * امام حسين(عليه السلام)، اسوه يا اسطوره؟ * 1. رويكرد عاميانه * 2. رويكرد عالمانه و عارفانه * عنصر اصلاح در حماسه حسيني * بيدار سازي و آزاد سازي، غايت حماسه حسيني * عزّت و آزادي، گفتمان امام حسين(عليه السلام) * بخش ششم: امام سجّاد(عليه السلام) * امام سجّاد(عليه السلام)، حركت در خاموشي * بخش هفتم: امام محمّد باقر(عليه السلام) * امام باقر(عليه السلام) و راهبرد خروج از انسداد * بخش هشتم: امام صادق(عليه السلام) * امام صادق(عليه السلام) و اخلاق مرامي * 1. اصل وحدت استراتژيك * 2. اصل الگوپردازي * 3. اصل رعايت مقتضيات زماني و مانورپذيري در تدبير و تاكتيك * امام صادق(عليه السلام)، امير مدرسه گفتگو * 1. جابه جايي و ناپايداري قدرت * 2. دگرگوني جغرافيايي سياسي و تركيب نيروي انساني * 3. فضاي باز سياسي * 4. نهضت ترجمه * 5. شور و نشاط فكري ـ فرهنگي و جنبش علمي * 6. طوفان فكري ـ سياسي * 7. بحران معنوي و اخلاقي * امام صادق(عليه السلام) و راهبرد عقلانيت، امنيت و اعتدال * بخش نهم: امام موسي كاظم(عليه السلام) * امام كاظم(عليه السلام) و آئين عقلانيت * بخش دهم: امام رضا(عليه السلام) * امام هشتم(عليه السلام) و استراتژي سه محوره * بخش يازدهم: امام محمّد تقي(عليه السلام) * امام نهم(عليه السلام) و استراتژي سه جانبه * بخش دوازدهم: امام علي النقي(عليه السلام) * امام دهم(عليه السلام) و تجربه توسعه سياسي * بخش سيزدهم: امام حسن عسكري(عليه السلام) * بسط تجربه قدرت سايه * بخش چهاردهم: امام زمان (عج) * آسيب شناسي انتظار * 1. ميرش و ريزش نيروهاي انساني * 2. قهرمان سازي و بت تراشي * انتظار و اصلاح * تأمّلي در غيبت و انتظار * بخش پيوست: حضرت زينب(عليها السلام) * شاه بيت غزل عشق و عرفان * عينّيت غدير * الف. ولاي معنوي * ب. ولاي پيشوايي ديني * ج. ولاي پيشوايي سياسي ـ اجتماعي * كتابنامه *
