كتاب تحف العقول از كتابهای بزرگ و مشهور حكمت ها و موعظه ها از آل رسول الله است!
نویسنده كتاب:
ابومحمدحسن، حرانی یا حلبی، معروف به "ابن شعبه" از علمای بزرگ قرن چهارم هجری! پدرش علی بن الحسین نام داشت، از تاریخ تولد و وفات او اطلاعی در دست نیست. "ابن شعبه" عالمی فقیه، محدث متبحر، از مشایخ شیخ مفید و معاصر شیخ صدوق "ابن بابویه" می باشد. این نویسنده از "شیخ جلیل ابوعلی محمدبن همام، متوفی 436 هـ ق روایت كرده و از همین جهت او را از بزرگان قرن چهارم می دانند. شیخ مفید هم از او روایت كرده است.
نظریه بزرگان نسبت به تحف العقول و مؤلف آن:
1- شیخ مرتضی انصاری، در اول كتاب "مكاسب" خود، حدیث مبسوطی را كه اساس بسیاری از احكام معاملات است، از همین كتاب (تحف العقول) روایت كرده است.
2- عارف ربانی، شیخ حسین بحرانی، در رساله اخلاق و سلوك خود، ضمن سخنانش می گوید: خوشحالم كه در این باب، حدیث عجیب و وافی و شافی از كتاب "تحف العقول" تألیف "ابن شعبه" نقل می كنم. او از قدما اصحاب ما است كه شیخ مفید از او روایت نقل كرده و روزگار مانندش را نیاورده است.
3- شیخ حر عاملی، در كتاب "امل الآمل" درباره این كتاب گوید: «حسن كثیرالفوائد مشهور»، این كتاب نیكویی است كه فواید زیاد دارد و مشهور است و مؤلف آن، فاضل محدث می باشد.
4- علامه مجلسی، در فصل دوم از مقدمه بحارالانوار گوید: به یك نسخه قدیمی از كتاب "تحف العقول" برخوردم، نظم این كتاب، دلالت به رفعت شأن مؤلفش دارد و مواعظ و اصول معلومی در كتاب است كه نیاز به سند ندارد.
5- سید جلیل محمدباقر خوانساری، صاحب روضات الجنات گوید: حرانی یا حلبی (در بعضی از نسخ ) فاضلی است فقیه، متبحر، هشیار، بلندپایه، آبرومند، و كتابش مورد اعتماد اصحاب است.
6- شیخ ابراهیم قطیفی، از معاصرین محقق كركی، در كتاب "الوافیه ..." ضمن ترجمه ای از كتاب "التمحیص" كه منسوب به همین مؤلف است، حدیثی نقل می كند و كلامش چنین است: «الحدیث الاول مارواه العالم ....»؛ حدیث اول چیزی است كه روایت كرده عالم فاضل عامل فقیه بنیه، ابومحمد الحسن بن علی بن شعبه الحرانی، از امیرالمؤمنین، به این معنا كه حدیث را بدون واسطه از امیرالمؤمنین علیه السلام آورده است و نیازی به سند دیگری نیست، زیرا حرانی موثق و مورد اطمینان همه بوده است.
در مجموع دانشمندان بزرگ به احادیث این كتاب اعتماد داشتند و آنها را در آثار و مجموعه های بزرگ روائی و فقهی خود مورد استناد قرار دادند.
چاپ و نشر:
این اثر، برای اولین بار در سال 1303 ق در ایران و بعد بارها در عراق و ایران و لبنان چاپ شد. چاپ حروفی بدون توضیح، در نجف سال 1383. این كتاب به فارسی ترجمه شده و منتشر شده است. نسخه های خطی آن نیز در چندین كتابخانه عمومی و شخصی موجود است.
فهرست:
عناوین كتاب:
این كتاب شریف، با حجم كم مطالب سودمندی از آداب و سنن، نصایح، موعظه ها، كلمات قصار، پند و اندرز و سفارشات پیامبر اكرم و ائمه اطهار دارد. در این كتاب، گزیده هایی از سخنان و روایات از پیامبر بزرگ (ص) تا امام یازدهم شیعه حضرت امام حسن عسگری علیه السلام در زمینه های گوناگون اعتقادی، اجتماعی، اخلاقی و فقهی و ... جمع آوری شده است. در قسمت پایانی كتاب، چهار بخش به ترتیب به مطالب كتاب اضافه شده است.
1- مناجات خدای عزوجل با حضرت موسی بن عمران علیه السلام
2- مناجات خداوند با حضرت عیسی بن مریم علیه السلام
3- مواعظ حضرت عیسی علیه السلام، در انجیل و غیر انجیل و حكمت های آن پیغمبر
4- وصیت "مفضل بن عمر" یكی از اصحاب امام صادق علیه السلام به شیعیان
این كتاب از موقع تألیف تا الآن همیشه مورد اعتماد دانشمندان و فقهاء بزرگ شیعه و محدثین بوده، زیرا مواعظ آن، شفای روح و آداب و سنن آن، بهترین راه خوشبختی و رستگاری است. این اثر، یكی از منابع و مأخذ كتابهای مهمی چون بحارالانوار، وسائل الشیعه و ... می باشد.
