دين مقدس اسلام داراي پنج اصل و ريشه اساسي است كه اولين آنها توحيد و خداشناسي ميباشد. شناخت خدا از ريشهدارترين شناختهاي انسان و بحثهاي اسلامي است؛ زيرا از دوران فطرت و سرشت انسان، يعني از روزهايي كه انسان در رحم مادر بوده و بعد كه چشم به اين جهان گشوده است، آغاز شده و تا قيامت ادامه داشته و به كمال ميرسد. به منظور شناخت خدا، پيامبرانيآمدند و عمده برنامههاي خود را بر اين مبنا قرار دادند كه مردم را به خداشناسي دعوت كنند و تا حد امكان در اين باره كوشيدند. بعد از آنان علما و دانشمندان شيعه، به پيروي از رَوش آل پيغمبر(ص)، با استفاده از آيات و روايات، كتابهايي دربارة خداشناسي نوشتهاند و بحث را به طور كامل و شايستهاي پيگيري كردهاند. اصولاً كمال و ارزش واقعي هر انساني به معرفت و شناسايي او از خدا بستگي دارد. انسان به همان اندازه كه نسبت به پروردگار خويش معرفت و شناخت دارد، ارزش و قيمت پيدا ميكند. شناخت او در هر پايهاي از خداشناسي محكم باشد، كمالش به همان اندازه است، هرچه معرفت انسان كاملتر باشد، ارزش و كمال او از ديگران برتر خواهد بود. خداشناسي راههاي گوناگوني دارد تا آنجا كه عارفان گفتهاند: راههايي كه به سوي خدا و شناخت او منتهي ميشود به تعداد موجودات زنده عالم آفرينش است. ولي انسان بايد بهترين راه شناخت پروردگار را برگزيند و آن همان راهي است كه به وسيلة قرآن كريم و روايات نوراني پيامبر اسلام(ص) و خاندان گراميش بيان شده است؛ زيرا انسان از اين راه زودتر به هدف ميرسد و شناخت بهتري را به دست ميآورد. طبق روايت معروف نبي اكرم(ص) كه ميفرمايد: مَنْ عَرَفَ نَفْسَهُ فَقَدْ عَرَفَ رَبَّهُ[1] «كسي كه خود را بشناسد خدايِ خود را شناخته است». و حديث اميرالمؤمنين كه ميفرمايد: اَفضَلُ الْمَعَرِفَةِ مَعرِفِةُ الْاِنْسَانِ نَفْسَهُ[2] «بهترين راه شناخت، شناخت انسان نسبت به خودش است». گرچه انسان از نظر ظاهر كوچك ميباشد، ولي در واقع تمام اسرار و رازهاي آفرينش در نهادش نهفته است. اميرالمؤمنين(ع) در اين باره ميفرمايد: «آيا گمان ميكني تو جِرم كوچكي هستي در حالي كه در وجود تو عالم بزرگي نهفته است».[3] بنابراين، انسان بايد اوّل از خود شروع كند و به شناسايي خويش بپردازد تا مشكل خداشناسي براي او آسان شود؛ زيرا بهترين و برترين راه شناخت، خودشناسي است. انسان بايد به دوران گذشته و اصل آفرينش خود بينديشد و بفهمد چه عالمهايي را سير كرده و چه راههايي را پيموده، با چه حوادث و گرفتاريهايي روبهرو شده و چه شگفتيهايي را ديده است، از كجا آمده و به كجا ميرود، چه مراحلي را پيموده و چه منازلي را بايد بپيمايد و با چه خطراتي در اين راه مواجه است، چه ناراحتيهاي طاقتفرسايي او را از پاي درميآورد و با همياري چه كساني ميتواند نجات پيدا كند، هدف از آمدنش چه بوده و سرّ رفتنش چيست، چرا بايد برود، سرانجام كارش به كجا ميكشد، منزل و جايگاهش كجا است، همسفر و يارش در سفر كيست؟ بايد بداند خطرناكترين دشمنش كيست، علت دشمني او با انسان چيست، آيا تنها با او دشمن بوده يا با پدرانش هم در ستيز بوده است و مقابله با او چگونه ميباشد؟ انسان بايد بداند به چه وسيلهاي ميتواند با خدا رابطه مستقيم برقرار كند، وظيفه دائمي او چيست؟ اولين و آخرين برنامة بندگي و عبادي او در چيست؟ براي پاسخ به اين پرسشها و پرسشهاي ديگري كه در اين زمينه وجود دارد، تصميم گرفتم كتابهايي را به رشته تحرير درآورم و دربارة دوران تحولات و انتقالات و مسير انسان از مَبْدا تا معاد كه شامل بيست مرحله و هشت عالم است، مطالبي را بنويسم و آن را در پنج بخش و پنج جلد منظم كنم. بخش اول: دربارة دوران اولية انسان كه از خاك شروع ميشود و به خاك برميگردد. آن را «انسان از خاك تا خاك» نام گذاشتم. بخش دوم: دربارة دورة بعد از آن كه ابتدايش مرگ و انتهايش دميده شدن در صور است. آن را در جلد جداگانهاي نوشتم و نامش را «انسان از مرگ تا برزخ» نهادم. بخش سوم: دربارة زنده شدن انسانها است كه اولش از دميده شدن در صور شروع ميشود و پايانش تا داخل شدن در رستاخيز و تشكيل دادگاه عدل الهي و محاكمه شدن افراد در آن دادگاه است. اين جلد را «انسان از حشر تا دادگاه» نامگذاري كردم. بخش چهارم: دربارة حاضر شدن افراد در دادگاه قيامت و شهادت دادن گواهان بيشمار است. اين جلد را «انسان و شاهدان صادق» ناميدم. بخش پنجم: كه آخرين بخش از دوران و تحولات آينده انسان است. دربارة ميزان، صراط و بهشت و جهنّم بحث ميكند و سير او در آنجا به پايان ميرسد. اين جلد را هم «انسان در بهشت و جهنّم» نام نهادم. به طور خلاصه بخش اول در رابطه با مراحل و منازلي است كه انسان بايد از آغاز دنيا تا انجام آن بپيمايد. آيات و رواياتي كه خلقت انسان از خاك تا بازگشت به خاك را تذكر داده بيان ميكنم و در اختيار همگان قرار ميدهم تا وسيلهاي باشد براي خودشناسي و در نتيجه خداشناسي و معرفت پيدا كردن به سوي او، و هم توشهاي باشد جهت پيمودن راههاي پرپيچ و خطر كه همة انسانها خواه ناخواه بايد از آنها عبور كنند و به منزل مقصود برسند. گرچه مطالب يادشده در كتابهاي گوناگون به نحو پراكنده و نامرتب و خلاصه آمده بود، اما بنده سعي كردم آنها را به طور مرتب، گسترده و با زبان ساده و روان به طوري كه در خور درك همگان باشد بيان كنم تا همة قشرها بتوانند به آساني از آنها استفاده كنند. قرآن كريم دربارة انسان از خاك تا خاك ميفرمايد: مِنْها خَلَقْناكمّ وَ فيها نُعيدُكمّ وَ مِنْها نُخْرِجُكمْ تارَة اُخْري.[4] «شما را از خاك آفريديم و باز به خاك برميگردانيم و در مرحلة سوم از خاك برميانگيزيم». و آيه ديگري ميفرمايد: اِنّا للهِ وَ اِنّا اِلَيْهِ راجِعُونْ.[5] «ما از جانب خدا هستيم و به سوي او برميگرديم.» به اميد روزي كه راه مستقيم خداشناسي را در پيش گيريم و به واسطة آن از پيچ و خمهاي قيامت و صراط گذشته و به همراه محمد(ص) و آلش در مزنل آخر كه بهشت است، داخل شويم.
--------------------------------------- [1] ـ بحارالانوار، ج 2، ص 32 حديث 22 و ج 61، ص 99. [2] ـ غررالحكم. [3] ـ ديوان حضرت علي(ع)، شعر 600. [4] ـ طه، آيه 55. [5] ـ بقره، آيه 155.
فهرست:
سرآغاز * بخش اول * دوران عمر آدم (ع) * چرا داستان آدم را بيان ميكنم؟ * دوران عمر حضرت آدم (ع) * آفرينش اوّليه آدم از خاك * آفرينش از آب * مرحلة دوم از گل * مرحلة سوم لجن * مرحلة چهارم گل خشك شده * مرحلة پنجم دميدن روح * مرحلة ششم سجده بر آدم * ابليس و سجده بر آدم * آدم خليفة الله * چهار خليفه در قرآن * خلافت انسان در روي زمين * اعتراض فرشتگان * فرشتگان توبه ميكنند * آدم معلّم فرشتگان * آموختههاي فرشتگان از آدم(ع) * آفرينش حوّا * ازدواج آدم با حوّا * مهرية حوّا * بلندپروازي آدم * شيطان چگونه داخل بهشت شد؟ * آدم و حوا در بهشت * حوّا فريب شيطان را خورد * لباسهاي بهشتي فرو ريخت * همگي از بهشت بيرون رويد * بهشت آدم * حاجتهاي آدم * خوشبختي آدم * ذريّة آدم * ملاقات موسي(ع) با آدم(ع) * وحي شدن به آدم * چيزهايي كه به آدم وحي شد * كتاب آدم * وصيّت آدم * جانشين آدم * وفات آدم * قبر آدم * بخش دوم * بعضي از خصوصيات انسان * انسان در قرآن * بَشَر در قرآن * انسان گُلِ سرسبدِ موجودات * امتيازات انسان * فضيلت انسان * همه چيز به خاطر انسان * قدرت علمي انسان * تقواي انسان * آزمايش انسان * حقيقت انسان * غرض از خلقت انسان * فلسفة آفرينش انسان از نظر روايات * مبدأ وجود انسان * بخش سوم * دوران عمر انسانها * ابتداي ذرّات انسانها * مرحلة نخست خاك * مرحلة دوم عصارة گِل * مرحلة سوم خون * مرحلة چهارم نطفه * تركيب نطفه با تخمك زن * نقش زهدان در زندگي جنين * وِراثت * عوامل وراثت * مرحلة پنجم علقه * مرحلة ششم مضغه * مرحلة هفتم استخوانبندي * مرحلة هشتم گوشت روي استخوان * عالَم اسرارآميز جنين * نظام اعضا و اندام جنين * دميده شدن روح در بدن * تكامل نطفه در رحم * مرحلة نهم جنين * تغذية جنين * شاهكار آفرينش * مرحلة دهم ولد * گريه هنگام تولد * مرحلة يازدهم شيرخوارگي * غذا قبل از تولد آماده است * مقام مادر * پيدايش شير * مواد مهم غذايي شير * مرحلة دوازدهم بازگرفتن از شير * مرحلة سيزدهم كودكي * مرحلة چهاردهم نوجواني * خودشناسي در نوجواني * مرحلة پانزدهم جواني * به سوي خوشبختي * خوشبختي واقعي * رواياتي راجع به چهل سالهها * مرحلة شانزدهم كهولت * عذر آنها پذيرفته نيست * مرحلة هفدهم پيري * حرص و پيري * داستان عيسي(ع) و مرد پير * فراموش شدن در پيري * عوامل طول عمر * عوامل كوتاهي عمر * مرگ تولدي دوباره * انسان به سوي خدا * منابع و مأخذ *
