نظامی بزرگترین داستان سرای منظومه های حماسی عاشقانه به زبان پارسی است كه سبك داستان محاوره ای را وارد ادبیات داستانی منظوم پارسی كرد.
وی از شاعرانی است كه باید او را در شمار اركان شعر فارسی و از استادان مسلم ابن زبان دانست.
نظامی از آن سخنگویانی است كه مانند فردوسی و سعدی توانست به ایجاد و تكمیل سبك و روشی خاص دست یابد.
اگر چه داستانسرایی در زبان فارسی به وسیله نظامی شروع نشده لیكن تنها شاعری كه تا پایان قرن ششم توانسته است شعر تمثیلی را به حد اعلای تكامل برساند نظامی است.
وی در انتخاب الفاظ و كلمات مناسب و ایجاد تركیبات خاص تازه و ابداع معانی و مضامین نو و دلپسند و تصویر جزئیات با نیروی تخیل و دقت در وصف مناظر و توصیف طبیعت و اشخاص و به كار بردن تشبیهها و استعارههای مطبوع و نو، در شمار كسانی است كه بعد از خود نظیری نیافته است.
دیوان اشعار او به نام خمسه یا پنج گنج نظامی شامل: لیلی و مجنون، هفت پیكر، خسرو و شیرین، مخزنالاسرارو اسكندرنامه مشتمل بر اقبالنامه و شرفنامه است.