چكيده :
اين كتاب با زباني ساده و چينشي مناسب اطلاعات مذهبي جالبي را طي 8 بخش در عناوين ذيل به خوانندگان ارائه ميدهد: اهميت دعا، دعاي پيامبران و انسانهاي پرهيزگار، آداب دعا، شرايط استجابت دعا، دعاهاي معصومان، در كرانه استجابت، معرفي برخي كتابهاي دعا و بررسي مضامين دعاها.
------------------
سپاس و ستايش خداوندي را سزاست كه وجود و هستي را به همگان بخشيده و زمينه ي رشد و تعالي آدمي را در بستري مناسب از امكانات و شرايط فراهم ساخته است؛ همو كه دعا را وسيله قرار داده و با امر به دعا، تلاش آدمي را در پي يافتن وسيله و ابزار به كار گرفته است: وَقَالَ رَبُّكمُ ادْعُونِي أَسْتَجِبْ لَكمْ إِنَّ الَّذِينَ يَسْتَكبِرُونَ عَنْ عِبَادَتِي سَيَدْخُلُونَ جَهَنَّمَ دَاخِرِينَ؛ و خداي شما فرمود كه مرا (با خلوص دل) بخوانيد تا دعاي شما را مستجاب كنم، و آنان كه از دعا و عبادت من سركشي و اعراض كنند، به زودي با ذلت و خواري وارد دوزخ مي شوند. «غافر / 60» و درود بي پايان و تحيات الهي بر پيامبر گرامي اسلام(صلي الله عليه وآله)و خاندان مطهرش، كه بهترين راهنمايان بشر در تعليم اين ابزار سودمند بوده اند. چرا كه در سخنان و آموزه هاي آن پيامبر رحمت در توصيف دعا آمده است كه فرمود: الدعاء مخ العبادة، و لايهلك مع الدعاء أحد؛[1] دعا، مغز و جان عبادت است و هيچ كس با دعا به هلاكت نمي افتد. بنابراين، جانِ عبادت و به تعبير ظريف تر، جانِ جانِ دعوت پيامبران، دعاست. در حقيقت، دعا، زبانِ استعداد هر آفريده است در مقام عرض خواهش هاي خود بر درگاهِ تواناي بي نيازي كه مبدأ هر بخشش و توان و تاب هر درخشش وجودي و كمالات آن است: يَسْئلُهُ مَن فِي السَّمواتِ وَالأَرْضِ كلَّ يَوْم هُوَ فِي شَأْن؛ هر كه در آسمان ها و زمين است، از او ]حاجت [مي خواهد؛هر روز وي به كاري است.«الرحمن/29». تمام هستي از آن خداوند بي نياز است و همه ي موجودات در قياس با او هيچ قدر و منزلتي ندارند و از همين روست كه هيچ موجودي از جمله انسان، نمي تواند در برابر ذات حق، ادعاي استقلال و استغنا داشته باشد. بنابر اين همه ي آفريده ها كه هستي شان فقر و ناداري و نيازمندي است هر لحظه از خدا مي طلبند و خداوند نيز در هر لحظه، شأني از شأن ها را داراست و در كارِ پاسخ به اين طلب هاست: «كل يوم هو في شأن». علي(عليه السلام) در اين زمينه مي فرمايد: الحمدلله الذي لا يموت ولا ينقضي عجائبه لانه كل يوم هو في شأن من احداث بديع لم يكن؛ ستايش، خدايي را كه نمي ميرد و شگفتي هاي آفرينش او پايان نمي پذيرد؛ زيرا كه هر روز به كاري و در آفرينش نو و بي بديل است. دعا، به معناي خواندن خداوند و خواستن از او، يكي از امور قطعي و حتمي در اديان توحيدي است. بدين معني كه پيامبران الهي، نه تنها به مردم آموختند كه در هنگام نياز، خواسته ها و مقاصد خويش را در پيشگاه خداوند عرضه كنند؛ بلكه خود نيز در مواقع و موارد گوناگون به درگاه الهي روي آورده با تضرّع و زاري به دعا و مناجات مي پرداختند و در متن كتاب به برخي از اين دعاها اشاره نموده ايم. در آموزه هاي اسلامي، چه در قرآن كريم ـ كه نخستين منبع معارف اسلامي است ـ و چه در سنت به معناي شيعي آن، يعني روايات رسيده از پيامبر و امام معصوم(عليه السلام) ـ كه دومين منبع اين معارف است ـ بخش عظيمي از آنها، معارف مربوط به «دعا» است و پاره اي از عبادت ها، چون نماز، همه اش دعاست و پاره اي ديگر، دعا در آنها گنجانيده شده است، مانند روزه و حج كه مناسك آن همراه با دعاست. به تعبير روشن تر «دعا» يكي از قطعي ترين امور ديني و به تعبير فقهي آن، از «ضروريّات» اسلام است و پيشوايان ما به پيروان خود آموخته اند تا در لحظه هاي مناسب و به هنگام نياز با خداي خويش، سخن بگويند و حاجت هاي خود را با او در ميان بگذارند و بر آوردن نيازهاي خود را از او بخواهند و اساساً در تعاليم ديني ما، مرغوب و مطلوب، خداوند است كه آدميان به درگاه او زبان به نيايش بگشايند، خواه اين دعا سخن گفتن محض با خدا باشد، بدون حاجتخواهي، و خواه همراه با حاجتخواهي، برآورده شود يا نه. مجموعه اي كه پيش روست، در ابتدا به قصد ارائه مباحث درسي براي طلاب محترم مدرسه مرعشيه تنظيم شده بود و سپس با عنوان «نقش دعا در زندگي اجتماعي» به كوشش انتشارات ميثم تمار در سال 77 به چاپ رسيد و پس از چند نوبت انتشار آن، اكنون با تغييرات كلي در متن اوليه ي و افزودن چند بخش ديگر به آن و با ويرايش جديد آماده ي طبع گرديده است.
--------------------- [1]. بحارالانوار، ج 93، ص 300.
فهرست:
مقدمه * بخش اول: اهميت دعا * دعا چيست؟ * آثار فردي دعا * آثار اجتماعي دعا * ديگر آثار دعا * دعا، برخاسته از فطرت انسان * توصيه قرآن كريم بر دعا * تأكيد انبياي الهي بر دعا * دعا، حلقه ي وصل خاكيان و افلاكيان * دعا، منشأ نزول كتب آسماني * دعا، حقيقت بندگي * معاني دعا در قرآن * الف. ندا و خواندن با صداي بلند * ب. استمداد و ياري خواستن * ج. قول و گفتار * د. عبادت و پرستش * هـ . خواستن * و. ايمان * اهميت دعا در نهج البلاغه * دعا در كلام معصومان * الف) اهميت دعا * 1. كليد خزائن الهي * 2. برترين عبادت * 3. برتر از تلاوت قرآن * 4. مخ و مغز عبادت * 5. كليد رستگاري * 6. كليد رحمت و چراغ تاريكي ها * 7. اسلحه ي انبيا و مؤمنان * 8. محبوب ترين عمل در روي زمين * 9. برنده تر از نوك نيزه * 10. برگرداننده ي قضاي حتمي * 11. درمان هر درد * 12. وسيله ي دفع بلاها * 13. وسيله ي دفع اندوه * 14. وسيله ي تقرّب به خدا * دعا از نگاه انديشمندان غير مسلمان * دسته بندي هاي دعاهاي قرآن * 1. دعا جهت هدايت و توفيق * 2. دعا در توبه و استغفار * 3. دعا براي خير دنيا و آخرت و وسعت رزق * 4. دعا براي پدر و مادر و برادر و مؤمنان * 5. دعا براي فرزندان و همسران * 6. دعا براي رهايي از شياطين جن و انس و.... * بخش دوم: دعاي پيامبران و انسان هاي پرهيزگار * دعاي پيامبران * دعاي حضرت آدم و حوا * دعاي حضرت نوح(عليه السلام) * دعاي حضرت ابراهيم(عليه السلام) * دعاي حضرت موسي(عليه السلام) * دعاي حضرت عيسي(عليه السلام) * دعاي حضرت سليمان(عليه السلام) * دعاي حضرت يوسف(عليه السلام) * دعاي حضرت زكريا(عليه السلام) * دعاي حضرت شعيب(عليه السلام) * دعاي حضرت ايوب(عليه السلام) * دعاي حضرت يونس(عليه السلام) * دعاي حضرت لوط(عليه السلام) * دعاي مجاهدين في سبيل الله * دعاي بندگان مخلص خدا * دعاي اصحاب كهف * دعاي آسيه همسر فرعون * دعاي بلقيس ملكه ي سبا * بخش سوم: آداب دعا * لزوم رعايت و آداب دعا * لزوم شروع دعا با نام خدا * ستايش الهي قبل از دعا * صلوات و درود بر پيامبر و خاندانش * توسل به معصومان(عليهم السلام) * خواندن دو ركعت نماز * دعا بايد آرام و پنهاني باشد * آهسته دعا كردن * هر دعا با ذكر صلوات ختم شود * بالا بردن دست ها هنگام دعا * طهارت جسمي و روحي * شور و اشتياق * آسان شمردن اجابت * حقير نشمردن دعا * دعا در همه ي شرايط * خواسته هاي والا و اهداف بلند معنوي * دعاي دسته جمعي * دعا براي خود و ديگران * خوش بين بودن به اجابت * اصرار و پافشاري در دعا * ترك عجله و شتاب براي اجابت * گريه كردن هنگام دعا * مقرون بودن دعا با بيم و اميد * در دعا چه چيزي طلب كنيم؟ * زمان استجابت دعا * بعد از نمازهاي واجب و بين دو نماز * هنگام نزول باران و وزش باد * هنگام سحر * بعد از تلاوت قرآن * شب و روز جمعه * مكان استجابت دعا * حرم و كعبه * عرفات و مشعرالحرام * مساجد * حرم امام حسين(عليه السلام) * براي چه كساني دعا كنيم؟ * دعاي چه كساني به اجابت نزديك تر است؟ * دعاي روزه داران * دعاي حج گزاران * دعاي فرزند صالح براي پدر و مادرش * دعاي پدر و مادر صالح در حق فرزند * دعاي غايبانه مؤمن در حق برادر ديني * دعاي نكويي ديده براي نيكوكار * دعاي اطفال تا وقتي گناه نكرده اند * دعاي مريض تا شفا يابد * بخش چهارم: شرايط استجابت دعا * شناخت خداوند * عمل به وظايف شرعي * كسب حلال * خواسته هاي منطقي * اضطرار در دعا * اخلاص در دعا * جديّت در دعا و مداومت * توسّل خاص به امام زمان * موانع استجابت دعا * گناه * ظلم و ستم به ديگران * عدم مصلحت * خلاف سنن الهي * ريا * ترك نيكي و صدقه * باور نداشتن اجابت دعا * صفات پنهاني زشت * به تأخير انداختن نمازها * ترك امر به معروف و نهي از منكر * موارد ديگر * پاسخ به شبهات راجع به دعا * بخش پنجم: دعاهاي معصومان(عليهم السلام) * دعاي حضرت رسول(صلي الله عليه وآله) جهت اداي قرض * دعا از حضرت زهرا(عليها السلام) جهت اداي قرض * دعاي علي(عليه السلام) جهت اداي قرض * دعا از امام حسن(عليه السلام) در بر آورده شدن حاجات * دعايي ازامام حسين(عليه السلام) براي در امان ماندن از شرّ جنوانس * دعاي امام سجاد(عليه السلام) در رفع اندوه * دعاي امام باقر(عليه السلام) براي بيمار * دعايي از امام صادق(عليه السلام) جهت وسعت روزي * دعاي امام كاظم(عليه السلام) براي تقويت بينايي * دعاي امام رضا(عليه السلام) جهت الفت ميان زن و شوهر * دعاي امام جواد(عليه السلام) براي اداي قرض * دعاي امام هادي(عليه السلام) جهت فرزنددار شدن * دعاي امام حسن عسكري(عليه السلام) جهت دفع كيد دشمن * دعاي امام زمان(عج) جهت شفا * بخش ششم: در كرانه ي استجابت * خوب است با هم دعا كنيم * به وسيله ي دعا، پانزده سال به عمرش افزوده شد * خداوند دعاي او را مستجاب كرد * سرت را از سجده بردار * دعاي سه گرفتار * دعاي غلامِ سياه * دعاي حضرت امام حسين(عليه السلام) مستجاب شد * تأثير دعاي امام صادق(عليه السلام) * تأثير عميق در اجابت دعا * اثر دعاي پدر * چهل مرتبه دعاي عبرات را خواند * دعايي از پيامبر بزرگوار(صلي الله عليه وآله) * اثر دعا * با سوته دلان * خواجه عبدالله انصاري * امام خميني(رحمه الله) * آيت الله حسن زاده ي آملي * دكتر مصطفي چمران * دكتر علي شريعتي * بخش هفتم: معرفي برخي كتاب هاي دعا * مروري بر كتب ادعيه * 1. صحيفه ي سجّاديه * 1. بررسي سند صحيفه ي سجّاديه * 2. مقايسه ي صحيفه ي كامله با ديگر صحايف * 3. معرفي اجمالي شروح صحيفه * 2. كامل الزّيارات * 3. مصباح المتهجّد * 4. اقبال الاعمال * 5. مهج الدّعوات * 6. فلاح السّائل * 7. عدّة الداعي * 8. مصباح كفعمي * 9. مفتاح الفلاح * 10. زاد المعاد * 11. مفاتيح الجنان * 12. مصباح المنير * بخش هشتم: بررسي مضامين دعاها * مقدمه * مضامين دعاي عرفه * بررسي سند دعاي عرفه * مضامين مناجات شعبانيه * سند مناجات شعبانيه * مضامين زيارت جامعه * بررسي سند زيارت جامعه * مروري بر مضامين زيارت عاشورا * بررسي سند زيارت عاشورا * مروري بر مضامين دعاي مكارم الاخلاق * سند دعاي مكارم الاخلاق * كتابنامه *
