موضوع: ادبيات - شعر نويسنده: پروین اعتصامی ناشر: پرتو خورشيد نوبت چاپ: دوم تعداد صفحات: 476 صفحه تيراژ: 3000 نسخه قطع: وزیری سلفون قيمت: 85000 ريال
معرفي کتاب:
زندگی نامه پروین اعتصامی
پروین اعتصامی، شاعره نامدار معاصر ایران از گویندگان قدر اول زبان فارسی است كه با تواناترین گویندگان مرد ، برابری كرده و به گواهی اساتید و سخن شناسان معاصر گوی سبقت را از آنان ربوده است.
در جامعه ما با همه اهتمام و نظام فكری اسلام به تعلیم و تربیت عموم و لازم شمردن پرورش فكری و تقویت استعدادهای زن و مرد، باز برای جنس زن به علت نظام مرد سالاری امكان تحصیل و پرورش تواناییهای ذوق كم بوده و روی همین اصل تعداد گویندگان و علماء زن ایران در برابر خیل عظیم مردان كه در این راه گام نهاده اند؛ ناچیز می نماید و پروین در این حد خود منحصر به فرد است.
رمز توفیق این ارزشمند زن فرهنگ و ادب فارسی، علاوه بر استعداد ذاتی؛ معجزه تربیت و توجه پدر نامور اوست كه علیرغم محرومیت زن ایرانی از امكانات تحصیل و فقدان مدارس دخترانه، خود به تربیت او همت گماشت و دختر با استعداد و با سرمایه معنوی خود را به مقامی كه در خورد او بود رسانید.
پدر پروین میرزا یوسف اعتصامی (اعتصام الملك) پسر میرزا ایراهیم خان مستوفی ملقب به اعتصام الملك از اهالی آشتیان بود كه در جوانی به سمت استیفای آذربایجان به تبریز رفت و تا پایان عمر در همان شهر زیست.
یوسف اعتصام الملك در 1291 هـ.ق در تبریز به دنیا آمد. ادب عرب و فقه و اصول و منطق و كلام و حكمت قدیم و زبانهای تركی و فرانسه را در تبریز آموخت و در لغت عرب احاطه كامل یافت. هنوز بیست سال از عمرش نرفته بود كه كتاب (قلائد الادب فی شرح اطواق الذهب) را كه رساله ای بود در شرح یكصد مقام از مقامات محمود بن عمر الزمخشری در نصایح و حكم و مواعظ و مكارم اخلاق به زبان عربی نوشت كه بزودی جزء كتابهای درسی مصریان قرار گرفت. چندی بعد كتاب (ثورة الهند یا المراة الصابره) او نیز مورد تحسین ادبای ساحل نیل قرار گرفت .
كتاب (تربیت نسوان) او كه ترجمه (تحریر المراة) قاسم امین مصری بود به سال 1318 هـ.ق انتشار یافت كه در آن روزگار تعصب عام و بیخبری عموم از اهمیت پرورش بانوان در جامعه ایرانی رخ می نمود.
اعتصام الملك از پیشقدمان راستین تجدد ادبی در ایران و به حق از پیشوایان تحول نثر فارسی است. چه او با ترجمه شاهكارهای نویسندگان بزرگ جهان، در پرورش استعدادهای جوانان، نقش بسزا داشت. او علاوه بر ترجمه بیش از 17 جلد كتاب در بهار 1328 هـ.ق مجموعه ادبی نفیس و پرارزشی بنام (بهار) منتشر كرد كه طی انتشار 24 شماره در دو نوبت توانست مطالب سودمند علمی- ادبی- اخلاقی- تاریخی- اقتصادی و فنون متنوع را به روشی نیكو و روشی مطلوب عرضه كند.
زندگینامه
رخشنده اعتصامی مشهور به پروین اعتصامی از شاعران بسیار نامی معاصر در روز 25 اسفند سال 1285 شمسی در تبریز تولد یافت و از ابتدا زیر نظر پدر دانشمند و سخندان خود كه با انتشار كتاب (تربیت نسوان) اعتقاد و آگاهی خود را به لزوم تربیت دختران نشان داده بود، به رشد پرداخت.
در كودكی با پدر به تهران آمد. ادبیات فارسی و ادبیات عرب را نزد وی قرار گرفت و از محضر ارباب فضل و دانش كه در خانه پدرش گرد می آمدند بهره ها یافت و همواره آنان را از قریحه سرشار و استعداد خارق العاده خویش دچار حیرت می ساخت. در هشت سالگی به شعر گفتن پرداخت و مخصوصاً با به نظم كشیدن قطعات زیبا و لطیف كه پدرش از كتب خارجی (فرنگی- تركی و عربی) ترجمه می كرد طبع آزمائی می نمود و به پرورش ذوق می پرداخت.
در تیر ماه سال 1303 شمسی برابر با ماه 1924 میلادی دوره مدرسه دخترانه آمریكایی را كه به سرپرستی خانم میس شولر در ایران اداره می شد با موفقیت به پایان برد و در جشن فراغت از تحصیل خطابه ای با عنوان" زن و تاریخ" ایراد كرد.
او در این خطابه از ظلم مرد به شریك زندگی خویش كه سهیم غم و شادی اوست سخن می گفت .خانم میس شولر، رئیس مدرسه امریكایی دختران خاطرات خود را از تحصیل و تدریس پروین در آن مدرسه چنین بیان می كند.
"پروین، اگر چه در همان اوان تحصیل در مدرسه آمریكایی نیز معلومات فراوان داشت، اما تواضع ذاتیش به حدی بود كه به فرا گرفتن مطلب و موضوع تازه ای كه در دسترس خود می یافت شوق وافر اظهار می نمود."
خانم سرور مهكامه محصص از دوستان نزدیك پروین كه گویا بیش از دوازده سال با هم مراوده و مكاتبه داشتند او را پاك طینت، پاك عقیده، پاك دامن، خوشخو، خوشرفتار، در مقام دوستی متواضع و در طریق حقیقت و محبت پایدار توصیف می كند.
پروین در تمام سفرهایی كه با پدرش در داخل و خارج ایران می نمود شركت می كرد و با سیر و سیاحت به گسترش دید و اطلاعات و كسب تجارب تازه می پرداخت.
این شاعر آزاده، پیشنهاد ورود به دربار را با بلند نظری نپذیرفت و مدال وزارت معارف ایران را رد كرد.
پروین در نوزده تیر ماه 1313 با پسر عموی خود ازدواج كرد و چهار ماه پس از عقد ازدواج به كرمانشاه به خانه شوهر رفت.
شوهر پروین از افسران شهربانی و هنگام وصلت با او رئیس شهربانی در كرمانشاه بود. اخلاق نظامی او با روح لطیف و آزاده پروین مغایرت داشت. او كه در خانه ای سرشار از مظاهر معنوی و ادبی و به دور از هر گونه آلودگی پرورش یافته بود پس از ازدواج ناگهان به خانه ای وارد شد كه یك دم از بساط عیش و نوش خالی نبود و طبیعی است همگامی این دو طبع مخالف نمی توانست دیری بپاید و سرانجام این ازدواج ناهمگون به جدایی كشید و پروین پس از دو ماه و نیم اقامت در خانه شوهر با گذشتن از كابین طلاق گرفت.
با این همه او تلخی شكست را با خونسردی و متانت شگفت آوری تحمل كرد و تا پایان عمر از آن سخنی بر زبان نیاورد و شكایتی ننمود.
بعد از آن واقعه تأثیرانگیز پروین مدتی در كتابخانه دانشسرای عالی تهران سمت كتابداری داشت و به كار سرودن اشعار ناب خود نیز ادامه می داد. تا اینكه دست اجل او را در 34 سالگی از جامعه ادبی گرفت در حالی كه بعد از آن سالها می توانست عالی ترین پدیده های ذوقی و فكری انسانی را به ادبیات پارسی ارمغان نماید. بهرحال در شب 16 فروردین سال 1320 خورشیدی به بیماری حصبه در تهران زندگی را بدرود گفت و پیكر او را به قم بردند و در جوار قبر پدر دانشمندش در مقبره خانوادگی بخاك سپردند.
در تهران و ولایات، ادبا و شعرا از زن و مرد اشعار و مقالاتی در جراید نشر و مجالس یادبودی برای او برپا كردند.
در سال 1314 چاپ اول دیوان پروین اعتصامی، شاعره توانای ایران، به همت پدر ادیب و گرانمایه اش انتشار یافت و دنیای فارسی زبان از ظهور بلبل داستانسرای دیگری در گلزار پر طراوت و صفای ادب فارسی آگاهی یافت و از غنچه معطر ذوق و طبع او محفوظ شد.
پروین برای سنگ مزار خود نیز قطعه اندوهباری سروده كه هم اكنون بر لوح نماینده مرقدش حك شده است.
ویژگی سخن
او در قصایدش پیرو سبك متقدمین بویژه ناصرخسرو است و اشعارش بیشتر شامل مضامین اخلاقی و عرفانی می باشد. پروین موضوعات حكمتی و اخلاقی را با چنان زبان ساده و شیوایی بیان می دارد كه خواننده را از هر طبقه تحت تاثیر قرار می دهد. او در قدرت كلام و چیره دستی بر صنایع و آداب سخنوری همپایه ی گویندگان نامدار قرار داشته و در این میان به مناظره توجه خاص دارد و این شیوهء را كه شیوهء شاعران شمال و غرب ایران بود احیاء می نماید. پروین تحت تاثیر سعدی و حافظ بوده و اشعارش تركیبی است از دو سبك خراسانی و سبك عراقی .
چاپ اول دیوان كه آراسته به دیباچه پر مغز شاعر و استاد سخن شناس ملك الشعرای بهار و حاوی نتیجه بررسی و تحقیق او در تعیین ارزش ادبی و ویژگیهای سخن پروین بود شامل بیش از یكصد و پنجاه قصیده و مثنوی در زمان شاعر و با قطعه ای در مقدمه از خود او تنظیم شده بود. پروین با اعتقاد راسخ به تأثیر پدر بزرگوارش در پرورش طبعش، دیوان خود را به او تقدیم می كند .
***
نمونه اثر
این قطعه را برای سنگ مزار خود سروده است
اینكه خاك سیهش بالین است
اختر چرخ ادب چروین است
گر چه جز تلخی ز ایام ندید
هر چه خواهی سخنش شیرین است
صاحب آنهمه گفتار امروز
سائل فاتحه و یاسین است
دوستان به كه ز وی یاد كنند
دل بی دوست دلی غمگین است
خاك در دیده بسی جان فرساست
سنگ بر سینه بسی سنگین است
بیند این بستر و عبرت گیرد
هر كه را چشم حقیقت بین است
هر كه باشی و ز هر جا برسی
آخرین منزل هستی این است
آدمی هر چه توانگر باشد
چون بدین نقطه رسید مسكین است
اندر آنجا كه قضا حمله كند
چاره تسلیم و ادب تمكین است
زادن و كشتن و پنهان كردن
دهر را رسم و ره دیرین است
خرم آنكس كه در این محنت گاه
خاطری را سبب تسكین است
قریحه سرشار و استعداد خارق العاده پروین در شعر همواره موجب حیرت فضلا و دانشمندانی بود كه با پدرش معاشرت داشتند، به همین جهت برخی بر این گمان بودند كه آن اشعار از او نیست.
پروین اعتصامی بی تردید بزرگترین شاعر زن ایرانی است كه در طول تاریخ ادبیات پارسی ظهور نموده است. اشعار وی پیش از آنكه بصورت دیوان منتشر شود در مجلد دوم مجله بهار كه به قلم پدرش مرحوم یوسف اعتصام الملك انتشار می یافت چاپ می شد (1302 ـ 1300 خورشیدی) دیوان اشعار پروین اعتصامی كه شامل 6500 بیت از قصیده و مثنوی و قطعه است تاكنون چندین بار به چاپ رسیده است.
مقدمه دیوان به قلم شادروان استاد محمد تقی ملك الشعرای بهار است كه پیرامون سبك اشعار پروین و ویژگیهای اشعار او نوشته است.
سخن آخر
عمر پروین بسیار كوتاه بود، كمتر زنی از میان سخنگویان اقبالی همچون پروین داشت كه در دورانی این چنین كوتاه شهرتی فراگیر داشته باشد. پنجاه سال و اندی است كه از درگذشت این شاعره بنام می گذرد و همگان اشعار پروین را می خوانند و وی را ستایش می كنند و بسیاری از ابیات آن بصورت ضرب المثل به زبان خاص و عام جاری گشته است.
شعر پروین شیوا، ساده و دلنشین است. مضمونهای متنوع پروین مانندباغ پرگیاهی است كه به راستی روح را نوازش می دهد. اخلاق و همه تعابیر و مفاهیم زیبا و عادلانه آن چون ستاره ای تابناك بر دیوان پروین می درخشد چنانكه استاد بهار در مورد اشعار وی می فرمایند در پروین در قصاید خود پس از بیانات حكیمانه و عارفانه روح انسان را به سوی سعی و عمل امید، حیات، اغتنام وقت، كسب كمال، همت، اقدام نیكبختی و فضیلت سوق می دهد.
سرانجام آنكه او دیوان خوبی و پاكی است
