ايران، در قرن بيستم به يكي از مناطق حادثه‌خيز جهان در آمده بود و با آن كه از آغاز جنگ‌هاي جهاني اعلام بي‌طرفي آن از سوي دول وقت بر همه جهان ابلاغ شده بود اما از سوي دو ابر قدرت انگليس و شوروي به دو منطقه قابل نفوذ تقسيم شده و به اين ترتيب ايرانيان از حق حاكميت ملي خلع شده بودند.
به دنبال اين اشغال‌‌هاي نظامي، ايرانيان با پيدايش حكومت‌هاي ياغي در يكي از استان‌هاي محل زندگي خود مواجه مي‌شدند و با تبعات اين شورش‌هاي منطقه‌اي دست و پنجه نرم مي‌كردند.
نخستين رژيم شورشي مرتبت با روسيه كمونيستي در استان گيلان و دومين نظام ياغي در آذربايجان ايجاد شد.
خروج نيروهاي بيگانه از كشور لازمه برقراري مجدد اقتدار ملي بود.
در واقعه گيلان، ايران از جامعه ملل تقاضاي كمك كرد و در مورد بحران آذربايجان، ايران به نهادهاي بين‌المللي شكايت برد.
شرح جريانات ارجاع اين موضوع به شوراي امنيت بازسازي فضاي بحران‌زده آن دوران در اين كتاب ارزيابي شده است.
سياستگذاران ايراني در بررسي اين اختلاف ايران و شوروي در شوراي امنيت، با مشكلات بسياري مواجه بودند.
عملكرد آن‌ها در آن شرايط حساس و بحراني و نيز نحوه برخورد ديگر تصميم‌گيرندگان در شوراي امنيت بخش مهمي از كتاب را به خود اختصاص داده است.
اهميت بحران آذربايجان از آن جهت است كه اولين آثار شكاف در اتحاد زمان جنگ را بر همگان روشن ساخت و سرانجام آنچه را كه در روابط بين‌الملل «جنگ سرد» نام گرفت، تعيين كرد.
نويسنده مباحث تفصيلي مربوط به اين بحران را در فصل‌هاي «اشغال نظامي ايران»، «آشفتگي عمومي اوضاع ايران و فعاليت‌ها»، «غائله آذربايجان، شكايت ايران به سازمان ملل» و «موضوعاتي در ارتباط با مسأله ايران در شوراي امنيت» گنجانده است.
كتاب «بحران آذربايجان» را مصطفي دبيري نوشته و نشر نامك با همكاري انتشارات پروين آن را در 382 صفحه با شمارگان 1100 نسخه به قيمت 4800 تومان منتشر كرده است.