چاپ اول كتاب «سياست و فرهنگ روزگار صفوي» (جلد اول) به كوشش رسول جعفريان از سوي انتشارات نشر علم منتشر و روانه بازار كتاب شد.

 آنچه در اين كتاب آمده، مطالبي است كه طي نوزده سال به مناسبت‌هاي مختلف در حوزه صفويه‌شناسي نوشته و در دو مجلد تدوين و ارائه شده است.

حجت‌‌الاسلام والمسلمين دكتر جعفريان در مقدمه اين اثر از چگونگي شكل‌گيري كتاب حاضر مي‌نويسد: «از سال 1369 كه براي نخستين‌بار پژوهش كوتاهي را درباره برخي از جنبه‌هاي مذهبي سياسي صفويه آغاز كردم، ديگر نتوانستم خود را از تحقيق در اين زمينه رها كنم. شايد يكي از مهمترين دلايل آن، اين بود كه روز به روز بر اهميت اين دوره تاريخي وقوف بيشتري يافته و علاقه‌مند بودم تا از تجربه‌هاي آن بهره‌مند گردم و جامعه اسلامي ايران را نيز با آن آشنا كنم.
به علاوه، هر از چندي سوژه‌هاي تازه زيادي در اين دوره مي‌يافتم كه شوق مرا به تحقيق در اين باره بيشتر مي‌كرد. اين طبعا براي يك محقق شيرين خواهد بود كه بتواند فضاي تازه‌اي را روشن كند.
آنچه جاي خوشوقتي است اين كه در روزگار ما، به تدريج، سياه نمايي‌هايي كه زماني نسبت به دوره صفوي باب شده بود، جاي خود را به ارائه تصويري واقع‌گرايانه‌تر داد. در آن زمان، كساني بودند كه بدون داشتن يك بينش فراگير تاريخي و صرفا بر اساس نگره‌هاي انقلابي و ايدئولوژيك، روزگار صفوي را آماج حملات بي‌وجه خود قرار مي‌دادند؛ اين در حالي بود كه نگاهي به اين دوره، منهاي ايرادات فراواني كه به يك دولت با يك تجربه 230 ساله وجود دارد، نشانگر حق عظيمي است كه بر تاريخ و فرهنگ ايراني ـ‌ شيعي ما دارد.
از سوي ديگر، تاثير دولت صفوي بر ايران چنان است كه حتي امروزه مي‌توان به راحتي ايران معاصر را منهاي آنچه كه در يك‌صد سال گذشته از فرهنگ جديد گرفته، در ادامه فرهنگ دوره صفوي ارزيابي كرد.
به هر روي آنچه در اين كتاب آمده، مطالبي است كه طي نوزده سال به مناسبت‌هاي مختلف در حوزه صفويه‌شناسي نوشته‌ام. نخستين‌بار شماري از مقالات بنده در سال 1371 با عنوان "دين و سياست در دوره صفوي" چاپ شد. بعدها همان كتاب با شماري مقاله ديگر در سال 1379 با عنوان "صفويه در عرصه دين، سياست و فرهنگ" به چاپ رسيد. اندكي بعد مجلدي با عنوان "كاوش‌هاي تازه در باب روزگار صفوي" چاپ كردم. ادامه كار با نگارش مقالات ديگري بود كه مجموعه آنها را در اين دو مجلد فراهم آورده و خدمت دوستداران تقديم مي‌كنم.»

درباره زمينه پيدايش دولت صفوي بايد گفت كه اندكي پيش از سقوط عباسيان، تشيع پيشرفت خود را در عراق، شام و ايران آغاز كرده بود؛ اما با سقوط اين دولت، اين حركت، در عراق و ايران ـ‌‌بر عكس شام كه مماليك بر سر كار آمدند و پيش از آن ايوبي‌ها مشكل عمده رشد تشيع در آن نواحي بودند‌ـ ‌سرعت بيشتري به خود گرفت. برآمدن تشيع در جهان اسلام، به شكل‌هاي مختلفي خود را نشان داد؛ يكي از اين شكل‌ها، در آميختن تشيع و تصوف بود كه از مهمترين جلوه‌هاي اوج‌گيري تشيع در تمامي بلاد اسلامي به شمار مي‌رفت. بسياري از عقايد شيعه در درون نحله‌هاي صوفي موجود در جهان اسلام راه يافت و از آنجا كه تصوف در دنياي تسنن، نفوذ چشمگيري داشت، به طور طبيعي زمينه بسط تشيع فراهم شد.

افزون بر حركت شيعي خالصي كه در زمان سلطان محمد خدابنده و با همت علامه حلي و شيخ حسن كاشي و شماري ديگر از عالمان و شاعران دوره ايلخاني در ايران پديد آمد، جنبش گسترده‌اي نيز از تشيع غالي يا به اصطلاح متاخر، علوي، از شمال سوريه تا سرزمين‌هاي گسترده آناتولي و از آنجا تا شمال عراق و غرب ايران در حال شكل‌گيري بود. اين جنبش براي قرن‌ها به طور محدود در اين بلاد، از دسترس دستگاه‌هاي خلافت و امارت به دور ماند و تقريبا دست نخورده از يك سو و آميخته شده با انديشه‌هاي بومي از سوي ديگر، هويت خود را كه گاه به شكل‌هاي شگفت در مي‌آمد، در تاريخ تداوم بخشيد.

بخش مهمي از آنچه ميان اينان رواج يافت، ادبياتي بود كه ضمن آن نوعي اوليا‌پروري رواج يافت و شكل تاريخي آن در قهرمانان تاريخ اسلام مانند امام علي(ع) و شكل معاصر آن در قالب شيوخ، اقطاب و ابدالي بود كه در هر گوشه و كناري پديد مي‌آمد. پشتوانه اين جريان، غالبا، داستان‌هاي ديني و تاريخي بود كه در دوران افول تمدن اسلامي، بر اساس تخيل شكل گرفته و مروج نوعي زهد اسلامي به همراه حسن نوستالژيك نسبت به عصر درخشان اسلامي پيشين بود. حاصل اين جريان، قصصي بود كه ميان عامه رواج مي‌يافت و ملغمه‌اي از تاريخ و قصه بوده و همان‌طور كه اشاره شد توصيه به همراهي با اولياء و ابدال را داشت. اين حركت از درون خانقاه‌ها رهبري شده و نام‌هاي خاص فرقه‌اي نيز به آنها داده مي‌شد. هرچه بود رنگ كلي آنها، رنگ صوفيانه و قصصي بود.

بسياري از وابستگان به اين فرقه‌ها، از پس از قرن هشتم، در صف مريدان خاندان شيخ صفي درآمدند. گسترش اين موج تا آن اندازه بود كه گفته شده در اوائل قرن دهم، بيش از چهار پنجم مردم آناتولي بر عقائد شيعي، از نوع غير فقهي و در واقع غالي آن بودند. جنبش مخالف تشيع هم در برخي از بلاد اسلامي، به ويژه شامات وجود داشت.

بر اساس مطالب كتاب، در طول قرون نخستين اسلامي و تا زمان پيدايش دولت صفوي، عمده قدرت سياسي در اختيار سنيان بود و دستگاه خلافت، مخالفان خود را كه به طور عمده از شيعه بودند، به هيچ روي تحمل نمي‌كرد. اين مساله فشار عجيبي را به جامعه شيعه آورد و تاثير عميقي در انديشه‌هاي سياسي آنان به عنوان يك گروه مطرود و در تقيه ايجاد كرده بود. به همين دليل، انديشه‌هاي شيعي در قرن هفتم تا هشتم، جز در برخي مناطق محدود، بروز و ظهوري نداشت و در سطح عموم با تنفر همراه بوده، به رغم نفوذش در تصوف رايج، حتي صوفيان معتدل، از رفض به شدت بدگويي و اظهار انزجار مي‌كردند. نوشته‌هاي علاء‌الدوله سمناني، نمونه روشن اين طرز فكر است؛ اين در حالي بود كه انديشه شيعي در همان دوره طرفداران بسياري در عراق عرب و عجم داشت و به صورت آتش زير خاكستر در برابر سلطه انحصاري مخالفان، روزگار را سپري مي‌كرد. برپايي يك دولت شيعي در وضعيتي كه ايران از دو سوي بلكه بيشتر، در فشار مخالفان بود، جز با اين تصور كه در آن سال‌ها شيعه قدرت قابل توجهي از لحاظ انساني و فرهنگي داشته است، قابل قبول نيست. هنوز تحقيقات كافي درباه دامنه نفوذ تشيع در اين مناطق صورت نگرفته است. حتي اگر گفته شود كه به تنهايي در مناطق تحت سلطه عثماني‌ها، چنين قابليت نيرومند بالقوه‌اي براي تشيع وجود داشته و تنها سركوب و خشونت سبب خاموشي آن شده، سخني به گزاف گفته نشده است.

كتاب حاضر در سه بخش تنظيم شده است كه عناوين سه‌گانه اين بخش‌ها از اين قرارند: پيدايش دولت صفوي و ادبيات نقدنويسي مذهبي، دين و سياست، صفويه و تصوف.

چاپ اول كتاب «سياست و فرهنگ روزگار صفوي» (جلد اول) در شمارگان 2200 نسخه، 995 صفحه و قيمت (دوره 2 جلدي) 345000 ريال راهي بازار نشر شد.