|
26 دي 1387
فرهنگنامه‌اي براي تصوف
كتاب «پشمينه‌پوشان»، نوشته علي سيدين امسال به همت نشر ني منتشر شده است. اين كتاب در 416 صفحه و فصول متنوعي تدوين شده است و مي‌توان گفت فرهنگنامه‌اي است مشتمل بر 534 مدخل كه با استفاده از منابع متعدد تصوف، فرق صوفيه را از شبه قاره هند تا شمال آفريقا بررسي مي‌كند و درباره خاستگاه فكري، جغرافيايي و تاريخي‌شان توضيح مي‌دهد و همچنين نام‌ها، واژگان و اصطلاحات مرتبط را به خوانندگان معرفي مي‌كند.
صوفيه و علل و عوامل به وجود آمدنشان و همچنين سابقه انديشه‌هاي صوفيانه در ميان اديان و فرهنگ‌هاي مختلف و تاثيرشان بر صوفيان مسلمان، امري علي‌حده است كه نيازمند بررسي همه جانبه تاريخي، ديني، اجتماعي، روان‌شناختي، زبان‌شناسي و فلسفي است.
كتاب مورد بحث براي ارائه گزارشي توصيفي از سلسله‌ها و طريقه‌هاي صوفيانه گردآوري شده است، درصدد نقد و بررسي علمي جنبه‌هاي فوق‌الذكر نيست و تنها مقدمه‌اي در اين باب گشوده است.
درخصوص تعبيرات، تقسيمات و اظهاراتي كه درباره صوفيان وجود دارد، مي‌توان به ده‌ها نمونه اشاره كرد؛ چرا كه بخش قابل ملاحظه‌اي از ادبيات ما را آثار و نوشته‌هايي تشكيل مي‌دهد كه به نوعي به عرفان و تصوف مرتبط است و برخي از اين آثار رويكردي جانبدارانه يا مخالف جويانه دارند.
در تأليف كتاب مذكور نيز همين منابع تنظيم شده است و بنا بر ماهيت فرهنگنامه‌اي خود از همان آغاز كار همواره اين سخن بيهقي را كه مي‌گفت: «در تاريخي كه مي‌كنم، سخني نرانم كه آن به تعصبي و تزيدي كشد.» مدنظر داشته و تاحد توان از اظهار نظر شخصي و مخالفت يا موافقت اجتناب كرده است.
نويسنده كتاب مراجع و مأخذ را در ذيل هر صفحه آورده است و در برخي مطالب دخل و تصرفي در عبارات به دليل تطبيق يا تقصير و هماهنگي متن صورت داده است، بدون آن‌كه مفهوم اصلي از ميان برود.
مؤلف كتاب شرح داده است كه چگونه در خلال 2 قرن پس از ظهوراسلام تا پيدايش اولين صوفيان رسمي، سلسله‌اي از حوادث و تحولات اجتماعي، ابتدا زمينه نفوذ اشراف بني‌اميه و سپس خلافتشان را به وجود آورد و پيامد اين امر، حكومت پانصدو چند ساله عباسيان در سرزمين‌هاي اسلامي شد.
رواج افكار دنياپرستانه و اقشاري كه به جاه و مال و غرور و معصيت آلوده شده بودند، از يك سو و عدول از ارزش‌هاي اسلامي و در نتيجه گسترش فقر و نارضايتي عمومي از سويي ديگر، تلاقي انديشه‌ها و افكار و اديان و اقوام مختلف، سبب آشنايي مسلمانان با برخي از آراء هندي و يوناني شد.
مبارزات سياسي، فرهنگي و بحث‌هاي كلامي ملال‌آور و پيدايش ده‌ها نحله و فرقه مذهبي در پي اين آشنايي با انديشه‌ها و افكار مختلف بود و صوفيان نيز به مثابه يك بازتاب ديني، فرهنگي و در چنين شرايطي با ادبيات ويژه‌شان جايگاه خود را تثبيت كردند.
نويسنده كتاب پس از شرح و بسط در اين خصوص به چگونگي وجه تسميه صوفيان و آراء و نظرات مختلفي كه درباره آنها آمده، پرداخته است.
به طور كلي مي‌توان كتاب حاضر را به 2 بخش فرقه‌‌ها و طريقه‌‌ها تقسيم كرد و از آنجا كه سير و سلوك اهل طريقت در خلوت است و يكي از لوازم تشرف پنهان داشتن تلقين‌ها و تعليماتي است كه به مريد داده مي‌شود، راه بر شناخت دقايق و ظرايف اهل طريقت بويژه طرايق متأخر ايران محدود است بنابراين حرف‌ها و ناگفته‌هاي فراواني در اين اثر به چشم مي‌خورد و راه را براي تحقيق و مطالعه منابع ديگر و اظهارنظر بازگذاشته است.
بررسي درباره وجود طريقه‌هاي صوفيانه در بلاد اسلامي و غيراسلامي بويژه هند و افغانستان و كشورهاي آفريقايي به صورت اجمالي در اين كتاب آمده است.
روزنامه جام جم
| 
