در شمار راويان و كاتبان آن حضرت(ع) مي‌توان از ابوحمزه ثمالي، سعيدبن جبير، زيدبن علي‌بن الحسين(ع)، داودبن يحيي، عليّه دختر امام سجاد(ع) و... نام برد كه در كتاب‌هاي رجالي؛ مانند فهرست شيخ طوسي، رجال نجاشي و... از آنان ياد شده كه هر يك داراي مكتوباتي از حضرت سجاد(ع) بوده‌اند. شيخ طوسي اصحاب امام سجاد(ع) را 176 نفر ذكر مي‌كند كه برخي از آنان نويسنده حديث حضرت(ع) و داراي اثري مخصوص به خود بوده‌اند.
از آثاري كه از امام سجاد(ع) نقل شده و هر يك دليلي بر اهميت كتابت از طرف ايشان است، مي‌توان به صحيفه سجاديه، رسالةالحقوق و مناسك‌الحج اشاره كرد. البته آثار ديگري از ايشان رسيده است كه به اين قرار است: صحيفةالزهد، الجامع في الفقه از ابوحمزه ثمالي، كتاب حديثه(ع) و... كه در كتاب‌هاي رجالي به نام راويان آن‌ها گزارش شده است.
همان‌گونه كه بيان شد، از جمله آثار به جاي مانده از قرن اول هجري كتابي با عنوان صحيفه سجاديه است. اين كتاب در وضع كنوني خود شامل 54 دعا از ادعيه امام سجاد (ع) است و بنا به آن‌چه در مقدمه آن آمده است، در سال 516 هجري قمري توسط «محمدبن احمدبن شهريار» ـ خزانه‌دار آستان قدس اميرالمؤمنين(ع) ـ با سماع و قرائت از «ابومنصور محمدبن محمدبن احمدبن عبدالعزيز» شنيده شده و او نيز آن را از «ابوالمفضل محمدبن عبدالله‌بن مطلب شيباني» دريافت كرده است.
از ابوالمفضل محمدبن عبدالله تا متوكل‌بن هارون اولين راوي و از او تا يحيي‌بن زيد و امام جعفر صادق (ع) سند متصل به چشم مي‌خورد و اين مطلب مي‌رساند كه مخاطب اصلي اين ادعيه دو فرزند امام سجاد (ع)؛ يعني زيد و امام محمد باقر(ع) بوده‌اند.
نكته‌اي در رابطه با صحيفه سجاديه قابل ذكر است، اين است كه اين كتاب شريف در وضعيت كنوني تنها بخشي از دعاهاي منسوب به امام سجاد(ع) بوده و مجموعه‌ها و ملحقات ديگري نيز در همين زمينه تنظيم شده است و به گفته شيخ آغابزرگ تهراني: «مهم‌ترين كساني كه در اين زمينه به جمع‌آوري مستدركات صحيفه اقدام كرده‌اند عبارت از شيخ حرعاملي صاحب «وسائل الشيعه»، عبدالله‌بن ميرزا عيسي‌بن محمدبن صالح اصفهاني معروف به افندي صاحب «رياض العلما»، ميرزا حسين نوري صاحب «مستدرك الوسائل» سيدمحسن امين صاحب «اعيان الشيعه» و بالأخره محمدصالح‌بن ميرزا فضل‌الله مازندراني هستند.
آن‌چه اساس توجه و اهتمام بزرگان شيعه را در قرون اخير نسبت به صحيفه تشكيل داده و موجب پيراش مستدركات و شروع متعدد صحيفه شده است، در درجه نخست مسئله سند يا كيفيت استناد اين ادعيه به امام سجاد(ع) نيست، بلكه فصاحت و بلاغت ادعيه صحيفه به همراه مضامين عالي اخلاقي، عرفاني و تربيتي آن موجب شده است تا نتيجه بگيرند صدور اين عبارات جز از معصوم(ع) متصور نيست.
در اين مورد سيدمحسن امين مي‌نويسد: «بلاغت الفاظ صحيفه و فصاحتي كه هرگز زوال نمي‌پذيرد، معاني و مضامين بسيار عالي، و محتوايي عميق و بي‌نظير آن در بيان تذلل و فروتني در پيشگاه باري تعالي و ثنا و ستايش به درگاه او و اسلوب‌هاي عجيبي كه در طلب عفو و رحمت الهي و توسل به ذات مقدس او در آن وجود دارد، اين‌ها همه از قوي‌ترين شواهد در صحت انتساب صحيفه به امام(ع) است و اين‌كه اين در گران‌بها از آن درياي عميق و اين گوهر قيمتي از آن معدن ثمين و اين ميوه از آن شجره طيبه است و اين‌ها همه غير از شهرت ترديد ناپذير صحيفه و تعداد اساتيد متصل آن تا صاحب اصلي اين ادعيه؛ يعني امام چهارم (ع) است.*
*منابع: مجيد معارف، تاريخ عمومي حديث، انتشارات كوير؛ مجيد معارف، پژوهشي در تاريخ حديث شيعه، انتشارات ضريح؛ سيدرضا مؤدب، تاريخ حديث، انتشارات مركز جهاني علوم اسلامي.
ایكنا
