در نگاه مؤلف كتاب، دهه‌هاي آغازين حكومت ايلخانان، دگرگوني‌هايي را در جامعه ايراني ايجاد كرد كه در دوران اسلامي بي‌سابقه بوده است. در قرن هفتم هجري، عصري كه اصطلاحاً دوره فاجعه ناميده شده است، ايران به عنوان يك كانون فكري و فرهنگي در سطح منطقه ظاهر شده و نقش سياسي پررنگي را در غرب آسيا بر عهده گرفت. 

در پي غارتگري‌هاي اسلاف هولاكو، ورود وي نه به عنوان يك فاتح، بلكه به عنوان يك منجي قلمداد مي‌شد و با استقبال عمومي همراه بود. در اوايل عهد ايلخانان حيات فرهنگي و ادبي ايران دچار تحول اساسي شد و نوعي نوزايي را از سرگذارند كه در كتاب حاضر با عنوان رنسانس از آن ياد مي‌شود. در اين عهد اقتصاد، جامعه و فرهنگ دگرگوني‌ بنيادين حاصل شد و هويت ايراني رنگ و رويي ديگر يافته است. 

پس از آن كه ايران و سرزمين هاي شرقي، هجوم ويرانگر چنگيزخان و اردوي مغول را پشت سر گذاشت، در سال 654 قمري با حمله سازمان يافته ديگري توسط هولاكوخان مغول مواجه شد. هولاكو از سوي حكومت مركزي مغولان، ماموريت داشت تا نخست استحكامات اسماعيليه در ايران را نابود كند و آن‌ها را وادار به تسليم سازد، سپس خلافت عباسي بغداد را براندازد. 

هولاكو پس از آن كه به هر دو هدف دست يافت، به اردوگاه اصلي خود بازنگشت و در ايران ماندگار شد و دولتي را بنيان گذارد كه در تاريخ ايران به نام «سلسله ايلخانان» مشهور است. آن‌ها تا سال 736 قمري به حكومت خود ادامه دادند، تا آن كه با مرگ آخرين ايلخان، ابوسعيد بهادرخان، حيات سياسي سلسله آن‌ها به پايان رسيد. كتاب «جورج لين» به نام «ايران در اوايل عهد ايلخانان، رنسانس ايراني»، گزارشي از مسايل اجتماعي و فرهنگي ايران در روزگار دو ايلخان نخستين، هولاكو و آباقا است. اين كتاب را سيدابوالفضل رضوي به فارسي ترجمه كرده است. 

«لين» در كتاب خود، ميان دوره هجوم مغولان و دوران حاكميت آنان در زمان ايلخانان، جدايي و تمايز قائل مي‌شود و دهه‌هاي آغازين استقرار آن‌ها را به لحاظ دگرگوني‌هايي كه در جامعه ايراني پديد آوردند، دوره نوزايي به شمار مي‌آورد. او معتقد است كه دوره نخستين ايلخانان نياز به بازنگري دارد. 

از اين رو با تمركز بر فرمانروايي هولاكو و آباقا، سعي مي‌كند تا ويژگي‌هاي متمايز و فضاي آسان‌گير و تساهل آن عصر را نشان دهد. به گمان او، چنان فضايي به رشد جامعه و اقتصاد آن كمك كرد. لين براي تشريح دوران ياد شده، از منابع متعدد تاريخي استفاده مي‌كند و در مجموع ديدگاه تازه‌اي درباره جامعه، حكومت، اقتصاد و فرهنگ ايراني ارايه مي‌دهد. 

كتاب جورج لين در يك مقدمه و 9 فصل تنظيم شده و با نظمي منطقي و ساختاري محتوايي، ارايه شده است. مقدمه كتاب بازگويي اين سخن است كه ورود هولاكو، آغازگر عصر جديدي در ايران بود و سبب‌ساز تحولي چشمگير در حيات فرهنگي و سياسي آن دوره شد. 

آنگاه به نقد نظريه محققاني مي‌پردازد كه ميان دوره نخست ايلخانان و دوره‌اي كه آنان پس از غازان خان، دست به اصلاحات زدند، تفاوت قائل مي‌شوند. به نظر نويسنده دوره هولاكو و آباقا، عصر نوزايي و همگرايي رعايا و حكومت است. او به ارزيابي منابع تاريخي آن روزگار مي‌پردازد و به مقايسه دو منبع مهم «تاريخ جهانگشاي جويني» و «طبقات ناصري» دست مي‌يازد. بازنگري مولف از منابع آن عصر، به اين نتيجه مي‌انجامد كه مي‌بايد تصويري ديگر و متفاوت با آن‌چه تاكنون درباره دوره آغازين حكومت ايلخانان نوشته‌اند، ترسيم كرد. 

فصل دوم كتاب «عقوبت آسماني يا مشيت پنهاني الهي» نام دارد. مولف در اين فصل كوشيده است تا با بهره‌گيري از منابع، تلقي عمومي جامعه، نسبت به حكومت نوظهور ايلخانان را نشان دهد و برداشتي متفاوت را در سنجش با پژوهش‌هاي مغول‌شناسان ديگر، عرضه كند. جورج لين از آمدن هولاكو خان به ايران و قصد او براي انهدام قلعه‌هاي اسماعيليه سخن مي‌گويد و به تشريح آن رويداد مي‌پردازد. 

فصل سوم «سقوط بغداد و پيامدهاي آن» نام دارد. در اين فصل از برخورد هولاكو و سعي او در استفاده صحيح از شرايط آن روزگار، ياد شده و چگونگي فتح بغداد و نابودي خلافت و نوع ارتباط شيعيان با اين واقعه، بررسي شده است. 

«مرزهاي نا آرام» عنوان فصل چهارم كتاب است. مولف در اين فصل به تشريح و تحليل خطراتي مي‌پردازد كه از خارج، مرزهاي ايلخانان را تهديد مي‌كرد و آن‌ها را به همگرايي بيشتر با رعاياي ايراني تشويق مي‌ساخت. تاثيرگذاري مناسبات خارجي با ديگر خاندان‌هاي مغولي و مملوكان مصر نيز از نظر دور داشته نشده است. 

به ويژه به سياست آباقا در برخورد با مسيحيان غربي اشاره مي‌شود. نويسنده، چنان سياستي را از سر تدبير تلقي مي‌كند. ارتباط و همسويي آباقا با قدرت‌هاي اروپايي براي تشكيل اتحاديه‌اي عليه مملوكان مصر، از ديگر موضوعاتي است كه مورد توجه قرار گرفته است.
فصل پنجم به بحث «ايالات» اختصاص دارد و به بررسي شرايط متفاوتي مي‌پردازد كه در قلمرو حكومت‌هاي محلي قراختائيان در كرمان، سلغريان در فارس و آل كرت در هرات وجود داشت. فرضيه مولف در اين فصل چنين است كه ايلخانان به دنبال وحدت، انسجام و برقراري امنيت در قلمرو خويش بودند و حكام محلي نيز، بسته به جهت‌گيري‌هايشان، از منافع موجود برخوردار مي‌شدند. اين بخش از كتاب براي شناخت حكومت‌هاي محلي آن روزگار و ارتباط آن‌ها با دولت مركزي ايلخانان، دربردارنده ارزش‌هاي تحقيقي فراواني است. 

در فصل ششم با «خاندان جويني» و تاثير آن‌ها در تحولات سياسي سال‌هاي آغازين حكومت ايلخانان پيوند دارد. به ويژه از سهم آنان در احيا و پشتيباني از فرهنگ و ادب و مدنيت ايراني ـ اسلامي ياد شده است. عطاملك جويني از مورخان نامدار آن روزگار و اثر او «تاريخ جهانگشا» از منابع مهم عصر مغولان است. شمس‌الدين جويني نيز وزير كاردان و برجسته‌اي بود كه در تحولات سياسي زمان خود نقش تعيين كننده‌اي داشت. جورج لين، جويني‌ها را خدمتگزاراني با كفايت و غير وابسته عنوان مي‌دهد. 

در فصلي ديگر به نقش «خواجه نصيرالدين طوسي» اشاره مي‌شود. او كه ابتدا نزد اسماعيليه به سر مي‌برد، با تسخير استحكامات آن‌ها، به هولاكو خان پيوست و در رويداد سرنگوني خليفه بغداد حضور داشت. نويسنده به تحليل نقش خواجه نصيرالدين در انهدام خلافت بغداد مي‌پردازد و به اهميت او در مديريت و اداره قلمرو ايلخانان توجه مي‌دهد. 

«شعرا، صوفيان و قلندران» عنوان فصل هشتم كتاب جورج لين است. تشريح و بررسي گرايش‌هاي فرهنگي ساليان آغاز حكومت ايلخانان، در اين فصل در نظر گرفته شده و به نقش طبقات اجتماعي پرداخته شده است. در اين فصل، حيات فرهنگي و اجتماعي پويايي كه شعرا، متصوفه و قلندران عصر ايلخاني رقم زدند، مورد مطالعه قرار گرفته است. سرانجام، فصل آخر «بازگشت پادشاه» عنوان گرفته و جمع‌بندي كلي مباحث مورد نظر، به ويژه نظريه مولف درباره نوزايي روزگار فرمانروايي ايلخانان است. 

مترجم در مقدمه خود، كتاب جورج لين را دربردارنده ديدگاه متفاوتي درباره تاريخ ايران در عصر ايلخانان مي‌داند و معتقد است كه تحقيق او منجر به گشوده شدن افقي نو در مطالعات مربوط به تاريخ آن عهد خواهد شد. اما تاكيد مي‌كند كه نام نهادن «رنسانس» بر كليت تاريخ عصر ايلخانان، مي‌تواند جاي بحث و مناقشه داشته باشد. از نظر مترجم، هر چند عصر حاكميت ايلخانان در مقايسه با زمان‌هاي پيش و پس از آن، تفاوت‌هايي دارد، اما نمي‌توان دگرگوني‌هاي حاصل از اين تفاوت‌ها را به رنسانس تعبير كرد. 

نقشه‌ها، واژه‌نامه، يادداشت‌ها، كتاب‌نامه و نمايه، پايان بخش كتاب 472 صفحه‌اي «ايران در اوايل عهد ايلخانان» جورج لين است. يادآور مي‌شود كه مولف، پژوهشگر موسسه مطالعاتي شرق و آفريقاشناسي است كه در فاصله سال‌هاي 1352 تا 1357 در ايران به سر برده است. حوزه پژوهشي او تاريخ ايران در دوران ميانه، تاريخ اولوس تولوي و مناسبات ايران و چين در قرون ميانه است. كتاب «ايران در اوايل عهد ايلخانان» رساله دكتري اوست كه در سال 2003 ميلادي به چاپ رسيده است. 

كتاب «ايران در اوايل عهد ايلخانان، رنسانس ايراني» تاليف جورج لين را سيدابوالفضل رضوي، استاديار دانشگاه لرستان، به فارسي ترجمه كرده و انتشارات اميركبير با شمارگان هزار نسخه و با بهاي نه چندان مناسب 10 هزار تومان منتشر كرده است.

 

 

 

 

 

 

ایبنا