خلاصه كتاب
كتاب آیین هندو در واقع ترجمه بخش هندوئیسم كتاب راهنمای جدید ادیان زنده[1] است كه زیر نظر جان آر. هینلز[2] استاد مطالعات تطبیقی ادیان در مدرسه مطالعات آفریقایی و شرقی دانشگاه لندن[3] تالیف شده است. این كتاب در سال 1997 به چاپ رسیده و بخش آیین هندوی آن را سیمن ویتمن[4]، استاد ارشد مدرسه مطالعات آفریقایی و شرقی دانشگاه لندن نگاشته است.
دكتر علی موحدیان عطار عضو هیئت علمی مركز مطالعات و تحقیقات ادیان و مذاهب و مترجم این كتاب در مقدمه خود خاطر نشان میكند كه نگارندگان این كتاب سعی كردهاند هم از نظر كمی و هم از نظر كیفی مناسب ترین روش مطالعه ادیان را طی كنند و تلاش نمودهاند تا آخرین تحقیقات درباره ادیان و روشهای مطالعه دین را مد نظر داشته باشند و به همین دلیل بخشهای مختلف این كتاب دادههای تازهای را با بهرهگیری از روشهای جدید فراروی خواننده مینهد.
از نظر مترجم، ویژگی بارز این كتاب توجه خاص به آداب و رسوم و مناسك و ابعاد مردمی دین است و در بخش آیین هندو، علاوه بر این توجه، تلاش شده است تا با نگاهی پدیدارشناسانه به آیین هندو، با گذر از لایه لایه این آیین پیچیده، جوهره اصلی آن باز شناسی شود. عدم موفقیت كامل نویسنده در بازشناسی جوهره آیین هندو، مرور گذرا و تبیین تكلفآمیز درباره عقاید و اندیشههای فلسفی_دینی و عدم تبیین محور وحدت بخش آیین هندو سه نكتهای هستند كه از دیدگاه مترجم جزء نقاط ضعف این اثر قلمداد شدهاند.
موحدیان عطار، در بخش دیگری از مقدمه مترجم، هدف از ترجمه چنین اثری را پر كردن بخشی از خلای كه درباره ابعاد عرفی و مردمی دین در منابع دینی و به طور خاص در منابع فارسی وجود دارد، دانسته است.
كتاب آیین هندو از هفت بخش تشكیل شده است. در بخش نخست كه با عنوان آیین هندو چیست؟ تنظیم شده و در واقع حكم مقدمه كتاب را دارد، نویسنده به بیان تعریف خود از هندوئیسم میپردازد و متمایل است تا آیین هندو را یك سنت دینی در حال تكامل بداند نه دینی بسیط و متمایز به گونهای كه معمولا از اصطلاح دین فهم میشود.
در بخش بعدی نویسنده به بیان رویكردهای مختلف به آیین هندو می پردازد و توضیحاتی را درباره تاریخچه رواج اصطلاح هندوئیسم و مفاد آن ذكر میكند.
بخش سوم به تاریخ و خاستگاه آیین هندو اختصاص یافته است. ویتمن، ادوار تاریخی دین هندو را به چهاردوره تقسیم میكند. دوره آیین هندوی نخستین، كه از حدود 4000 سال تا 1750 قبل از میلاد تخمین زده شده است. دوره دین ودهای، كه از اواسط هزاره دوم تا 500 پیش از میلاد در نظر گرفته میشود . دوره آیین هندوی كلاسیك از حدود 500 پیش از میلاد تا 500 میلادی و دوره آیین هندوی میانه یا قرون وسطایی كه از قرن ششم میلادی تا قرن نوزدهم جریان دارد. نویسنده در این بخش به بیان ویژگیهای بارز هر دوره پرداخته است و وقتی به بیان ویژگیهای دوره سوم و توصیف مذاهب هندویی و خدایان معروفتر چون ویشنو و شیوه میرسد، علاوه بر توضیح خصوصیات این خدایان، با ضمیمه كردن تصاویری از این خدایان معروف و همچنین ساختمان معبد هندویی به تبیین بهتر این ویژگیها از راه ارجاع به تصاویر كمك میكند.
سیمن ویتمن در بخش چهارم به بیان مهمترین اصول و اعتقادات هندویی پرداخته است. وی آموزههای درمه، سمساره، كرمه،كاست، مكشه و نیز در باب نگرش هندوها به مفهوم خدا مفاهیم برهمن، بهگوان، ایشوره و ایشته دوه را به صورت مختصر توضیح میدهد و سپس در بخش بعد به بیان مهمترین آیینها و آداب هندویی میپردازد. او با ذكر این نكته كه كمتر دینی به اندازه آیین هندو به آیینها بذل توجه كرده است، به بیان جایگاه آیینها در هندوئیسم پرداخته است. نویسنده ضمن اشاره به سمسكارهها یا همان آیین های مقدس خانگی به بیان ویژگیهای عبادت معبدی، معبد و آداب آن و نیز عبادتهای دسته جمعی هندویی می پردازد. نویسنده ذیل عنوان عبادت دسته جمعی پس از ذكر مراسم آیینی بهجنه خوانی، كتهه یا همان نقالی متون مقدس وعمل پرفضیلت زیارت كه در زیارتگاههای محلی، منطقهای و سراسری انجام میگیرد، به بیان جشنهای سالانه هندویی پرداخته و این جشنها را پر رنگ و آب ترین جنبه آداب و آیین های هندویی دانسته است. نویسنده در قسمت پایانی این بخش به مناسبت توضیحاتی در مورد جایگاه و موقعیت زن در آیین هندو نیز ارائه كرده است.
بخش ششم این كتاب با عنوان آیین هندو در روستاها به چگونگی آداب و اعتقادات دینی در روستاها پرداخته و از ایین هندوی روستاها به عنوان رایجترین شكل این دین یاد میكند. در این بخش به آیینهای روستایی، معابد روستایی و خدایان روستایی پرداخته و به دینیاران و جنگیرها به عنوان واسطههای تماس روستاییان با خدایان اشاره شده است.
بخش هفتم و پایانی كتاب به تحولات جدید آیین هندو اختصاص یافته است. تحولاتی كه در فاصله سالهای پایانی قرن هجدهم تا زمان نگارش كتاب در شبه قاره هند رخ داده و سبب شده است تا این سنت مجموعه ای از دگرگونی ها را در خود تجربه كند. نویسنده از برافتادن امپراتوری مغول، آغاز و زوال حكومت بریتانیا بر هند، گسترش ارتباطات و ورود صنعت چاپ، تكامل زبانهای بومی، آموزش و پرورش غربی، استفاده از زبان انگلیسی و هماورد جویی مسیحیت و مبلغانش به عنوان عوامل دخیل در این تحولات یاد می كند و برای رشد آگاهی، ملیت گرایی، فشار ناشی از حوادث داخلی و بین المللی و نیز میل به خود مختاری و تجزیه ملت ها نیز نقش موثری در این تغییرات قائل می شود. در این بخش به نهضت های جدید هندی نظیر برهمو سماج، آریه سماج و پراتهنه سماج اشاره شده است و به سیر پیدایش و تحولات این نهضت ها و نیز نهضت های كوچك و بزرگ دیگر در هند معاصر پرداخته شده است.
در قسمت كتابشناسی این اثر نیز 56 منبع تحت عناوین منابع اصلی، معرفی آیین هندو، باورها و اعتقادات هندویی، آیینها و آداب هندویی، آیین هندو در روستاها و تحولات جدید موضوع بندی و معرفی شده است.كتابشناسی ترجمه نیز شامل معرفی هفت منبع لاتین و پنج منبع فارسی است كه توسط مترجم به خوانندگان معرفی شده است. این كتاب همچنین دارای نمایهای كامل از اصطلاحات و واژگان در قسمت انتهایی است كه استفاده از آن را برای خوانندگان راحتتر میسازد.
