خلاصه كتاب
كتاب ادیان چین و ژاپن در واقع ترجمه دو بخش ادیان چینی و ژاپنی كتاب راهنمای جدید ادیان زنده[1] است كه زیر نظر جان آر. هینلز[2] استاد مطالعات تطبیقی ادیان در مدرسه مطالعات آفریقایی و شرقی دانشگاه لندن[3] تالیف شده است. بخش ادیان چینی این كتاب مایكل سوسو[4] و بخش ادیان ژاپنی آن را دیوید رید[5] نگاشته است و محمد علی رستمیان عضو هیئت علمی مركز مطالعات و تحقیقات ادیان و مذاهب این دو بخش را تحت عنوان ادیان چین و ژاپن ترجمه نموده است.
محمد علی رستمیان در مقدمه ای كه بر ترجمه این اثر نگاشته است با اشاره به ضرورت شناخت و آگاهی ما نسبت به اقوام آسیایی به بیان اجمالی ویژگیهای دین در چین و ژاپن پرداخته است. حضور ادیان مختلف در این دو جامعه، تحول پذیری دین در این دو فرهنگ و نقش برجسته عناصر سیاسی در دین این دو كشور از مشخصاتی است كه مترجم برای دین در چین و ژاپن برمیشمرد.
بخش اول كتاب حاضر به ادیان چین اختصاص دارد و در هفت بخش مختلف به منابع اولیه اصلی، مقدمهای بر تاریخ دین چینی، مراحل اصلی و پیشفرضهای مطالعه علمی دین چینی، مفروضات اصلی نظام دینی چین، اعمال مخصوص دین چینی، سنت عرفانی در چین و دین در چین مدرن پرداخته است.
نویسنده در سطرهای ابتدایی اثر خود كه در واقع حكم مقدمه را دارد و تحت عنوان ادیان چینی ترجمه شده است، از جشنهای آیینی، شعایر گذر یعنی تولد، بلوغ، ازدواج، مراسم كفن و دفن و چرخه سالانه جشنهای تقویمی به عنوان معرفهای سنتی این دین یاد میكند و مینویسد: در چین عضویت در گروه اجتماعی با شركت در شعایر گذر و جشنهای سالانه به ثبوت میرسد نه با تایید عقلانی مجموعه ای از كتابهای مقدس وحی شده.
مایكل سوسو ضمن اشاره به معنای واژه زونگ – جیائو به معنای شجره تعلیمات كه در چین برای دین به كار میرود، اظهار میكند كه از میان این تعلیمات، نظام اخلاق كنفوسیوسی، نظام شعایر تائویی و مفاهیم نجات گرایانه بودایی آموزههایی هستند كه مردم آنها را قبول دارند و آیین بودا و تائو و كنفوسیوس همانند خدمتگزارانی به ایمان و نیازهای توده مردم چین عمل میكنند.
در بخش منابع اولیه اصلی، نویسنده منابع مطالعه دین چینی را به سه دسته تقسیم میكند كه عبارتند از: 1. متون كلاسیك، شعایر، تواریخ و فرهنگهای جغرافیایی محلی كنفوسیوسی؛ 2. نوشتههای متداول، فرهنگهای عمومی و داستانهای تخیلی تائویی؛ 3. متون رسمی و متداول و كتابهای عبادی عمومی بودایی.
در بخش بعد كه به تاریخ دین چینی اختصاص یافته است، سوسو تاریخ دین چینی را به چهار دوره اصلی تقسیم و به ویژگیهای هر دوره به طور مختصر و گذرا اشاره میكند. این چهار دوره كه به طور سنتی از آنها با عناوین بهار، تابستان، پاییز و زمستان فرهنگ چین یاد میكنند، عبارتند از: دوره بهار تاریخ دین چین از آغاز پادشاهی جوو در حدود 1100 ق.م تا آغاز سلسله هان یعنی 206 میلادی؛ دوره تابستان تاریخ دینی از 206 تا 900 میلادی؛ دوره سوم یعنی پاییز آن از 960 تا 1912 میلادی؛ و دوره جدید تایخ دینی چین كه همان دوران زمستان این چرخه قلمداد میشود.
نویسنده در بخش بعد به مراحل اصلی و پیش فرضهای مطالعه علمی دین چینی پرداخته است و این مراحل را به سه دوره اصلی تقسیم می كند. نگرش استعماری دانشمندان قرن نوزدهم، دیدگاه ابژهای و علمی به تجربه چینی توسط دانشمندان اول و میانه قرن بیستم و نگرش پدیدار شناسان ساختارگرا؛ سه نوع نگرش و سه مرحله از مطالعه جدید درباره دین چینی را شكل می دهند.
مایكل سوسو بخش چهارم اثر خود را به توضیح آموزههای اصلی دین چینی اختصاص داده است و در این قسمت مفاهیمی چون تكوین كیهان، یین و یانگ، پنج عنصر، اتحاد با دائو، فضیلت كنفوسیوسی، جهنم و چرخه های زندگی به اختصار توضیح داده شده است.
در بخش پنجم به آداب و مناسك دین چینی پرداخته شده و در مورد خصوصیات شعایر گذر شامل آیینهای تولد، بلوغ، ازدواج و آیینهای خاكسپاری سخن رفته است. در قسمت دیگری از همین بخش نویسنده به چرخه جشن های سالانه دین چینی پرداخته و جشن های اصلی دین چینی در طول سال را با ذكر اجمالی آداب و مراسم آنها بر می شمرد. در قسمت دیگری از این بخش به مجریان مراسم دینی اشاره شده است و نویسنده راهب بودایی، كاهن تائویی، شمنها و واسطه های تسخیر روح را مجریان آیین های دینی در چین معرفی میكند و گوشه ای از كاركردهای آنان در جامعه دینی چین را بر میشمرد. در پایان این بخش نویسنده نتیجهگیری كرده است كه قدرت دین عامیانه در چین مدرن نه تنها نابود نشده بلكه سهلتر و قویتر شده است.
بخش ششم از قسمت ادیان چینی به سنت عرفانی در چین اختصاص یافته و نویسنده دامنه این سنت را از اولین متون تائویی( قرن پنجم تا چهارم پیش از میلاد) تا مطرح شدن انواع مراقبه ذن در قرن شانزدهم میلادی گسترده میداند. مایكل سوسو در این قسمت از كتاب خود، عناصر اصلی سنت عرفانی در چین را به اجمال بیان میكند و در این راستا به سنت مرتاضانه تائویی (سیو یانگ) و منابع الهام آن یعنی كتابهای جونگ زه نی پین و دائو ده جینگ اشاره میكند و گزارش مختصری از محتویات این دو منبع به دست میدهد. نویسنده سپس به بیان ویژگیهای سنت عرفانی در چین مدرن پرداخته و عناصر و دامنه تحولات این سنت را برمیشمرد.
در بخش هفتم كه با عنوان دین در چین مدرن تنظیم شده است، به جایگاه دین در چین پس از سلطه سوسیالیسم پرداخته شده است. نویسنده در بخش پایانی از نوشتار خود با اشاره به پنج دین مورد تایید دولت چین یعنی اسلام، بودا، دائو، كاتولیك و پروتستان؛ به بیان قلمرو فعالیت این دینها در كشور چین میپردازد. در كتابنامه این بخش نیز 49 اثر معرفی شده است.
بخش دوم كتاب حاضر به ادیان ژاپنی اختصاص دارد و دیوید رید نویسنده آن است. این بخش از یك مقدمه كوتاه و شش قسمت با عناوین مطالعات دینی در ژاپن، ماتریكس"سنت كوچك"، رهبران دینی و تعالیمشان، جمعیت متدین در ژاپن معاصر و تحولات بعد از سال 1945؛ تشكیل شده است.
دیوید رید در مقدمه كوتاه خود به برخی ویژگیهای دین در ژاپن اشاره می كند و معتقد است با اینكه در دین ژاپنی ابعاد شخصی نیز وجود دارد اما جنبههای دیگری چون جشنهای شینتویی و شعایر بودایی نیز وجود دارد كه بخشی از دین شخصی تلقی نمیشوند. وی همچنین با اشاره به بعد سازمانی دین در ژاپن، آگاهی از تاثیرات متقابل سازمانهای دینی و قدرت حكومتی در ژاپن را برای آشنایی كامل با این دین ضروری میداند.
رید در بخش مطالعات دینی در ژاپن این نكته را گوشزد میكند كه مطالعات دینی در ژاپن مطالعات الاهیاتی و فلسفی و نیز مطالعات تاریخی و متنی را شامل نمی شود و محدود به رشتههایی نظیر پدیدار شناسی دین، جامعه شناسی دین و روانشناسی دین است كه در آنها پدیده دینی به روش تجربی و به شكل تطبیقی مورد مطالعه قرار می گیرد.
در قسمت ماتریكس سنت كوچك نویسنده اصطلاح سنتهای كوچك در ژاپن را برای اشاره به شینتوی عامیانه، شینتوی معبدی و شینتوی فرقهای و اصطلاح سنتهای بزرگ را برای آیین بودا، كنفوسیوس و مسیحیت معرفی میكند و سپس به بیان ویژگیهای آیین شینتو در سه شكل اصلی آن میپردازد.
در قسمت بعد تحت عنوان سنتهای دینی در تاریخ ژاپن دیوید رید این تاریخ را به چهار دوره تقسیم میكند و ویژگیهای دین ژاپنی در هر دوره را به كمك برخی نمودارهای آماری بیان میكند. این چهار دوره عبارتند از: دوره شینتو (قبل از قرن ششم میلادی)، دوره شینتو-بودایی (538-1549)، دوره شینتو-بودایی-مسیحی (1549-1802) و دوره دوم شینتو-بودایی-مسیحی (1802- تا كنون).
قسمت بعدی كتاب به رهبران دینی و تعالیمشان اختصاص یافته است و نویسنده با اشاره به دلیل احترام به رهبران دینی در سنت ژاپنی از حدود ده شخصیت برجسته در تاریخ این دین كه بنیانگذاران فرقههای دینی مختلفی بودهاند نام میبرد و تعالیم آنان را به اختصار بیان میكند.
در قسمت جمعیت متدین در ژاپن معاصر، نویسنده، پس از ذكر برخی آمارها در مورد پیروان ادیان مختلف در ژاپن كه به كمك نمودارهای آماری بیان شده است، به آداب و مناسك دینی امروزی در ژاپن پرداخته است و با تقسیم بندی اعمال دینی ژاپنی به جشنهای ادواری و جشنهای چرخه زندگی به بیان این اعمال و اشاره مختصر به ویژگیهای آن میپردازد.
در قسمت آخر این اثر كه با عنوان تحولات بعد از سال 1945 تنظیم شده، به تحولات دینی ژاپن پس از جنگ جهانی و چگونگی شكلگیری سازمانهای دینی جدید و خصوصیات آنها پرداخته شده است. نویسنده در این قسمت تحت عناوین: گونه جدیدی از دین جدید، تفرقه، امپراتور مرده است زنده باد امپراتور، و مسائل اوم شیزنریك یو به سیر تحولات دینی در ژاپن معاصر پرداخته است.
دیوید رید قبل از ذكر منابع اثر خود در پیوستی كه به كتابشناسی اضافه كرده است با تقسیم ادوار تاریخی دین ژاپنی به دوره اولیه، دوره میانه و دوره مدرن در مورد منابع مطالعه درباره هر دوره توضیحات مفیدی را در اختیار محققان قرار میدهد و سپس در كتابنامه 38 منبع مورد استفاده را معرفی مینماید.
در پایان این كتاب همچنین نمایه نسبتا كاملی از اصطلاحات نیز تنظیم شده و كار را برای خوانندگان علاقهمند راحتتر میسازد.
