«آنها در لندن خیابان، ساختمان و بانكی می بینند كه دیگران توانایی دیدن آنها را ندارند. فكر كن چقدر جالب است؟ همیشه رویای كودكی من، فضایی بود كه حالا جی.كی.رولینگ آن را تصویر می كند. من بعد از سال ها می توانم در مورد رویاهایم با آدم های زیادی گفت وگو كنم. دنیایی كه روزی برایم غیرقابل دسترس بود حالا شده دنیای مشترك بسیاری از اطرافیانم.» از خواندن مجموعه كتاب های هری پاتر، لذت می برد، آنقدر كه حتی حاضر است جلد آخر آن را از روی سی دی شب تا صبح بخواند و خستگی چشم ها را احساس نكند. دنیای جادو، ورد، دیوانه سازها، دنیای سپید و سیاه را دوست دارد و آن را مفری برای گریز از دنیای واقعی می داند. با هری پاتر منطقی تازه را كشف می كند، منطقی كه خانم رولینگ آن را می سازد و او باور می كند. ● فقدان الگوی داخلی استقبال از كتاب و فیلم های هری پاتر، در عرض چند سال گذشته آنقدر جدی بوده كه به راحتی نتوانیم از آن چشم بپوشیم. چرا این اقبال عمومی به وجود آمده؟ جواب را از زبان مجید دماوندی، روان شناس و عضو هیات علمی دانشگاه شهیدرجایی بخوانید؛«شاید بهتر باشد درباره استقبال فوق العاده از پدیده هری پاتر، با احتیاط صحبت كنیم. چون به صورت علمی در این زمینه آمار خاصی وجود ندارد. مشاهدات ما هم، بیشتر مربوط می شود به چند نمونه افراد دور و برمان. بنابراین حجم پدیده چندان هم قابل تصویر نیست. اما از واقعیتی هم نمی توانیم چشم بپوشیم، اینكه كتاب های هری پاتر هر كدام در فاصله های كوتاه، چندین بار تجدید چاپ شده اند. با وجود اینكه معلوم نیست كودكانی كه این كتاب ها را خریده اند، نماینده چند درصد كودكان و جامعه هستند، اما این استقبال در هر صورت اقبالی غیرقابل انكار در جامعه ایران است.» او بعد از اینكه هشدارهای اولیه در مورد علمی صحبت كردن را می دهد، صحبت دلایل اقبال عمومی از این كتاب را پیش می كشد؛«واقعیت این است كه برخی مواقع بی هنجاری در جامعه خودنمایی می كند. به همین خاطر تمایل به پدیده های جدیدی كه خارج از هنجارهای سابق است، به سرعت رشد می كند. فكر می كنید فرقه های شیطان پرستی چرا رشد می كنند، رشد آنها هم دقیقاً به همان دلیلی است كه هری پاتر رشد می كند. منتهی میان این پدیده ها، تفاوت جدی وجود دارد. فرقه یی مثل شیطان پرستی با خطوط قرمز برخورد می كند و محدود می شود، اما هری پاتر چون با خط قرمز خاصی برخورد نكرده، رشد می كند.» دماوندی دلایل بیشتری هم دارد؛«فقر الگو و مدل داخلی هم موضوعی است كه نمی توانیم از كنار آن بی تفاوت عبور كنیم. زمانی كه الگوهای داخلی ضعیف است یا جاذبه ای ندارد، الگوهای خارجی به سرعت در جامعه جای خود را باز می كنند، حتی اگر بسیاری از آنها لذت نبرند. در این شرایط ساختار جامعه و طبقه های مختلف هماهنگ نیست. كودكان كتاب هایی را می خرند كه پاسخگوی خواسته های آنها نیست.» ● نهادهای تصمیم گیرنده مجهول «ممكن است كودكی، هری پاتر را بخرد و اصلاً تا آخر كتاب نخواند، یا فیلم هری پاتر را ببیند و از دیدن آن چندان لذت نبرد، اما فیلم را می بیند چون، هری پاتر است. چون نامی خارجی و دهان پركن دارد.» استاد دانشگاه شهید رجایی با گفتن این جمله ها، نقد پدیده هری پاتر را متوجه حوزه های رسمی هم می كند؛ «سیاست های فرهنگی ما، دچار مشكل هستند. یعنی این سیاست ها طوری تنظیم نشده كه بتوانند ثابت و قابل پیش بینی باشند. در مورد بعضی كتاب ها مقاومت های بی مورد در حوزه نشر صورت می گیرد. بعضی كتاب ها چاپ می شوند و بعد خمیر می شوند و بعضی كتاب ها اصلاً حساسیتی ایجاد نمی كنند چون جمله خاصی در آنها نیست. هری پاتر هم از جمله همین كتاب ها است به همین خاطر یك هفته یی مجوز می گیرد و یك ماه بعد از چاپ در ایران منتشر می شود. البته همین روند هم ثابت نیست. چون من جایی خواندم كه هری پاتر و نویسنده آن به محافل صهیونیستی نسبت داده می شوند. در این آشفته بازار باید نهادی وجود داشته باشد كه تصمیم گیری كند كدام سیاست در حوزه كتاب كودك باید در پیش گرفته شود. اما عملاً ما چنین نهادی نداریم. پس تنها وجود نداشتن بعضی كلمات خاص باعث چاپ كتابی می شود و برعكس تنها وجود چند جمله حساسیت زا، كتابی را از چاپ محروم می كند.» ● نیازهای كاذب چرا هری پاتر می خوانی؟ انگار جواب هایش را از قبل مرور كرده و آماده بوده تا كسی این سوال را از او بپرسد. پس سریع جواب می دهد؛ «نوعی لذت ذهنی. ذهن من با خواندن هری پاتر لذت می برد، نوعی هیجان پیدا می كنم. هیجانی كه شیرین است. از این گذشته، شخصیت های كتاب را دوست دارم، با آنها همذات پنداری می كنم. به راحتی خودم را جای آنها می گذارم. این دنیای جدید برای من شیرین است. آنقدر كه ساعت ها به آن فكر كنم. تا شب ها خوابش را ببینم.» عجیب نیست، اما زیاد تكرار شده، این صحنه كه دو نفر هری پاترخوان را ببینیم كه به هم می رسند، ذوق می كنند، نیمه گمشده یی را پیدا می كنند كه با او ساعت ها حرف برای گفتن دارند. با این وجود، دماوندی قبول ندارد كه هری پاتر بتواند پاسخگوی نیازی در كودكان باشد؛ «تمنای وافر همیشه موید وجود نوعی نیاز نیست نباید نیازها و خواسته ها را خلط كرد. در نظر بگیرید بچه برای برطرف شدن گرسنگی نیازمند خوردن شیر است اما ممكن است دلش بخواهد پفك بخورد. به همین خاطر دقیقاً نمی توانیم بگوییم كه هری پاتر هم نیازی را در افراد پاسخ می دهد. هری پاتر شاید بیشتر پاسخگوی خواسته ها باشد. خواسته یی كه نوعی جریان تبلیغات و مد آن را به وجود آورده.» صحبت به تبلیغات كه می رسد، بحث داغ می شود؛ «اگر تنها نگاهی ساده به نشریات موجود بیندازیم، به راحتی می فهمیم كه تبلیغات نقش مهمی در رشد هری پاتر دارد. وقتی جلد تازه یی از كتاب هری پاتر چاپ می شود، روزنامه های مختلف اعم از سیاسی و غیرسیاسی ستونی را به چاپ ترجمه آن اختصاص می دهند یا ویژه نامه هری پاتر منتشر می كنند. تلویزیون هم به عنوان رسانه یی ملی این جریان را حمایت می كند و فیلم های آن را با فاصله چند ماه اكران پخش می كند. در جهان جدید ما با نوعی جریان تبلیغاتی پیچیده روبه رو هستیم كه انسان ها را گرفتار نوعی زنجیره می كند. آنها را از بی تفاوتی بیرون می آورد. اكثر مردم راجع به چیزی كه در مورد آن تبلیغ می شود، صحبت می كنند. اكثر مردم در این رابطه موضع گیری می كنند، اعم از موافق یا مخالف. عده یی در واكنش به ادبیات مرسوم به طرف هری پاتر می روند، عده یی این استقبال را نقد می كنند و بعد دوباره عده یی به خاطر واكنش به این نقد به طرف هری پاتر كشیده می شوند. تبلیغات ما را از بی تفاوتی نسبت به پدیده هری پاتر بیرون آورده و در واقع این مهمترین هدف تبلیغات است.» ● كتاب های كودكان ناكارآمد چرا خرافات كتاب هری پاتر را باور می كنی؟ پاسخ این سوال را هم در آستین دارد؛ «من وقتی هری پاتر را می خوانم، می دانم چیزهایی كه نوشته شده واقعی نیست. اما جریان كتاب این قدر همه چیز را منطقی نشان می دهد كه برایم قابل باور می شد.» استاد دانشگاه شهید رجایی سعی می كند به این موضوع هم از زاویه خاصی نگاه كند؛ «به راحتی نمی توانیم بگوییم كتاب های هری پاتر، خرافات را در جامعه گسترش می دهد، چون واقعاً معلوم نیست آنها كه این كتاب ها را می خوانند چند درصد كودكان هستند. از طرف دیگر اگر دقیق نگاه كنیم، می بینیم كه در بزرگسالان هم تمایل به نوعی عرفان و بودیسم وجود دارد یعنی بسیاری برای فرار از واقعیت زمخت دنیا رو به خواندن كتاب های فانتزی می آورند. موضوع دیگری هم كه باید در این زمینه در نظر بگیریم كتاب های داخلی است. كتاب های كودك و نوجوانی كه در حال حاضر در بازار وجود دارند، اكثراً جنبه خشك و رسمی دارند و تنها بر آموزش تاكید می كنند، در حالی كه اصولاً آموزش كودكان باید به صورت غیرمستقیم باشد. وقتی كتاب های موجود ارضاكننده نیست و از كیفیت پایینی برخوردار است، گرایش به سمت كتاب های خارجی مطمئناً بیشتر می شود. امروز تعداد آنهایی كه مشترك مجله های كودكان و نوجوانان هستند بسیار اندك است. این موضوع نشان دهنده آن است كه ساختار فكری جامعه تغییرات اساسی پیدا كرده. تخیل هم جزیی اصولی از ادبیات كودكان و نوجوانان است. تخیل در سنین كودكی می تواند خلاقیت را تقویت كند؛ موضوعی كه در هری پاتر به شدت دیده می شود و در كتاب های موجود در بازار ایران یا نشریات مربوط به كودكان كمتر به چشم می خورد. كتاب های او بارها خوانده شده اند، با افتخار می گوید كه تا حالا به چندین نفر كتاب هایش را قرض داده است. چرا؟ «چون می خواهم انسان هایی پیدا كنم كه بتوانم با آنها در مورد هری پاتر صحبت كنم.» كتاب را گرفته جلوی چشمانش برای چندمین مرتبه از اول به آخر می خواند، صادقانه اعتراف می كند؛ «از دنیای واقعی دورم می كند.»
