مقدمه
اتَّقُوا اللَّهَ وَ كُونُوا زَيْناً وَ لَا تَكُونُوا شَيْناً جَرُّوا إِلَيْنَا كُلَّ مَوَدَّه وَ ادْفَعُوا عَنَّا كُلَّ قَبِيحٍ.
امام حسن عسگري (عليهالسلام) فرمود: از خدا بپرهيزيد و زينت ما باشيد؛ نه مايه ننگ ما. با رفتار خود همه محبتها را به سوي ما جلب كنيد و [با رفتار مناسب خود] هر [نسبت] ناروايي را از ما دور كنيد. بحارالأنوار، ج 75، ص 372.
آنچه ائمه هدي(عليهمالسلام) از محبين و شيعيان خود انتظار دارند، هدايت همه ارادتها و دوستيها به سوي آنها و دفع هر قبيحي از ساحت قدسي آن انوار تابناك الهي است.
ارادت قلبي و ابراز احساسات خالصانه دوستداران اهل‌بيت (عليهمالسلام) به محضر آن بزرگواران در طول قرون و اعصار، موجب شده جهانيان رفتار و منش ما را وسيله شناخت بزرگان دينمان بدانند. از اين روست كه دشمنان مكتب اهل بيت نيز مترصد به دست آوردن نمونههايي از رفتارهاي ما هستند كه بتوانند با عرضه آن به افكار عمومي دنيا، نفرت و انزجار عمومي را بر ضد الگوهاي ديني ما(عليهم صلواتالله) برانگيزند. لذاست كه مي بينيم اكثر پايگاههاي اينترنتي و شبكههاي تبليغاتي استكباري از تصاوير شيعياني كه با رفتارهايي مثل قمه‌زني، چهار دست و پا رفتن و... قصد عرض ارادت به امام حسين(عليهالسلام) را داشته اند، سوءاستفاده و شيعيان را انسانهايي متوحش، غيرمنطقي و خشونتطلب معرفي كنند و جنايات خود را در كشورهاي شيعي تلاش براي كنترل و نظمبخشي جامعهاي غيرمتمدن و بدوي نشان مي‌دهند.
از سوي ديگر، سايتهاي تبليغي مسيحيت و وهابيت با ارائه اين تصاوير، ذهن مخاطب را از فرصت فكر كردن به پذيرش مذهب متعالي و مترقي تشيع دور نگه ميدارند.
اين مجموعه، ثمره تلاشي است براي شناخت تاريخچه، سير تطورات و زمينههاي موضعگيري فقهي و اجتماعي علما در مورد قمه‌زني و در آخر ارائه نمونههايي از سوءاستفاده دشمنان تشيع از آن.
اميد كه بصيرت ديني عزاداران حسيني و ارادتمندان آستان نوراني ائمه هدي(عليهمالسلام) موجب جلب رضاي صاحب عزاي واقعي، حضرت وليعصر (عجل الله تعالي فرجه الشريف) و زمينهساز ظهور حضرتش گردد.
تاريخچه قمه‌زني
1. قمه‌زني چيست؟
قمه‌زني مراسمي است كه در بعضي شهرستانها و بلاد شيعي و توسط برخي از عزاداران امامحسين(عليهالسلام) اجرا مي‌شود و در تأسي به مجروح و شهيد شدن سيدالشهدا(عليهالسلام) و شهيدان كربلا و بهعنوان اظهار آمادگي براي خون دادن و سر باختن در راه امام حسين(عليهالسلام) انجام مي‌گيرد شركت كنندگان در اين مراسم، صبح زودِ روز عاشورا، با پوشيدن لباس سفيد و بلندي همچون كفن، بصورت دستهجمعي قمه بر سر مي‌زنند و خون، از سر بر صورت و لباس سفيد جاري مي‌شود.
بعضيهم براي قمه زني نذر مي‌كنند، برخي هم چنين نذري را درباره كودكان خردسال انجام مي‌دهند و بر سرِ آنان تيغ مي‌زنند، تا از محل آن خون جاري گردد.
در اينجا به توصيف صحنه هايي از دسته قمه‌زني در شهر كاظمين به نقل از كتاب "تراژدي كربلا" مي پردازيم:
"روز عاشورا در بيشتر شهرها و روستاهاي عراق، روز حزن و اندوه و سوگ است. ديدگان اشكبار و رنگ سياه پرچمها و چهرههاي خاك آلود، در همه جا به چشم مي خورد؛ تنها كفنهاي قمه زنان به رنگ سفيد و با لكه هايي از خون ديده مي شود. مرداني كه شعار "فداييان حسين" را بر كفنها نگاشته، قمه، شمشير و يا خنجري بر دستان گرفته و بر سرهاي تراشيده خود زخمهايي گاه بسيار عميق و شديد وارد ميآورند. دسته بيضوي شكل آنها با عبور از خيابان اصلي كاظمين به حرم وارد مي شود... عزاداران با رسيدن به حرم كاظمين، با حماسه بسيار فرياد "حيدر... حيدر" سر مي دهند و با هر ضربه طبل و نواي شيپور، ضربهاي بر فرق سر مي‌زنند. گاه اين ضربهها چنان شديد است كه فرق سر را شكافته و خون بسياري از آن جاري مي سازد.
در برخي موارد نيز افراد از هوش رفته و بر زمين ميافتند و يا از شدت ضربه ها جان مي دهند...
گروه سرشكافته و خونآلود قمهزنان، چنان منظره دهشتناكي پديد ميآورند كه وحشت و اندوه، سراسر وجود تماشاچيان را فرا مي‌گيرد...
خون، با نخستين ضربه فوران مي زند؛ اما گاه برخي آنچنان به شور و هيجان ميآيند كه ضربههاي محكمي بر سر فرود آورده و خون بيشتري از سر خود جاري مي سازند. برخي نيز با سطح قمه بر سر ضربه مي‌زنند تا خطر كمتري برايشان داشته باشد. قمهزنان بلافاصله پس از پايان مراسم به حمامهاي عمومي رفته و پس از مداواي زخمهايشان به شيوهاي سنتي، خود را شسته و بهبود مييابند. آماده سازي قمهها و كفنها و گروههاي موزيك و ديگر لوازم مورد نياز، بر عهده هيئت‌هاي عزاداري است. جمعآوري كمكهاي مردمي و دادن مبلغي به شاعر، نوحهخوان، سخنران و ديگر مخارج نيز بر عهده هيئتها است."(. تراژدي كربلا، ابراهيم حيدري، ترجمة علي معموري)1
قمه‌زني نيز مثل شبيهخواني، از دير باز مورد اختلاف نظر علما و پيروان و مقلدين آنان بوده و به استفتاء و افتاء مبني بر جواز يا عدم جواز آن ميپرداختهاند.
2. پيدايش قمه‌زني
در مورد منشأ اصلي و اولي قمه‌زني، اقوال مختلفي وجود دارد(. مقاله رسانة شيعه، مروري بر تاريخ تكوين مجالس و آيين هاي عزاداري در ايران، محسن حسام مظاهري، مجله اخبار اديان، شماره 18، فروردين و ارديبهشت 1385)2؛ اما آنچه كه بيشتر از همه مستند و قابل اثبات است، اين است كه تيغزني و قمه‌زني رسومي عاريتياند كه از جانب تركهاي آذربايجان به فارسها و اعراب منتقل شدهاند.(. شرح زندگاني من يا تاريخ اجتماعي و اداري دوران قاجاريه، عبدالله مستوفي، ج1 و 3)3
نويسنده عراقي الأصل كتاب "تراژدي كربلا" نيز بر اين عقيده است كه مراسمهايي از قبيل قمه‌زني، قبل از قرن نوزدهم در عراق مرسوم نبوده و به تدريج از اواخر اين قرن در آن كشور رواج يافته است. بنابراين مراسم قمه‌زني و... از خارج عراق به آن كشور وارد شده و ريشه عربي ندارد.(. تراژدي كربلا، ابراهيم حيدري، ترجمة علي معموري، ص 475)4
شيخ كاظم دجيلي نيز در تأييد اين نظر مي گويد: "عربهاي عراق تا آغاز قرن بيستم در اين گونه مراسمها شركت نميكردند؛ اين اعمال در ابتدا در ميان تركهاي عراق، فرق صوفيه و كردهاي غرب ايران مرسوم بود."(. عاشوراء في النجف و كربلا، كاظم دجيلي، ص 287؛ جيات عراقي من وراء البوابه السوداء، محمود درّه، ص 24)5
گزارشي از مقامات بريتانيايي درباره مراسم عاشوراي 1919م. در نجف حاكي است كه گروهي صد نفره از شيعيان ترك در آن سال به قمه‌زني پرداخته بودند.(. نقاش، ص 269 dministration Report of The Shamiyya Division, Great Britain6 )
خاطرهاي از سيد محمد بحرالعلوم، اين نظر را تأييد مي كند: "هنگامي كه حدود 50 يا 60 سال پيش در‌نجف بودم، تنها چند هيئت ترك در آن شهر حضور داشت. آنان در ايام عزا به منزل سيد بحرالعلوم بزرگ ميرفتند و با كسب اجازه از ايشان به خواندن ابياتي سوزناك درباره امام حسين (عليه السلام) مي پرداختند. برخي از آنان نيز در ضمن ذكر مصيبت براي همدردي با امام حسين (عليه السلام) جراحتهاي خفيفي به خود وارد مي‌كردند. به تدريج اين گونه اعمال رو به تحول و گسترش گذاشته تا آن كه پس از ممنوعيت قمه‌زني در دوره نخست وزيري ياسين هاشمي، در سال 1935 م. به اوج خود رسيد. در واقع اين اعمال زور، تأثيري معكوس داشت؛(. به حكم "الإنسان حريص علي ما منع" هرگاه اعمال فشار با تبيين علمي و فرهنگسازي همراه نباشد، اثر معكوس خواهد داشت.)7 به نحوي كه يك هيئت قمه‌زني، به سه هيئت تبديل شد."(. گفتگو با سيد محمد بحرالعلوم پيرامون عزاداري حسيني، مجله "النور" شماره 74، ژوئيه 1997م.)8
حاج حميد راضي(متوفي سال 1953 م.) از معمرين اهل كربلا كه نزديك به 110 سال عمر كرده بود، خاطرات خود درباره عزاداري امام حسين (عليه السلام) نقل مي كند كه مراسم قمه‌زني و... در ايام جواني او در شهر نجف و كربلا مرسوم نبود.(. گفتگو با دكتر شاكر لطيف، 12/4/1996 م.، كتاب تراژدي كربلا)9 همچنين در خاطرات شفاهي هيچ يك از كهن سالان نجف و كربلا از برگزاري مراسم قمه‌زني و... قبل از نيمه قرن نوزدهم ياد نشده است. اينگونه مراسمها براي اولين بار توسط برخي زائران ترك از طايفه قزلباش رواج يافت. آنان به هنگام زيارت امام حسين (عليه السلام) با شمشيرهايي مخصوص به سرهاي خود ضربه مي زدند.(. النجف الاشرف عاداتها و تاليدها، طالب علي شرقي، ص 223-220)10
از نظر تاريخي مسلم است كه قمه‌زني در ايران تا پيش از صفويه هيچگونه سابقهاي نداشته است و محور ترديدها در آن است كه آيا در زمان صفويه به وجود آمده است و يا اينكه بعد از صفويه در در زمان قاجاريه وارد شده و رواج يافته است؟(. قمه زني، سنت يا بدعت؟ مهدي مسائلي، ص 19)11
الف- ورود قمه‌زني به ايران در زمان صفويان و جريانفداييان
اقدامات مهم صفويان در زمينه عزاداري، يكي، رسمي و حكومتي كردن مجالس سوگواري و ديگري، ابزارمند كردن و نيز پديدآوردن آيينها و رسوم جديد عزاداري بود.(. مقاله رسانة شيعه، مروري بر تاريخ تكوين مجالس و آيين هاي عزاداري در ايران، محسن حسام مظاهري، مجله اخبار اديان، شماره 18، فروردين و ارديبهشت 1385)12
"پيتر دلاواله" سياح ايتاليايي از عزاداري شيعيان در اصفهانِ عصر صفوي سال 1037 قمري چنين گزارش مي‌دهد: "تشريفات و مراسم عزاداري عاشورا به اين قرار است كه همه غمگين و مغموم به نظر ميرسند و لباس عزاداري به رنگ سياه - يعني رنگي كه در مواقع ديگر هيچ وقت مورد استعمال قرار نميگيرد- بر تن مي‌كنند. هيچكس سر و ريش خود را نميتراشد و به حمام نميرود. به علاوه نه تنها از ارتكاب هر گناه پرهيز مي‌كنند، بلكه خود را از هرگونه تفريح و خوشي محروم ميسازد.
جمعي در ميدان ها و كوچه هاي مختلف و جلوي خانه‌هاي مردم، برهنه و عريان در حالي كه فقط با پارچه سياه يا كيسه تيره رنگي ستر عورت كرده و سر تا پاي خود را با ماده اي سياه و براق... رنگ زدهاند، حركت مي‌كنند... به همراه اين افراد، عدهاي برهنه نيز راه ميروند كه تمام بدن خود را به رنگ قرمز درآوردهاند؛ تا نشاني از خونهايي كه به زمين ريخته و اعمال زشتي كه در آن روز [عاشورا] نسبت به حسين انجام گرفته است، باشد. همه با هم، آهنگهاي غمانگيز در وصف حسين و مصائب وارد بر او ميخوانند و دو قطعه چوب يا استخواني را كه در دست دارند، به هم مي‌كوبند و از آن صداي حزنانگيزي به وجود ميآورند و به علاوه حركتي به سر و تن خود مي‌دهند كه علامتي از اندوه بي پايان آنها است و بيشتر به رقص شباهت دارد..."(. سفرنامه پيتر دلاواله، ترجمة شجاع الدين شفا، انتشارات علمي فرهنگي)13
علاوه بر ابزار آلات جديد، از اين دوره بود كه آداب و رسوم نويني هم در سلك آيينهاي عزاداري درآمد؛ آدابي چون "تيغزني"، "قفلزني"، "سنگزني" و "قمه‌زني" را از اين جمله شمردهاند.(. مقاله رسانة شيعه، مروري بر تاريخ تكوين مجالس و آيين هاي عزاداري در ايران، محسن حسام مظاهري، مجله اخبار اديان، شماره 18، فروردين و ارديبهشت 1385)14
استاد يوسفي غروي نيز در اين باره ميگويد: " از نظر تاريخي، ظاهراً آن وقت كه صفويه سر كار آمدند، قمه زني پديد آمد و مسلماً هيچ سابقهاي هم بر صفويه ندارد؛ اما هنوز به يقين نرسيده‌ايم كه آيا قبل از عثمانيها هم اين كار انجام ميشده است يا نه؟ روال حكومتها اين است كه اعمال و رفتارها را از همديگر يادمي‌گيرند؛ عثمانيها گروه فدائيان داشتند؛ صفويه هم يك گروه فدائيان درست كرده بودند و مانند آلبويه كه در قرن سوم و چهارم در بغداد، عمدتاً دسته‌هاي اوليه عزاداريشان، دسته‌هاي نظامي‌شان بود، به ارتش دستور داده بودند كه به طور منظم و دسته‌بندي شده، دسته عزاداري راه بياندازند. صفويه هم وقتي سر كار آمدند اين برنامه را تكرار كردند. يكي از افواج فدائيان، قزلباش صفوي بودند كه هميشه به نشانه آماده به خدمت، سرشان تراشيده بود. در كتاب "تاريخ شاه عباس كبير" از نصرالله فلسفي -كه در پنج جلد نوشته شده و يكي از وسيعترين و دقيقترين تواريخ است- به تفصيل، "فوج فدائيان" معرفي شدهاند. در وصف آنان آمده كه حتي در تمريناتشان گوشتِ حيوانات مختلف و حتي مار را مي‌خوردند كه هنوز هم در بعضي از ارتشهاي جهان معمول است؛ مثلاً در ارتش صدام نيز يك فوج فدائي اين طوري وجود داشت. خلاصه اين كه فدائيانِ صفويه در روز عاشورا شمشير به دست، بيرونآمدند و تصورشان اين بود كه نوعي همدردي و مواسات با اصحاب امام حسين(عليهالسلام) داشته باشند. آنان ميگفتند در چنين روزي كه اصحاب امام حسين(عليهالسلام) و خود امام، و بني هاشم تير ميخورند، پس ما هم اين حالت را براي خودمان ايجاد مي‌كنيم؛ يعني نشان دهيم كه ما در راه امام حسين(عليهالسلام) فدوي هستيم و حاضريم سرمان بريده شود؛ و اين شروع قمه‌زني شد."(. مصاحبه با دكتر يوسفي غروي، به آدرس: http://www.tebyan.net/index.aspx?pid=15281)15
البته در آن زمان نيز اكثر جامعه به علمايي كه با اين بدعتها به مخالفت برميخاستهاند، توجه خاصي نميكردند، تا آنجا كه عالمي مثل "مقدس اردبيلي" به خاطر مخالفت با اين نوع حركات در عزاي امام حسين(عليهالسلام) از سوي اكثريت جامعه طرد مي شود:(. مقاله رسانة شيعه، مروري بر تاريخ تكوين مجالس و آيين هاي عزاداري در ايران، محسن حسام مظاهري، مجله اخبار اديان، شماره 18، فروردين و ارديبهشت 1385)16
"ميرزا عبدالله افندي - از علماي شيعه معاصر شاه سلطان حسين- در بخشي از كتاب "تحفه فيروزيه" خود به اين مخالفتها اشاره مي‌كند ... مطابق روايت جاسم حسن شبر در "ارشاد الخطيب"، داستان از اين قرار است كه مقدس اردبيلي چندي از حركات ناشايستي كه بعضي مردم در امر عزاداري امام حسين(عليهالسلام) مرتكب ميشدهاند، رنجيده خاطر شده و با اين استدلال كه اين اعمال جزو رسوم اقامه عزا نيست و در سيره اهل‌بيت (عليهمالسلام) نيز وجود ندارند، آنان را از اين كار نهي مي‌كند. لكن مردم به منع او وقعي ننهاده، بر شدت و گستره عمل خود افزودند. تا آنجا كه وي آزرده شده، حتي در مقام اعتراض، ترك آن ديار (اردبيل) كرده و به يكي از قريههاي اطراف ميرود تا صداي عزاداري مردم به آن شيوه را نشنود. "(. ارشادالخطيب، جاسم حسن شبر، ص 47 و 48)17
ب- رواج قمه‌زني در دوران قاجار
از شاخصههاي عزاداري در دوره قاجار، عموميت يافتن رسم تيغزني و قمه‌زني است؛ رسمي كه البته پيش از آن هم مسبوق به سابقهاي چند ساله بود، اما مشخصا در اين دوره گسترش و رواجي بيسابقه يافت.(. مقاله رسانة شيعه، مروري بر تاريخ تكوين مجالس و آيين هاي عزاداري در ايران، محسن حسام مظاهري، مجله اخبار اديان، شماره 18، فروردين و ارديبهشت 1385)18
بنجامن، سفير كبير آمريكا در ايرانِ عهد ناصرالدين شاه، در توصيف مراسم قمه‌زني در سفرنامهاش چنين مي‌نويسد: "سال 1884 ميلادي من در تهران اقامت داشتم. دستههايي در خيابان‌ها حركت مي‌كردند و احساسات تند و شديد بيسابقهاي از خود نشان ميدادند...در اين ميان ناگهان جمعي سفيدپوش كه كاردهايي در دست داشتند، پديدار شدند كه با هيجان زياد كاردها را بالا برده و به سر خود مي زدند و خون از سر آنها و از كاردهايي كه در دست داشتند، فواره مي زد و سر تا پايشان را سرخ كرده بود. واقعا كه منظره دلخراش و بسيار تأثرآوري بود كه هرگز نمي‌توانم آن را از ياد ببرم. كساني كه در اين دستهها قمه مي‌زنند، گاهي اوقات آنقدر به هيجان آمده و يا خوني كه از آنها ميرود [آن قدر زياد است] كه بيحال شده و روي زمين ميافتند و حتي ممكن است اگر فوراً مداوا نشوند، جان خود را از دست بدهند."(. ايران و ايرانيان، بنجامن، س. ج. و.، ترجمه محمدحسين كردبچه، ص 284)19
بايد گفت در اين دوره، خطبايي مثل آخوند ملاآقا بن عابد شيرواني (معروف به فاضل دربندي) با كتابش به نام "اكسير العبادات في اسرار الشهادات" همين قدر كه در رونق بخشي به مجالس عزا در آن دوره نقش داشتند، در ورود مطالب سست و جعلي وخرافات و در نتيجه عوام گرايي اين مجالس هم مؤثر بوده اند.(. مقاله رسانة شيعه، مروري بر تاريخ تكوين مجالس و آيين هاي عزاداري در ايران، محسن حسام مظاهري، مجله اخبار اديان، شماره 18، فروردين و ارديبهشت 1385)20
در اين دوره نيز علماي بزرگي مثل علامه سيدمحسن امينعاملي، قمه‌زني و نظاير آن را غير شرعي و شيطانپسند خوانده و به مخالفت با آن پرداختند كه باز هم - با توجه به اين كه قمه‌زني به سرعت جايگاه مطلوبي نزد عوام الناس يافته و جزئي لاينفك از مظاهر دينداري، با لعاب تعصب مردم شده بود- نه تنها مخالفت اين دسته از علما مؤثر واقع نشد، بلكه به تشكيل جبههاي در بين مردم و برخي علماي موافق قمه‌زني منجر شد؛(. همان)21 تا جايي كه براي مثال به علامه سيد محسن امين عاملي تهمت زدند كه ميخواهد اخبار را نسخ كند و از اجراي اعمال دين جلوگيري كند!(. المجالس السنيه، علامه سيد محسن امين عاملي)22
3-نقش استكبار در ترويج و بهره‌وري از قمه زني
الف- نقش استعمار انگليس
تا حدود قرن هيجدهم سه امپراطوري بزرگ دنيا، هند، ايران و عثماني مسلمان بودند كه بر تمام جهان متمدن آن‌روز، حكومت هاي مرفه و مقتدري پديد آورده بودند. اسپانيا و فرانسه و هلند وانگليس به رهبري زرسالاران يهودي و‌مسيحيان صليبي، به فكر افتادند كه مقاومت مسلمين را بشكنند. انگليسي هاي تازه به دوران رسيده، براي رسيدن به اين هدف چاره هايي جستند؛ از جمله در هند و ايران كه هسته اصلي مقاومت را شيعيان تشكيل ميدادند، اينان از شيعيان هندوستان شروع كردندكه از مركز تشيع و مرجعيت نجف به دور بودند. انگليسي ها از جهل و سادگي شيعه و عشق زياد آنان به امام حسين(عليهالسلام) سوءاستفاده كردند و قمه و شمشيرزني بر پيشاني را جعل كرده و به آنان آموختند... متاسفانه برخي شيعيان هند، اين بدعت را بدون مجوز علما و نواب امام زمان(عجل الله فرجه)پذيرفتند!
كوبيدن شمشير بر سر و پيشاني در سوگ سيدالشهدا(عليه السلام) در روز عاشورا، توسط استعمار انگليس، از هند به ايران و عراق رخنه نمود.
تا گذشته‌اي نه‌چندان دور، سفارت‌هاي بريتانيا در تهران و بغداد، هيئت‌هاي عزاداري را كه به آن صورت انزجارآور و زشت در كوچه و خيابان‌ها ظاهر مي‌شدند، تأمين مي‌كردند. غرض از سياست استعماري انگليس از كمك به رشد اين مراسم زشت، به دست آوردنِ دليلي معقول براي استعمارش بود كه همواره با معارضه مردم بريتانيا و برخي نشريات آن كشور روبرو مي‌شد.
استعمار انگليس مي‌خواست ثابت كند كه مردمان مستعمره هند و كشورهاي اسلامي ديگر كه به آن صورت وحشيانه در خيابان‌ها ظاهر مي‌شوند، احتياج به ولي و قيمي دارند كه آنان را از جهل و توحش موجود برهاند. در نتيجه، عكس و تصاوير دسته‌هاي عزادار كه در روز عاشورا به زنجير به پشت خود نواخته و با شمشير و قمه بر سر خود مي‌كوفتند و خون‌هاي جاري شده در نتيجه اين جريانات، در روزنامه‌هاي بريتانيا و اروپا به چاپ مي‌رسيد؛ و سياستمداران استعمارگر در نتيجه اين تصويرها، استعمارِ اين كشورها را به عنوان ضرورتي انساني اعلام مي‌كردند كه مي‌تواند مردم آن كشورها را از جهل و توحش رهانيده و به جاده تمدن و تقدم رهنمون سازد.
نقل شده است، هنگامي كه "ياسين هاشمي" نخستوزير عراق در عهدِ استعمار انگليس براي گفتگو جهت پايان دادن استعمار، به لندن رفته بود، انگليسي‌ها به او گفتند: ما به خاطر كمك به مردم عراق به آنجا آمده‌ايم تا آنان را از توحش و حماقت خارج ساخته و مزه سعادت را به آنان بچشانيم!
اين سخن، خشم ياسين هاشمي را برمي‌انگيزد و باعث مي‌گردد با عصبانيت از جلسه خارج شود؛ اما انگليسي‌ها از او عذر خواهي كرده و او را به ديدن فيلمي مستند از عراق دعوت مي‌كنند. اين فيلم كه از هيئت‌هاي حسيني به راه افتاده در خيابانهاي نجف، كربلا و كاظمين تهيه شده بود، حاوي مشاهد مهيب و نفرت‌آور از شمشيركوبي و قمه‌زنيِ مردمِ عزادار بود. گويي انگليسي‌ها مي‌خواستند بگويند: "آيا مردماني روشنفكر كه از تمدن بويي برده‌اند، با خود چنين مي‌كنند؟!"(.http://abarkooh.parsiblog.com/148569.htm23)
ب- نقشه سيا در رابطه با فرهنگ عاشورا
اخيراً كتابي به نام "نقشهاي براي جدايي مكاتب الهي" در آمريكا انتشار يافته كه در آن گفتگوي مفصلي با دكترمايكل‌برانت يكي از معاونان سابق سيا (سازمان اطلاعاتي مركزي آمريكا) انجام شده است.(. روزنامه جمهوري اسلامي 5/3/83)24 او در اين زمينه ميگويد: "بعد از مدتها تحقيق، به اين نتيجه رسيديم كه قدرت رهبر مذهبي ايران و استفاده از فرهنگ شهادت، در انقلاب ايران تأثيرگذار بوده است. ما همچنين به اين نتيجه دست يافتيم كه شيعيان، بيشتر از ديگر مذاهب اسلامي فعال و پويا هستند. در اين گردهمايي تصويب شد كه بر روي مذهب شيعه تحقيقات بيشتري صورت گيرد و طبق اين تحقيقات، برنامهريزيهايي داشته باشيم. به همين منظور، چهل ميليون دلار بودجه براي آن اختصاص داديم و اين پروژه در سه مرحله بهترتيب زير انجام شد... پس از نظرسنجيها و جمعآوري اطلاعات از سراسر جهان، به نتايج مهمي دست يافتيم؛ متوجهشديم كه قدرتِ مذهبِ شيعه در دست مراجع و روحانيت ميباشد... اين تحقيقات ما را به اين نتيجه رساند كه بهطور مستقيم نميتوان با مذهب شيعه رودر رو شد و امكان پيروزي بر آن بسيار سخت است و بايد پشت پرده كار كنيم. ما به جاي ضربالمثل انگليسي "اختلاف بيانداز، حكومت كن!" از سياست "اختلاف بيانداز، نابود كن!" استفاده كرديم و در همين راستا برنامهريزيهاي گستردهاي را براي سياستهاي بلندمدت خود طرح كرديم. حمايت از افرادي كه با مذهب شيعه اختلاف نظر دارند و ترويج كافر بودن شيعيان به گونه‌اي كه در زمان مناسب عليه آنها توسط ديگر مذاهب اعلام جهاد شود. همچنين بايد تبليغات گستردهاي را عليه مراجع و رهبران ديني شيعه صورت دهيم تا آنها مقبوليت خود رادر ميان مردم از دست بدهند.
يكي ديگر از مواردي كه بايد روي آن كار ميكرديم، موضوع فرهنگ عاشورا و شهادتطلبي بود كه هرساله شيعيان با برگزاري مراسمي اين فرهنگ را زنده نگهميدارند. ما تصميم گرفتيم با حمايتهاي مالي از برخي سخنرانان و مداحان و برگزاركنندگان اصلي اينگونه مراسم كه افراد سودجو و شهرتطلب هستند، عقايد و بنيانهاي شيعه و فرهنگ شهادتطلبي را سست و متزلزل كنيم و مسائل انحرافي در آن به وجود آوريم؛ به گونه‌اي كه شيعه يك گروه جاهل و خرافاتي در نظر آيد. در مرحله بعد، بايد مطالب فراواني عليه مراجع شيعه جمع آوري شده و بهوسيله مداحان و نويسندگانِ سودجو انتشار دهيم و تا سال 1389 مرجعيت را -كه سد راه اصلي اهداف ما ميباشند- تضعيف كرده وآنان را به دست خود شيعيان و ديگر مذاهب اسلامي نابود كنيم و در نهايت تير خلاص را بر اين فرهنگ و مذهب بزنيم."(.نقشهاي براي جدايي مكاتب الهي، منتشر شده در آمريكا، گفتگو با دكترمايكل برانت، يكي از معاونان سابق "سيا")25
سير تاريخي مقابله علما با انحرافات عزاداري
قَالَ رَسُولُ اللَّهِ (صليالله عليه و آله): يَحْمِلُ هَذَا الدِّينَ فِي كُلِّ قَرْنٍ عُدُولٌ يَنْفُونَ عَنْهُ تَأْوِيلَ الْمُبْطِلِينَ وَ تَحْرِيفَ
الْغَالِينَ وَ انْتِحَالَ الْجَاهِلِينَ كَمَا يَنْفِي الْكِيرُ خَبَثَ الْحَدِيدِ.(. وسائلالشيعه ج 27، ص 150)26
پيامبر اكرم (صلياللهعليهوآله) مي فرمايند: در هر قرني، افراد عادلي پاسداري دين را به عهده ميگيرند و تأويل اهل باطل و تحريف غلوكنندگان و دروغ نادانان را از دين ميزدايند؛ همانگونه كه دمِ آهنگر، مواد زائد را از آهن ميزدايد.
گوهر يكدانه اقامه عزاي ائمه هدي(عليهمالسلام) چون اكسيري حيات بخش، يكي از مهمترين كاركردها را در حفظ مكتب اهل‌بيت (عليهمالسلام) به عهده دارد؛ از اين رو، علماي اعلام در حفظ و صيانت از اين مجالس اهتمام تامّ داشته و كوشيدهاند آن را از گزند انحرافات و تندرويها محفوظ نگاه دارند.
در دوران معاصر نيز اين رسالت حساس، مورد توجه و اهتمام زعماي حوزه علميه قرارداشته، علماي روشنبين به سهم خود در زدودن آفاتي كه از روي جهالت عوام و گاه با تحريك و توطئه معاندان، دامنگير اين محافل گرانقدر مي‌شد، كوشيدهاند.(. چراكه حضرت رسول اكرم (صلياللهعليهوآله) فرمودند: "إِذا ظَهَرتِ البِدعُ في اُمَّتي فَليظهَر العالِمُ عِلمَهُ، فَمَن لم يفعَل، فَعَلَيهِ لَعنَةُ الله"؛ هنگامي كه بدعتهايي (نوآوريهاي باطلي) در امتم ظاهر شد، عالم دين بايد علمش را اظهار كند و كسي كه چنين نكند، لعنت خدا بر او باد. اصول كافي، ج1، ص54)27
جريان مقابله علماي ربّاني با اين انحرافات را در دوران معاصر، ميتوان در سه مقطع مورد بررسي و كنكاش قرار داد:
1. موج اول؛ مبارزه علامه سيدمحسنامين(رحمهالله) با انحرافات عملي در عزاداري و حمايت سيد ابوالحسن اصفهاني(قدسسره) از نهضت تنزيه
2. موج دوم؛ مقابله حضرت امام خميني(قدس سره) با قمه زني و امثال آن
3. موج سوم؛ حكم حكومتي رهبر معظم انقلاب(مدظلهالعالي) در مورد قمه زني، با هدف پيراستن عزاداري حسيني از پيرايههاي قابل سوءاستفاده دشمنان تشيع
1. موج اول؛ مبارزه علامه سيدمحسنامين(رحمهالله) با انحرافات عملي در عزاداري و حمايت سيد ابوالحسن اصفهاني(قدسسره) از نهضت تنزيه
مرحوم علامه سيد محسن امين در كتاب خويش به نام "التنزيه لأعمال الشبيه"(. جلال آل احمد در كتاب "عزاداري نامشروع" به ترجمه اين كتاب پرداخته است.)28 با استدلال و برهان ثابت مي‌كند قمه‌زني و برخي ديگر از اعمال رايج در عزاداري امام حسين(عليهالسلام) نه تنها ثوابي ندارد، بلكه از نظر شرع مقدس حرام است. در پي انتشار اين اثر، كه با هدف پاكسازي گردهمايي هاي مذهبي از بدعت ها و گمراهي ها انجام شد، مردم ناآگاه چنان در برابرش موضع گرفتند كه برخي از دوستانش خطر "انقلاب عوام" را به وي گوشزد كردند. ايشان در اين باره مي گويد: "در برابر اين رساله برخي از مردم برخاسته، هياهو برپا ساختند و ناآگاهان را به هيجان آوردند... آنها در ميان بخش گسترده ناآگاه جامعه چنين پخش كردند كه فلاني [سيد محسن امين] برپا داشتن عزاي امام حسين (عليه السلام) را حرام كرده و علاوه بر اين، مرا به خروج از دين متهم كردند."(. اعيان الشيعه، ج 10، ص 363)29
تبليغات فراگير درباره دانشمند مصلح دمشق، چنان مؤثر افتاد كه حتي گروهي از گويندگان مذهبي در مسجدها او را گمراه معرفي كردند و برخي از مردم با گرو نهادن خانه خود و به دست آوردن اندكي پول، در جهاد نامقدس ضدّ سيد محسن شركت جستند.(. گلشن ابرار، ج 2، ص 612)30 ولي از آنجا كه حق با سيد بود، بالاخره پيروز و سربلند شد. تا آنجا كه پس از اندك زماني، آيت الله العظمي سيد ابوالحسن اصفهاني - كه در آن زمان مقام رياست تامه و مرجعيت عامه را داشتند - به طرفداري از امين عاملي و كتاب بيداري بخش او فتوا صادر كرده و به صراحت گفت: "إن استعمال السيوف و السلاسل و الطبول و الابواق و مايجري اليوم أمثاله في مواكب العزاء بيوم عاشورا انّما هو محرم و غير شرعي"(. دايرة المعارف تشيع، ج 2، ص 531؛ اعيان الشيعه، ج 10، ص 378؛ تاريخ سياسي عراق معاصر، استاد حسن شبر، ج2، ص 340)31؛ همانا استفاده از امثال شمشير و زنجير و طبل و بوق و امثال آنچه امروزه در دستهها و مواكب عزاداري عاشورا رايج شده، قطعا حرام و غير شرعي است.
اين فتوا نيز موجب اختلافات و سر و صداي شديدي شد و برخي از وعاظ در سخنراني هاي خود آيت الله اصفهاني را به سختي مورد انتقاد و حتي اهانت قرار دادند. ولي وي هرگز حاضر نشد از فتوا و عقيده خود دست بردارد.
در بصره نيز آيت الله سيد مهدي قزويني به حمايت از علامه سيد محسن امين برخاسته و در آثار خويش به انتقاد از قمه زني پرداخت.(. ايشان يك سال پيش از انتشار كتاب "التنزيه" نيز در كتابي به نام "كشف الحق لغفله الخلق" به انتقاد از قمه زني پرداخت و مدتي پس از سيد محسن امين نيز به تكرار انتقاداتش در كتاب "دوله الشجره الملعونه الشاميه علي العلويه" اقدام كرد.)32 وي بر اين اعتقاد بود كه استفاده از آهن، يعني زنجير و قمه در مراسم عزاداري حدود يك قرن قبل و توسط مردماني كه تسلط زيادي به قوانين شريعت نداشتند، پديد آمده است.(. دوله الشجره الملعونه، ص 136)33
سيد حسن امين، فرزند علامه سيد محسن امين، گزارشي جالب از اين وقايع مي دهد: "... در اين راه، بزرگاني چون سيد ابوالحسن اصفهاني و شيخ عبدالكريم جزائري و ديگران و جالب اين است كه گروهي از زهاد و عباد معروف نيز از او حمايت كردند. از آن جمله مرحوم شيخ علي قمي(. شيخ علي بن شيخ محمد ابراهيم قمي نجفي از شاگردان عارف بزرگ مولي حسينقلي همداني و پس از او از خواص آيت الله كشميري بود. او در زمان حيات خويش ضرب المثل تقوي و زهد بود، به گونه اي كه همه اهل علم از عرب و عجم بر اين نكته اتفاق داشتند كه او پرهيزگارترين عالم زمان خويش است. مستدركات اعيان الشيعه، ج 3، ص 152)34 معروف به زاهد و شيخ جعفر بديري.(. ايشان يكي از علما و زهاد معروف نجف بود كه قناعت و ساده زيستي او در نزد عام و خاص مشهور بود.)35 اين فتوا نجف را به دو گروه تقسيم كرد؛ گروهي موسوم به "امويين" كه همان طرفداران مرحوم امين بودند و گروهي به نام "علويين" كه همان مخالفين او بودند.(. طرفداران قمه زني با اموي ناميدن مخالفان خود، توانستند جمع كثيري از شيعيان را قانع كنند كه انتقادات سيد محسن امين در مورد انحرافات عزاداري، زنده كردن امويان است. همچنين يك سخنران محبوب و مشهور عراق را جذب كردند تا مردم را عليه سيد محسن امين و طرفدارانش برانگيزاند. هكذا عرفتهم، جعفر الخليلي، ج 1، ص 212 )36
پس از يك سال از شروع سر و صداها مرحوم امين قصد سفر به عراق را نمود و با آن كه بسياري از دوستانش او را از سفر نجف منع نمودند، ليكن وي به نجف آمد، جعفر الخليلي(. يكي از مورخان مشهور عراق در قرن 14 قمري)37 در كتاب خود "هكذا عرفتهم" مي گويد: نجف به استقبال او بيرون شهر رفت. هنچنين سيد ابوالحسن اصفهاني در مقدم پيشواز كنندگان بود. خليلي اضافه مي كند كه من اشخاصي را ديدم و نام آنها را ذكر مي كند و سيد مي گفت: من از همه شما گذشتم؛ به جز آن افرادي از شما كه غافلين را تحريك نمودند.
2. موج دوم؛ مقابله حضرت امام خميني(قدس سره) با قمه زني و امثال آن
پس از پيروزي انقلاب اسلامي جرياني تحت تاثيرمحافل روشنفكري در ايران شكل گرفت كه با عزاداري حسيني به صورت سنتي، به مخالفت پرداخت. بنيانگذار جمهوري اسلامي در مقابل اين تفكر با شدت و حدّت ايستادند و طي چند سخنراني، به تبين نقش مجالس عزاي حسيني در حفظ و بقاي مكتب تشيع پرداخته و ضرورت برگزاري مراسم عزاداري به همان شيوه سنتي را مورد تاكيد قرار دادند.(. رجوع كنيد به صحيفه نور، ج 10، ص 32-26؛ و ج 16، ص 210-207؛ و ج 17، ص 62-58)38
با گسترش برخي مظاهر آزار جسماني در مراسم سوگواري امام حسين(عليه السلام) و امكان بهره برداري دشمنان ازاين رفتارها، ايشان با صدور حكمي از قمه زني نهي و جواز شبيه خواني را مشروط به عدم وهن اعلام فرمودند.
در پي اين اقدام حضرت امام(قدس سره)، آيت الله شهيد سيد محمد باقر صدر(قدس سره) (. "آنچه كه امروز با نام قمه‌زني و جاري ساختن خون بر بدن انجام مي‌شود از افعال عوام مردم و جاهلين آنهاست ... " كل الحلول عند آل الرسول، دكتر تيجاني، ص 150؛ تراجيديا كربلا، ابراهيم الحيدري، ص 459)39 و شهيد آيت الله مرتضي مطهري و جمعي از علماي بصير به حمايت از اين حكم ومحكوميت اين اعمال پرداختند.
شهيد مطهري با ذكر سابقه ورود قمه زني به ايران مي نويسد: "قمه زني و بلند كردن طبل و شيپور، از ارتدوكس هاي قفقاز به ايران سرايت كرده و چون روحيه مردم براي پذيرفتن آنها آمادگي داشت، همچون برق در همه جا دويد."(. جاذبه و دافعة علي عليه السلام، ص 154)40
شهيد آيت الله مطهري در كتاب حوزه و روحانيت نيز به اين مبحث پرداخته، ميفرمايند: "قمه زني در شرايط فعلي هيچ دليل عقلي و نقلي بر آن نداريم و يكي از مصاديق بارز تحريف محسوب مي گردد و حداقل اينكه در زمان فعلي، باعث زير سوال رفتن تشيع مي گردد. از برنامههايي كه هيچ ارتباطي با اهداف امام حسين(عليه السلام) ندارد، تيغ، قمه و قفل زدن است؛ قمه زدن هم همين طور است. اين كار، كار غلطي است. يك عده قمهها را بگيرند، به سرهاي خودشان بزنند و خون ها را بريزند كه كه چه شود؟ كجاي اين حركت، عزاداري است."( . حوزه و روحانيت، ج 2، ص 173.)41
روحاني شهيد سيد عبد الكريم هاشمي نژاد(. شهيد سيد عبدالكريم هاشمي نژاد يكي از چهره هاي برجسته سياسي و مذهبي قبل و بعد از انقلاب مي باشد كه فعاليتهاي سياسي خويش را قبل از سال 1340 شروع نموده و از سال 1341 به بعد كه نهضت امام خميني(قدس سره) آغاز گرديد، تحت لواي ايشان به مبارزه مي پرداخت. او طي اين مدت بيش از پنج مرتبه به علت سخنراني و مبارزه عليه شاه دستگير و روانه زندان شد. شهيد هاشمي نژاد پس از انقلاب نيز بر فعاليتهاي خود ادامه داد و در آغاز به عنوان نماينده استان مازندران در مجلس خبرگان انتخاب شده، و در تدوين قانون اساسي و به خصوص در جهت تثبيت اصل ولايت فقيه زحمات فراواني كشيد. سرانجام ايشان در هفتم مهر سال 1360 در پايان كلاس درس، به دست منافقان كوردل به شهادت رسيد.)42 نيز به تاثيرات سوء قمه زني در تخريب چهره تشيع پرداخته، مي گويد: "سوگواري براي حسين بن علي (عليهماالسلام) و ياد نمودن از فاجعه خونين نينوا، اگر به طرز صحيح انجام گيرد، علاوه بر ارزش هاي اسلامي و معنوي كه دارد، اصولاً خود يك عمل منطقي و معقولي است كه از عواطف انسانيت و حسّ حمايت از مظلوم سرچشمه مي گيرد. اما با كمال تأسف گاهي به نام عرض ارادت به پيشگاه مقدس حسين (عليه السلام) كارهايي انجام مي شود كه در برابر دنياي روز موجب شرمساري و سرافكندگي است. كارهايي كه نه با مقررات اسلامي سازش دارد و نه از نظر منطق، صحيح و قابل درك است. براي نمونه بايد موضوع "قمه زدن" را ياد كرد. اين عمل ناراحت كننده و چندشآور... نه تنها با هيچ اصلي قابل تفسير نيست، بلكه مخالفان و دشمنان اسلام در داخل و خارج، از آن به صورت يك حربه مؤثر و قاطع عليه آيين مقدس ما استفاده مي كنند.
نويسندگان دغل و قلم هاي شومي كه سالياني دراز در اين كشور مشغول سمپاشي و آلوده ساختن افكار بي خبران از اسلام و نظام عالي و جهاني آن بودند، اكثراً از اين نمونه كارها كه جمعي از شيعيان پاكدل به نام دين و اسلام انجام مي دادند، سوءاستفاده مي كردند و در نوشتههاي خود - كه سراپا تهمت و افترا به اسلام و تشيع است- آنها را به نام يكي از دستورات مذهبي شيعه معرفي كرده، از مظاهر "شيعهگري" مي شمرده اند. سپس در پناه اين حربه هاي مؤثر، فحشها و ناسزاهاي خود را نثار اسلام و مكتب آسماني آن نموده و با اين قبيل تهمت ها - كه اين كارها جزء دستورات اسلامي است- اين آيين مقدس را ناصحيح و نامعقول جلوه مي دادند...
اگر در داخل يك كشور اسلامي موضوع "قمه زدن" و مانند آن اين گونه مورد بهرهبرداري و سوءاستفاده دشمنان اسلام قرار گيرد، در خارج از كشور نسبت به قدرتهاي بزرگ و مذاهبي كه به نيروهاي استعماري تكيه دارند، مي توان به خوبي استنباط كرد كه چگونه از اين حربه هاي مؤثر عليه اسلام و مكتب آسماني آن از يك طرف و تحقير نمودن و كوچك شمردن مردم مشرق زمين از سوي ديگر استفاده مي‌كنند.
يكي از دوستانم كه دانشجوست و در آلمان غربي مشغول تحصيل است، سال گذشته برايم حكايت مي كرد كه در آنجا ما به ديدن فيلمي رفتيم كه در آن قسمتي از عادات و اعمال مردم مشرق زمين نشان داده مي شد؛ اعمالي كه نشان دهنده انحطاط فكري آنها است.
در آن فيلم، از كشور هندوستان مثلاً دستان گاوهاي مقدس و احترامهايي كه مردم آنجا در برابر آنها انجام ميدادند نشان داده شده، ولي هنگامي كه نوبت به ايران رسيد، منظره "قمه زدن" با همان وضع چندشآور در فيلم منعكس شد.
... باز داستان ديگري در اين باره دارم كه دانشجوي آلماني به علّت آن كه منظره قمه زدن را در يك فيلم تلويزيوني ديده بود و دشمنان اسلام، آن را به عنوان "يكي از دستورات اسلامي كه بايد يك مسلمان واقعي آن را اجرا كند" معرفي كرده بودند، تا مدتها حاضر نبود مسلمان شود و اسلام را بپذيرد..."(. درسي كه حسين عليه السلام به انسانها آموخت، شهيد هاشمي نژاد، ص 261 و 262)43
3. موج سوم؛ حكم حكومتي رهبر معظم انقلاب(مدظلهالعالي) در مورد قمه زني، با هدف پيراستن عزاداري حسيني از پيرايههاي قابل سوءاستفاده دشمنان تشيع
پس از گسترش غير عادي تظاهر به قمه زني پس از رحلت حضرت امام خميني(قدسسره) و ايجاد زمينه بهرهبرداري خبرگزاريها و پايگاههاي اطلاع رساني معاند از اين صحنه ها براي ضربه زدن به اساس تشيع، رهبر معظم انقلاب در بياناتي كه در آستانه محرم الحرام در جمع روحانيون استان كهكيلويه و بويراحمد فرمودند(. بيانات معظم له در تاريخ 17/3/73)44، بر لزوم هرچه باشكوهتر برگزار شدن عزاي حسيني تأكيد و انحرافي بودن جريان قمه زني در عزاي حسيني را تبيين فرمودند و خواستار زدودن اين حركات وهنآميز از ساحت قدسي عزاي حسيني شدند.(. در فصل چهارم اين مجموعه، به تبيين فلسفه و دلايل اين موضعگيري مي پردازيم.)45
پس از انتشار اين بيانات و صدور حكم حرمت قمه زني از سوي ايشان(. حضرات آيات عظام؛ مظاهري، مشكيني، احمدي ميانجي، مؤمن، يزدي، مقتدايي، موسوي تبريزي و... به "حكم" بودن فتواي معظم له تصريح فرموده اند. متن بيانات و فتاوي رهبر معظم انقلاب در فصول سوم و چهارم به تفصيل آمده است. )46، جمعي از علما و شخصيتهاي فقهي حوزه علميه، با صدور فتاواي جديد و برخي نيز با تصريح به لازم الإتباع بودن حكم(. آيت الله سيد محمد كاظم يزدي در كتاب "عروة الوثقي" مي‌نويسد: "حكم الحاكم الجامع للشرائط لا يجوز نقضه و لو لمجتهد آخر..."؛ يعني اگر حاكم جامع الشرائط حكمي صادر كند، هيچ كس حق نقض و مخالفت با آن را ندارد؛ حتي اگر مجتهد باشد؛ اين مسأله فتواي جميع فقها، از جمله آيت الله العظمي اراكي، آيت الله العظمي گلپايگاني و آيت الله العظمي خويي است. عروهالوثقي، سيد محمدكاظم يزدي، مسأله 57، ص 20 . شيخ انصاري(رحمه الله عليه) نيز در كتاب مكاسب مي فرمايند:
"...و اما لو استندنا في ذلك الي عمومات النيابه . و انه فعل الفقيه كفعل الامام و نظره كنظره الذي لا يجوز التعدي عنه فالظاهر عدم جواز مزاحمه الفقيه الذي دخل في امر و وضع يده عليه و بني فيه بحسب نظره علي تصرف و ان لم يفعل ذلك التصرف لان دخوله فيه كدخول الامام ، فدخول الثاني فيه و بناوه علي تصرف آخرمزاحمه له فهو كمزاحمه الامام ... هذا كله مضافا الي لزوم اختلال نظام المصالح المنوطه الي الحكام سيما في مثل هذا الزمان الذي شاع فيه القيام بوظائف الحكام ممن يدعي الحكومه و كيف كان، فقد تبين مما ذكرنا عدم جواز مزاحمه الفقيه لمثله في كل الزام قولي او فعلي يجب الرجوع فيه الي الحاكم..."
... و اما اگر در اثبات ولايت فقيه به عمومات نيابت تمسك كنيم، چون مفاد آن ها اين است كه فعل فقيه مانند فعل امام و نظرش مانند نظر امام است كه تعدي از آن ها جايز نيست؛ پس ظاهر، عدم جواز ايجاد مزاحمت بر فقيهي است كه در امرِ معروفي تصرف كرده باشد و يا حتي نظر و بناي بر تصرف داشته باشد؛ اگر چه آن تصرف را انجام نداده باشد؛ چرا كه نظر و تصميم او مانند نظر امام است. لذا دخالت فقيه ديگر در آن امر و تصميم و ابراز نظر ديگر مزاحمت و مداخله در كار فقيه اولي مي باشد كه همانند مزاحمت بر نظام امام معصوم مي باشد ....
مضافا به تمامي استدلال هاي گذشته بر عدم جواز مداخله در حكم فقيه متصرف ، بايد توجه كنيم در صورت ايجاد مزاحمت، اختلال در مصالح نظام رخ مي دهد؛ مصالحي كه مرتبط با حكام است. به ويژه در مثل اين زمان كه اقدام به انجام وظايف حاكمان از سوي مدعيان افزايش يافته است .(كتاب المكاسب، شيخ انصاري،جلد 2، ص 571 تا 573)47
رهبر معظم انقلاب، بر خلاف فتواي پيشين خود - كه گاه به جواز يا حتي استحباب قمه زني قائل بودند- به عدم جواز اين عمل فتوا دادند.(. شيخ الفقهاء و المجتهدين حضرت آيت الله العظمي اراكي، حضرت آيت الله العظمي فاضل لنكراني و حضرت آيت الله العظمي شيخ جواد تبريزي (رضوان الله تعالي عليهم) از اين دسته اند. متن فتواي اين بزرگواران در فصل سوم موجود است.)48
اين موج حمايتي و دلايل محكم ارائه شده براي موهن و غير مشروع بودن اين رفتارها، حمايت مجامع حقيقت طلب ديگر كشورهاي اسلامي را نيز به دنبال داشت.(. علماي شيعه عربستان (در بيانيه اي به تاريخ 19 صفر 1417)، مجلس اعلاي شيعيان لبنان، مجمع التقريب بين المذاهب الإسلامي و بسياري ديگر از مجامع شيعي جهان اسلام با صدور بيانيه هايي به اعلام حمايت از موضع ولي امر مسلمين پرداختند. رجوع كنيد به كتاب "قمه زني، سنت يا بدعت" ص 144 و 203)49
ابراهيم الحيدري، نويسنده عراقي كتاب "تراجيديا كربلاء" در اين باره مي نويسد: "فتواي آيت الله خامنه اي با عكس العمل هاي متفاوتي در جهان اسلام مواجه شد؛ از يك سو بسياري از علما و مصلحان و مؤسسات اسلامي به حمايت از اين اقدام شجاعانه برخاسته و آن را تلاشي آگاهانه براي حفاظت از اصالت و خلوص اسلام شمردند؛ چراكه اين فتوا بيانگر عزمي والا براي پاكسازي نهادهاي مذهبي از بدهت ها و گمراهي ها و مظاهر انحراف بود كه از دوران عقب ماندگي و ركود مسلمانان بر جاي مانده بود. از سوي ديگر، احساسات و عواطف برخي عوام بر ضدّ آقاي خامنه اي به هيجان آمده و ايشان را مورد توهين و ناسزا قرار داده و متهم به كفر و خروج از اسلام كردند."(. تراجيديا كربلاء، ابراهيم الحيدري، ص 491)50
البته مقاومت عوام در تغيير سنت هاي خود، طبيعي و در گذشته هم سابقه دار بوده است. براي مثال، شنيدن ماجراي تلاش حضرت آيت الله العظمي بروجردي در جلوگيري از سنت هاي غلط در عزاداري هيئات مذهبي قم، از زبان مورخ بنامِ معاصر، حجت الاسلام رسول جعفريان خالي از لطف نيست:
"حضرت مستطاب آيت الله العظمي آقاي بروجردي(مد ظله العالي) كه رهبري شيعيان جهان را به عهده گرفته و داراي رياست عامه مي باشند و حوزه علميه قم نيز با رهبري حضرت معظم له اداره مي شود، از جريانات نامطلوب بعضي از موكب هاي عزا اظهار انزجار فرموده و مخالفت خود را با اعمالي كه مناسب با جهان تشيع نبوده و مخصوصاً شايسته يك شهر مقدس نمي باشد، ابراز نموده اند؛ ولي متأسفانه بعضي از گردانندگان دستجات عزا گفته اند ما دوازده ماه سال را در تمام امور به حضرت آيت الله مراجعه نموده و از ايشان تقليد مي كنيم ولي دهه عاشورا را درعزاداري از معظم له تقليد نخواهيم كرد؛ بلكه از آنچه كه خود ما تشخيص مي دهيم، پيروي خواهيم كرد!"(. برگهايي از تاريخ حوزه علميه قم، رسول جعفريان، ص 71)51
اينجاست كه درد و رنج پنهاني عالمان دلسوز وفقهاي دينشناسي چون آيت الله العظمي حكيم(قدسسره) برايمان روشنتر مي‌شود كه فرمودند:"إن قضيه التطبير هي غصّه في حلقومنا"؛ قضيه قمه‌زني چون خاري در گلوي ماست.(. شعائر الحسينيه؛ ين الوعي و الخرافه، شيخ محمود الغريفي، ص 137 ؛ الحوارات، شهيد محمد باقر حكيم، ص 2)52
فصل سوم- علل صدور فتواي عدم جواز قمه زني از سوي علما
اشاره- در اين فصل، علل صدور فتواي حرمت از سوي مراجع عظام و علماي اعلام مورد بررسي قرار مي‌گيرد؛ از اين رو آنچه مبناي تنظيم و ترتيب ذكر فتاواست، علت صدور حكم (ذكر شده در متن فتوي) بوده است و نه شأن علمي آن بزرگواران؛ هر چند بسياري از علماي ديگر نيز در خصوص منع قمه‌زني فتواهايي داشتند كه دستيابي به آنها، به دليل كمبود وقت و عدم دسترسي كامل به منابع معتبر، ممكن نشد.
ا- اضرار و ايذاء
الف- فتاوي مراجع تقليد
حضرت آيت الله العظمي مكارم شيرازي
بر عزاداران عزيز لازم است از كارهايي كه موجب وهن مذهب مي‌گردد و يا آسيبي به بدن آنها وارد مي‌كند، خودداري كنند. (، ذيل كلمه قمه زنيmakaremshirazi.orgپايگاه اينترنتي)
ب- ساير علما
حضرت آيت الله احمدي ميانجي (قدسسره)
... اگر فقهاء عظام(رحمه الله عليهم اجمعين) گاهي در فتاوي بشرط عدم ضرر به نفس تجويز نمودهاند، قطع نظر از عنوان وهن مذهب بوده است و همچنين كارهايي كه به نحوي عقيده شيعه در دنيا معرفي مي‌شود ولو اينكه عامل، چنين قصدي ندارد، باز به عنوان بدعت حرام مي‌شود، علاوه بعد از حكم ولي امر مسلمين، ديگر جاي اين سوال نيست و اطاعت معظم له واجب است.
فتواي آيه الله علامه امين عاملي(قدسسره)
قمه‌زني و اعمالي ديگر از اين قبيل در مراسم عزاداري حسيني به حكم عقل و شرع حرام است و زخمي ساختن سر، كه نه سود دنيوي دارد و نه اجر اخروي، ايذاء نفس است كه خود در شرع حرام است و در مقابل اين عمل، شيعه‌ي اهل بيت را در انظار مردم مورد تمسخر قرار داده و آنها را وحشي قلمداد مي‌كنند و شكي نيست كه اين اعمال ناشي از وساوس شياطين بوده و موجب رضايتخدا و پيامبر و اهل بيت اطهار نيست و البته تغيير نام اين اعمال در ماهيت و حكم شرعي آن كه حرمت است، تغييري نميدهد.(اعيان الشيعه، ج 10، ص 363)
آيت الله سيد محمود شاهرودي
بسمه تعالي
بدون شك برپايي مراسم عزاداري و سوگواري نسبت به ائمه اطهار و اهل بيت عصمت و طهارت(عليهم السلام)، خصوصا در مصيبت جانسوزحضرت ابي عبدالله الحسين(عليه السلام) امري مهم و بلكه يكي از فرائض و واجبات كفائي است، ليكن در كيفيت برگزاري مراسم وشيوه هاي آن بايستي سه شرط را مد نظر قرار داد:
1- آنكه موجب ضرر به شخص برگزار كننده و يا ديگران نشود و اين شرط را هر مكلفي مي تواند
تشخيص دهد...(قم 4/محرم الحرام 1415 سيد محمود شاهرودي)
حضرت آيت الله شيخ محمد حسين كاشف الغطاء
اگر بخواهيم موافق قواعد فقهي و استنباط احكام شرعي در مورد مسأله لطمه به صورت زدن و اعمالي از اين
قبيل همچون قمه زني و... كه در اين روزگار جريان دارند، نظر دهيم، به چيزي جز حرمت دست نيافته و چاره اي جز فتوا به منع و تحريم آنها نخواهيم داشت؛ زيرا هيچ مخصّصي كه بتواند عمومات حرمت اضرار و ايذاء به بدن و حرمت به خطر انداختن جان انساني را د راين موارد تخصيص زده باشد، وجود نداشته و دليلي نداريم كه بتوان اين موارد را از حكم به حرمت خارج نمود... اين د رحالي است كه بيشتر اشخاصي كه اين كارها را انجام مي دهند، بيشتر از روي تظاهر، ريا، تعصب و تملّق به عمل مي آورند، بي آن كه قصدي درست و نيت صالحي داشته باشند. كه از اين جهت نيز خاي از اشكال نبوده، بلكه حرام بودن آن به خاطر برخي از دلايل زماني و مكاني مضاعف خواهد بود. (الفردوس الأعلاء، ص 22-19)
2- عدم وجود سند شرعي براي آن
الف- فتاوي مراجع تقليد
حضرت آيت الله العظمي صالحي مازندراني(قدسسره)
باسمه العليم. از منابع فقه چه لبيه و چه لفظيه بالخصوص او بالاطلاق او العموم جواز و اباحه قمه‌زني فضلا از رجحان آن در مراسم عزاداري سالار شهيدان امام حسين(عليه السلام) مستفاد نميگردد، بلكه مقتضاي ادله و عناوين ثانويه حرمت و عدم جواز است. لذا اجتناب از آن واجب و لازم است. برادران ايماني ميدانند كه قمه را بايد بر فرق قمه كشان خائن و قداره بندان جاني زد . (محرم الحرام 1415 - خرداد 1373)
ب- ساير علما
شهيد آيه الله مرتضي مطهري(قدسسره)
قمه زني در شرايط فعلي هيچ دليل عقلي و نقلي بر آن نداريم و يكي از مصاديق بارز تحريف محسوب مي گردد و حداقل اينكه در زمان فعلي، باعث زير سوال رفتن تشيع مي گردد. از برنامه هايي كه هيچ ارتباطي با اهداف امام حسين(عليه السلام) ندارد، تيغ، قمه و قفل زدن است. قمه زدن هم همين طور است؛ اين كار، كار غلطي است. يك عده قمه ها را بگيرند، به سرهاي خودشان بزنند و خون ها را بريزند كه چه شود؟ كجاي اين حركت، عزاداري است.(حوزه و روحانيت، ج 2، ص 173.)
3. بدعت بودن قمه‌زني
حضرت آيت الله علي مشكيني(قدسسره)
... عزاداري آن حضرت عمل سياسي است، پس بايد ازمخلوط شدن كارهايي كه جنبه سياسي آن را مخدوش و يا عنوان خرافيت و وهن اسلام مي بخشد، اجتناب نمود. حتي اگر شخص قمهزن، قصد صدمه خوردن اسلام را نداشته باشد، باز بدعت و حرام است.
4. لزوم تبعيت از حكم ولي فقيه در حرمت قمه‌زني
الف- فتاوي مراجع تقليد
حضرت آيت الله العظمي اراكي(قدسسره)
دستور ولي امر مسلمين مبني بر جلوگيري از اعمال خرافي درعزاداري محرم لازم الاطاعه است.(. رجوع كنيد به كتاب "پيرامون عزاداري عاشورا"، دفتر تبليغات اسلامي حوزه علميه قم، ص 37)53
حضرت آيت الله العظمي حسين مظاهري
سؤال: قمه زدن از نظر فقهي چه حكمي دارد؟
چون ولايت فقيه نهي از آن كرده‌اند، همه بايد از اين كار پرهيز كنند؛ گرچه مقلّد كسي باشند كه جايز بداند.
(به نقل از پايگاه اطلاعرسانيwww.almazaheri.ir)
ب- ساير علما
حضرت آيت الله علي مشكيني(قدسسره)
بعد التسليم و التحيه، امور مذكور فوق، بنفسه در شرع اسلام مورد اشكال و بلكه بعضي از آنها ذاتا محرم است. مسلمين بايد از وارد كردن آنها در مراسم تعزي حضرت حسين (عليه الصلاه و السلام) كه يكي از عبادات است، جدا خودداري نمايند .... اعمال فوق مورد نهي مقام معظم ولايت امر مسلمين قرار گرفته و حكم معظم له واجب الاتباع است.
حضرت آيت الله محمد يزدي
اطاعت از حكم ولي امر مسلمين بر همه لازم است و تخلف آن معصيت و گناه و متخلف معاقب خواهد بود. " بسياري از مذكورات خلاف شرع بيّن و حرام است و برخي جزء بدع يا موجب وهن مذهب و تضعيف اسلام است. گذشته از آنكه اطاعت از حكم ولي امر مسلمين؛ حضرت آيت الله خامنه اي بر همه واجب و لازم است و تخلف از آن معصيت و گناه است و متخلف معاقب خواهد بود و نظر ديگر نمي تواند حكم ولي امر را جايز التخلف كند. چه آنكه حق حكم منحصر به ولي امربالفعل است و فتوي ناقض حكم نيست"
حضرت آيت الله محمد مؤمن
اطاعت احكام ولي فقيه واجب است.
حضرت آيت الله احمدي ميانجي(قدسسره)
عملي كه موجب وهن مذهب شود جايز نيست... بعد از حكم ولي امر مسلمين ديگر جاي اين سوال نيست و اطاعت معظم له واجب است.
حضرت آيت الله حسين راستي كاشاني
بر همه مؤمنين واجب است از اينگونه امور اجتناب نمايند و با پيروي از رهبري و وحدت كلمه، دشمنان اسلام را از آسيب رساندن به اسلام و مسلمين مأيوس گردانند.
حضرت آيت الله ابراهيم اميني
... و ثالثا مقام معظم رهبري حضرت آيت الله خامنه اي (دامت بركاته) از انجام اين قبيل امور نهي شديد فرموده اند و اطاعت از معظم له بر همه شيعيان و پيروان ولايت فقيه لازم و مخالفت با آن حرام است. بدين جهت از عموم شيعيان انتظار مي رود كه در انجام مراسم عزاداري، از اين قبيل امور اجتناب نمايند. خدا ما را از شيعيان راستين امام حسين (عليه السلام) قرار دهد."
حضرت آيت الله شرعي
"مقام معظم رهبري حضرت آيت الله خامنهاي (مدظله العالي) حماسه عاشوراي حسيني را يكي از شاخص هاي قوي و توانمند مبارزات اصيل شيعي مي دانند و به استناد تاريخ ثبت شده و متقن كربلا و روايات رسيده از معصومين(صلوات الله عليهم اجمعين) اقامه عزاي سالار شهيدان را افضل قربات دانسته و تاكيد شديد بر آن دارند. ايشان مي فرمايند حركت هاي سنتي عاشورا مي بايست بيانگر و تقويت كنند پيام جهاد ايثار شهادت و ترجمان اسلام و مكتب باشد. قمه‌زني و قفل زني و ... يك فرآيند ناموزون و ناهماهنگ با اهداف اصيل و ارزشهاي عظمي است كه موجب وهن مكتب عاشورايي است. در اين ارتباط بر آحاد عزاداران و عاشوراييان واجب است فرمان و حكم ولي امرمسلمين جهان را اطاعت نمايند. بديهي است سهلانگاري و عدم اطاعت، مبغوض حضرت حق متعالي است."
حضرت آيت الله سيد جعفر كريمي
.... با عنايت به اظهار نظر فقيهانه مقام معظم رهبري؛ حضرت آيت الله خامنهاي(مد ظله الوارف) در اين رابطه، پرداختن به امور فوق الاشاره به بهانه و عنوان عزاداري ومخالفت با نظرلازم الاتباع حضرت ولي امر مسلمين(مد ظله) دراين باره شرعا حرام و موجب استحقاق عقاب است.
حضرت آيت الله سيد محسن خرازي
در موارد فوق الذكر اطاعت و پيروي از ولي فقيه و حاكم اسلامي لازم و واجب است.
حضرت آيت الله عباس محفوظي
از آنچه كه موجب وهن است بايد پرهيز شود و اطاعت ولي امر مسلمين لازم است.
حضرت آيت الله محسن حرم پناهي
اطاعت از احكام ولي فقيه واجب است.
حضرت آيت الله حسن تهراني
در وضع كنوني، اموري كه از مذكورات موجب وهن مذهب شيعه است، جايز نيست و اطاعت از حكم مقام معظم رهبري در اين باره لازم است.
آيت الله احمد آذري قمي
... سرپيچي از اطاعت مقام معظم رهبري،گناه كبيره و موجب ضعف حكومت مقدس اسلامي است و به نذرهايي كه قبلاً انجام گرفته وفا واجب نيست ، بلكه حرام است.
حضرت آيت الله سيد محمد ابطحي
از كارهايي كه موجب وهن مذهب است، بايد اجتناب شود و آنچه كه ولي فقيه دستور دادند واجب الاتباع ميباشد.
حضرت آيت الله استادي
با توجه به بيانات مقام معظم رهبري(دامت بركاته) لازم است ارادتمندان به حضرت ابي عبدالله الحسين(عليه السلام) در مراسم عزاداري از شيوه هايي استفاده كنند كه تعظيم شعائر الله باشد و از كارهايي كه به فرموده معظم له موجب وهن مذهب است جدا خودداري نمايند. اميد است همگي مورد لطف و عنايت حضرت سيدالشهداء(عليه السلام) باشيم."
حضرت آيت الله راستي كاشاني
"بعد الحمد و الصلوه ...... امروز كه روز حاكميت اسلام است و رهبر عظيم الشان انقلاب؛ ولي امر مسلمين؛ حضرت آيت الله خامنهاي(دام ظله العالي) از قمه زدن و نظاير آن نهي فرموده اند و استكبار جهاني از هيچ توطئه اي عليه اسلام و امت اسلام و ايجاد تفرقه در صفوف مسلمين فرو گذار نمي كند بر همه مومنين واجب است از اينگونه اموراجتناب كنند و با پيروي از رهبري و وحدت كلمه، دشمنان اسلام و مسلمين را مايوس گردانند خداوند متعال همه را از عزاداران اهل بيت عصمت و طهارت (عليهم السلام) و انصار حضرت ولي الله اعظم؛ امام زمان (عجل الله تعالي فرجه الشريف) قرار دهد."
حضرت آيت الله محمدي گيلاني
هر آنچه كه مايه وهن شريعت اسلام است، طبعا حرام و خصوصا اگر مورد نهي ولي امر مسلمين است، بر عموم، اطاعت از آن واجب است.
حضرت آيت الله موسوي تبريزي
عزاداري روزهاي محرم و صفر و زنده نگه داشتن قيام مقدس حسين بن علي(عليه السلام) از بهترين عبادات و قربات است و هر عملي كه موجب وهن اسلام و قيام مقدس حضرت اباعبدالله(عليه السلام) باشد حرام است و اطاعت از حكم ولي امر مسلمين، واجب و لازم است.
حضرت آيت الله مقتدايي
.... با تشخيص موضوع و اعلام حكم بر حرمت قمه زدن و نظاير آن از طرف رهبر معظم انقلاب؛ ولي امر مسلمين؛ حضرت آيت الله خامنهاي(دامت بركاته) اطاعت از معظم له بر آحاد مسلمين لازم و تخلف از آن حرام است.
حضرت آيت الله سيد كاظم حائري
اولاً ما شاهد آنيم كه قمه‌زني و بعضي اعمال شبيه به آن، ذاتاً موجب تخريب وجهه اسلام و تشيع گشتهاند و دشمنان كافر نيز در زمان حاضر براي آسيب واردكردن به ما در اينگونه اعمال تكيه نموده، تا دين ما را دين خرافه و وحشيگري معرفي نمايند.
و ثانياً چه ما چنين ديدي را نسبت به قمه‌زني به دست آورده باشيم يا نه، بايد از اوامر ولي امر مسلمين، حضرت آيتالله خامنهاي(حفظهالله) در اين مورد اطاعت كنيم؛ زيرا ايشان در اين مورد موضعگيري صريح و روشني نمودهاند كه ديگر هيچگونه عذري را براي مخالفت باقي نميگذارد و بر تمامي مسلمين واجب است كه از دستورات ايشان اطاعت نمايند؛ چه كساني كه با ايشان در فتوا هم نظرند و يا از ايشان تقليد مي‌كنند و چه كساني كه در اين فتوا با ايشان هم نظر نبوده و يا از كس ديگري تقليد كنند؛ در هر صورت بر همه مسلمين واجب است از ايشان به خاطر ولي امر بودنشان تبعيت كنند. سايت اينترنتي www.alhaeri.com
آيت الله سيد محمود شاهرودي
بسمه تعالي
... در كيفيت برگزاري مراسم وشيوه هاي آن بايستي سه شرط را مد نظر قرار داد: ...
2- آنكه موجب وهن دين و مكتب تشيع و يا جامعه اسلامي و يا نظام مقدس جمهوري اسلامي نباشد؛ زيرا كه وهن هريك از آنها از اعظم محرمات و كبائر است و تشخيص اين امر از اختيارات ولي امر مسلمين است؛ بدان معني كه اگر در شرائط خاصي ولي امر مسلمين چنين تشخيص بدهد كه شيوه بخصوص بر خلاف مصلحت جامعه اسلامي و يا موجب وهن و ضربه زدن به دين و يا نظام مقدس جمهوري اسلامي است و بر اساس آن از برگزاري آن منع نمايد، تبعيت از ايشان بر همگان واجب است و در اين رابطه آحاد مكلفين نمي توانند از نظر شخصي خود تبعيت كنند. قم 4/محرم الحرام 1415 سيد محمود شاهرودي
5. وهن بودن قمه زني
الف- فتاوي مراجع تقليد
حضرت امام خميني(قدساللهنفسهالزكيه)
بسمه تعالي در وضع موجود قمه نزنند، و شبيه خواني اگر مشتمل بر محرمات و موجب وهن مذهب نباشد، مانع ندارد؛ اگر چه روضه خواني بهتر است و عزاداري براي سيد مظلومان از افضل قربات است. (استفتاءات امام، ج 3، سؤالات متفرقه، س 37)
حضرت آيت الله العظمي خويي(قدسسره)
اگر قمه‌زني و زنجير زني با قلابهاي فلزي كه در ماه محرم انجام مي‌گيرد، منجر به ضرر و زيان قابل توجهي شده و يا هتك، تمسخر و توهين به دين و مذهب را به دنبال آورد، جايز نيست. (المسائل الشرعيه، استفتاءات الامام الخويي، العبادات؛ و الطريق النجاه، ج 2، ص 445)
حضرت آيت الله العظمي خامنهاي
قمه‌زني علاوه بر اينكه از نظر عرفي از مظاهر حزن و اندوه محسوب نمي‌شود و سابقهاي در عصر ائمه(ع) و زمانهاي بعد از آن ندارد و تأييدي هم به شكل خاص يا عام از معصوم (ع) در مورد آن نرسيده است، در زمان حاضر موجب وهن و بدنام شدن مذهب مي‌شود؛ بنابراين در هيچ حالتي جايز نيست. و چنانچه در اين مورد نذري وجود داشته باشد، نذر واجد شرايط صحّت و انعقاد نيست.(اجوبه الاستفتاءات، س 1461)
حضرت آيت الله العظمي مكارم شيرازي
بر عزاداران عزيز لازم است از كارهايي كه موجب وهن مذهب مي‌گردد و يا آسيبي به بدن آنها وارد مي‌كند، خودداري كنند.(makaremshirazi.org ، كلمه قمه زني)
حضرت آيت الله العظمي حاج شيخ جواد تبريزي(قدسسره)
عزاداري خامس آل عبا از مهمترين شعائر ديني و رمز بقاي تشيع ميباشد؛ ولي بر عزاداران عزيز لازم است از كارهايي كه موجب وهن مذهب و سوء استفاده دشمنان اسلام و اهل بيت(عليهم السلام) مي‌شود، اجتناب كنند.(. درباره فتواي ايه الله تبريزي متاسفانه نقل قولهاي ناصحيحي منتشر شده است؛ براي دست يافتن به فتواي ايشان ، به ذكر سه مساله از سايت دفتر معظم له ميپردازيم؛
سوال 1832- اين افرادي كه در مجالس سوگواري ائمه اطهار (عليهم السلام) بسيار سينه مي زنند و بدن خود را سُرخ مي كنند و از حالت خود خارج مي شوند، آيا كار درستي انجام مي‌دهند؟ جواب: بسمه تعالي؛ مانعي ندارد و داخل عنوان جزع است و جزع بر ائمه (سلام الله عليهم) مستحب است؛ والله العالم."
اما در جواب سوال 1851، قمه زني را به عنوان جزع بودن نميپذيرند:
سوال 1851: در زمان حاضر قمه زدن براي امام حسين (عليه السلام) يا به عشق امام حسين(عليه السلام)چه حكمي دارد؟
جواب: بسمه تعالي؛ عزاداري حضرت سيد الشهداء (عليه السلام) و ساير معصومين (عليهم السلام) به هر صورتي كه عنوان جزع بر آن منطبق باشد، مطلوبيت شرعي دارد. قمه زني في نفسه مانعي ندارد، و لكن دخول آن در جزع محل بحث مي باشد؛ والله العالم. )54 (استفتاءات، س2003 و 2012 و 2014)
ب- ساير علما
حضرت آيت الله علي مشكيني(قدسسره)
بعد التسليم و التحيه امور مذكور فوق بنفسه در شرع اسلام مورد اشكال و بلكه بعضي از آنها ذاتا محرم است. مسلمين بايد از وارد كردن آنها در مراسم تعزي حضرت حسين(عليه الصلاه و السلام) كه يكي از عبادات است جدا خودداري نمايند ....
حضرت آيت الله جوادي آملي
چيزي كه مايه وهن اسلام و پايه هتك حرمت عزاداري است، جايز نيست، انتظار مي رود از قمه زني و مانند آن پرهيز شود.
حضرت آيت الله احمدي ميانجي(قدسسره)
عملي كه موجب وهن مذهب شود، جايز نيست ...
حضرت آيت الله ابراهيم اميني
با توجه به اينكه مشروعيت امور فوق به اثبات نرسيده و در شرايط كنوني موجب وهن مذهب شيعه مي شود،
اجتناب از آن بر عزاداران امام حسين(عليهالسلام) لازم است. " با اينكه عزاداري براي سرور شهيدان حضرت اباعبدالله الحسين(عليه السلام) يك عبادت و موجب تقرب به خداي سبحان است و ائمه معصومين (عليهم السلام) در اين باره تاكيد، لكن بر علاقه مندان به اهل بيت واجب است از انجام امور فوق اجتناب نمايند؛ زيرا اولا امور مذكور در بين عرف مردم به عنوان عزاداري مرسوم نيست و حكم به استحباب و مشروعيت آنها بدون وجه است. ثانيا در اوضاع و شرايط كنوني جهان امور مذكور از خرافات به شمار ميرود و موجب وهن شيعه ميباشد ...
حضرت آيت الله ملكوتي
عزاداري حضرت سيد الشهداء سبط رسول اكرم(صلي الله عليه و آله و سلم) بايد لايق و شايسته به آن امام بزرگوار باشد و موجب وهن و تضعيف اسلام ومذهب تشيع نباشد بلكه مثل قيام آن حضرت باعث بقاء و عزت اسلام و مسلمانان بوده و عاري و منزه از هرگونه بدعت و خرافات باشد.
حضرت آيت الله مقتدايي
با استقرار جمهوري اسلامي ايران و تشكيل حكومت اسلامي بر اساس قرآن و وحي توجه همه ملتها و دولتها به اسلام جلب و احكام نوراني و مترقي اسلام مورد مداقه صاحب نظران قرار گرفته و مي رود تا همانند خورشيدي تابان در سطح جهان بسط پيدا كند؛ لذا دشمنان اسلام كه حقيقت و موجودي خود را در خطر ميبينند، در مقام هستند به هر وسيله و بهانه اسلام را ملكوك و خدشه دار نمايند. از اين جهت اموري كه امروز موجب وهن به اسلام و تضعيف عقايد مسلمين مي گردد، شرعا حرام و مسلمين بايد از آنها خودداري نمايند ...
حضرت آيت الله محمدي گيلاني
هر آنچه كه مايه وهن شريعت اسلام است، طبعا حرام و خصوصا اگر مورد نهي ولي امر مسلمين است، بر
عموم اطاعت از آن واجب است.
حضرت آيت الله موسوي تبريزي
عزاداري روزهاي محرم و صفر و زنده نگه داشتن قيام مقدس حسين بن علي(عليه السلام) از بهترين عبادات و قربات است و هر عملي كه موجب وهن اسلام و قيام مقدس حضرت اباعبدالله(عليه السلام) باشد، حرام است و اطاعت از حكم ولي امر مسلمين واجب و لازم است.
آيت الله سيد محمود شاهرودي
بسمه تعالي
در كيفيت برگزاري مراسم وشيوههاي آن بايستي سه شرط را مد نظر قرار داد: ...
2- آنكه موجب وهن دين و مكتب تشيع و يا جامعه اسلامي و يا نظام مقدس جمهوري اسلامي نباشد؛ زيرا كه وهن هريك از آنها از اعظم محرمات و كبائر است ...
3-آنكه متناسب با روح اسلام و ارزشهاي متعالي مكتب اهل بيت عصمت و طهارت(عليهم السلام) باشد و با احكام و تعالي حقه آنان منافات نداشته باشد.
قم 4/محرم الحرام 1415 سيد محمود شاهرودي
6- موجب سوء استفاده دشمنان شدن
حضرت آيت الله راستي كاشاني
...... اقامه عزاي حضرت ابي عبدلله الحسين؛ سيد الشهداء(عليهالسلام) از افضل قربات الي الله تعالي و موجب تجديد حيات اسلام و ايمان است و بر مومنين است هرچه با شكوه تر آن را برگزار نمايند و از هر اموري كه موجب وهن اسلام و دست آويز دشمنان اسلام است، اجتناب كنند.
7. غير منطقي و غير قابل پذيرش بودن
الف- فتاوي مراجع تقليد
حضرت آيت الله العظمي فاضل لنكراني(قدسسره)
با توجه به گرايشي كه نسبت به اسلام و تشيع بعد از پيروزي انقلاب اسلامي ايران در اكثر نقاط جهان پيدا شده، و ايران اسلامي به عنوان امّ القراي جهان اسلام شناخته مي شود، و اعمال و رفتار ملت ايران به عنوان الگو و بيانگر اسلام مطرح است، لازم است در رابطه با مسايل سوگواري و عزاداري سالار شهيدان حضرت ابي عبدالله الحسين (عليه السلام)به گونه اي عمل شود كه موجب گرايش بيشتر و علاقمندي شديدتر به آن حضرت و هدف مقدس وي گردد. پيداست در اين شرايط، مسأله قمه زدن نه تنها چنين نقشي ندارد، بلكه به علّت عدم قابليت پذيرش و نداشتن هيچگونه توجيه قابل فهم مخالفين، نتيجه سوء بر آن مترتب خواهد شد. لذا لازم است شيعيان علاقمند به مكتب امام حسين (عليه السلام) از آن خودداري كنند. و چنانچه در اين مورد نذري وجود داشته باشد، نذر واجد شرايط صحّت و انعقاد نيست. (جامعالمسائل، ج، س 2173.1)
حضرت آيت الله العظمي نوري همداني
مكتب سالار شهيدان حضرت ابي عبد الله عليه السلام، مكتب امر به معروف و نهي از منكر و چشمه جوشان ارزشهاي اسلامي است و تاريخ خونبار عاشورا هميشه با آفريدن حماسه ها و موج ها و با به حركت در آوردن احساسات و عواطف، الهام بخش كليه نهضت ها و قيام هايي كه عليه ظالمان و جباران روزگار صورت گرفته، بوده است... اين خاطره به جوش آورنده خونهايي است كه در دل علاقه مندان اين مكتب موج مي زند. مخصوصا در جهان كنوني كه دشمنان اسلام از اسلام سيلي خورده و منافع نامشروع خود را از دست رفته مي بينند، در فكر انتقام گرفتن از اسلام ناب محمدي هستند، لذا لازم است (شيعيان) با مراسم عزاداري كار زينبي بكنند يعني با منطق اسلام توام و از هرگونه حركتي كه اين دين مقدس را بي منطق قلمداد نمايد، منزه باشد و عزاداران محترم و متعهد به جاي اينكه قمه را فرق خود بكوبند در فكر آن باشند، قمه را بر سر دشمنان اسلام كه اراضي آنان را اشغال و در فكر تضعيف آنان مي باشند و منابع آنان را غارت و بالاخره هر روزي با ترفند جديدي حيات اسلامي آنان را به مخاطره مي اندازند، بكوبند. (استفتاءات، ج 2، س 597.)
ب- ساير علما
حضرت آيت الله محمد ابراهيم جناتي
از انجام اين كارهاي ناشايست، وهن آور، نسنجيده و خرافي كه در مباني فقهي و پايه هاي شناخت احكام شرعي ريشه ندارد و موجب لكه دار شدن چهره برجسته و درخشان دين و تشيع است، پرهيز شود.
فصل چهارم- علل صدور حكم حكومتي رهبر معظم انقلاب درباره قمه‌زني
مطالب ارائه شده در اين فصل، از بيانات رهبر معظم انقلاب حضرت آيت الله خامنهاي(ادام الله ظله) گزينش و ارائه شده است.
مقدمه
بنده خيلي متأسفم كه بگويم در اين سه، چهار سال اخير، برخي كارها در ارتباط با مراسم عزاداري ماه محرّم ديده شده است كه دستهايي به غلط، آن را در جامعه‌ي ما ترويج كرده‌اند. كارهايي را باب مي‌كنند و رواج مي‌دهند كه هر كس ناظرِ آن باشد، برايش سؤال به وجود مي‌آيد. به عنوان مثال، در قديم‌الايام بين طبقه‌ي عوام‌النّاس معمول بود كه در روزهاي عزاداري، به بدن خودشان قفل مي‌زدند! البته، پس از مدتي، بزرگان و علما آن را منع كردند و اين رسمِ غلط برافتاد... قمه زدن نيز همين‌طور است. قمه زدن هم از كارهاي خلاف است.(. بياناتدر جمع روحانيون استان "كهگيلويه و بويراحمد" در آستانه‌ي ماه محرم17/03/1373)55
ماهيت قمه زني
الف- جعلي بودن
قمه زدن، سنّتي جعلي است. از اموري است كه مربوط به دين نيست و بلاشك، خدا هم از انجام آن راضي نيست.(. همان)56
ب- بدعت بودن
من حقيقتاً هر چه فكر كردم، ديدم نمي‌توانم اين مطلب - قمه زدن - را كه قطعاً يك خلاف و يك بدعت است، به اطّلاع مردم عزيزمان نرسانم. اين كار را نكنند؛ بنده راضي نيستم.(. همان)57
ج- نماد وهن مذهب تشيع
اين‌جانب مي‌بينم كه چگونه اخلاص و محبّت مردم به سالار شهيدان حضرت اباعبداللَّه‌الحسين (عليه‌السّلام) مورد جفا در قضاوتهاي جهاني واقع مي‌شود، چگونه درك روشن‌بينانه‌ي آنان در اعتقاد به مقام والاي اهل بيت (عليهم‌السّلام)، به خاطر بعضي اعمال جاهلانه، حمل بر اموري مي‌شود كه از ساحت شيعه و ائمه‌ي بزرگوارشان بسي دور است... مي‌بينم كه بعض اعمالي كه هيچ ريشه‌ي ديني هم ندارد، بهانه به دست دشمن مغرض مي‌دهد كه بدان وسيله هم اسلام و تشيّع را -العياذباللَّه- به عنوان آئين خرافه معرفي كنند.(. پاسخ به نامه‌ي امام جمعه‌ي اردبيل حجةالاسلام والمسلمين آقاي مروج 27/03/1373)58
د- خرافي بودن و مصداق عزاداري نبودن قمه زني
كارِ غلطي است كه عدّه‌اي قمه به دست بگيرند و به سر خودشان بزنند و خون بريزند. اين كار را مي‌كنند كه چه بشود؟! كجاي اين حركت، عزاداري است؟! البته، دست بر سر زدن، به نوعي نشانه‌ي عزاداري است. شما بارها ديده‌ايد، كساني كه مصيبتي برايشان پيش مي‌آيد، بر سر و سينه‌ي خود مي‌كوبند. اين نشانه‌ي عزاداري معمولي است. اما شما تا به حال كجا ديده‌ايد كه فردي به خاطر رويكرد مصيبتِ عزيزترين عزيزانش، با شمشير بر مغز خود بكوبد و از سرِ خود خون جاري كند؟! كجاي اين كار، عزاداري است؟!(. بيانات در جمع روحانيون استان "كهگيلويه و بويراحمد" در آستانه‌ي ماه محرم17/03/1373)59
آثار وبازتاب‌هاي منفي قمه زني
الف- مخدوش شدن چهره تشيع
نبايد كاري كنيم كه آحاد جامعه‌ي اسلامي برتر، يعني جامعه‌ي محبِ‌ّ اهل‌بيت(عليهم‌السّلام) كه به نام مقدس ولي عصر(ارواحنافداه)، به نام حسين‌بن‌علي(عليه‌السّلام) و به نام اميرالمؤمنين(عليه‌الصّلاهوالسّلام) مفتخرند، در نظر مسلمانان و غيرمسلمانان عالم، به عنوان يك گروه آدمهاي خرافي بي‌منطق معرفي شوند.(. همان)60
ب- سوء استفاده دشمن از قمه زني براي تبليغ بر ضد تشيع
مي‌بينم كه چگونه عزاداري بر جگرگوشگان زهراي اطهر (عليهم‌السّلام) مورد تبليغ سوء دشمنان متعصّب و تبليغات‌چي‌هاي شيطان استعمار قرار مي‌گيرد، مي‌بينم كه بعض اعمالي كه هيچ ريشه‌ي ديني هم ندارد، بهانه به دست دشمن مغرض مي‌دهد كه بدان وسيله هم اسلام و تشيّع را العياذباللَّه به عنوان آئين خرافه معرفي كنند و هم بغض و عداوت خود را نسبت به نظام مقدّس جمهوري اسلامي در تبليغات خود آشكار سازند.(- پاسخ به نامه‌ي امام جمعه‌ي اردبيل حجةالاسلام والمسلمين آقاي مروج 27/03/1373)61
من در دو، سه سال قبل از اين، راجع به قمه‌زدن مطلبي را گفتم و مردم عزيز ما، آن مطلب را با همهي وجود پذيرفتند و عمل كردند. اخيراً مطلبي را كسي به من گفت كه خيلي برايم جالب و عجيب بود. براي شما هم آن مطلب را نقل مي‌كنم. كسي كه با مسائل كشور شوروي سابق و اين بخشي كه شيعه‌نشين است - جمهوري آذربايجان - آشنا بود، مي‌گفت: آن زمان كه كمونيستها بر منطقه‌ي آذربايجان شوروي سابق مسلّط شدند، همهي آثار اسلامي را از آنجا محو كردند. مثلاً مساجد را به انبار تبديل كردند، سالنهاي ديني و حسينيه‌ها را به چيزهاي ديگري تبديل كردند و هيچ نشانه‌اي از اسلام و دين و تشيّع باقي نگذاشتند. فقط يك چيز را اجازه دادند و آن، قمه زدن بود! دستورالعمل رؤساي كمونيستي به زيردستان خودشان اين بود كه مسلمانان حق ندارند نماز بخوانند، نماز جماعت برگزار كنند، قرآن بخوانند، عزاداري كنند، هيچ كار ديني نبايد بكنند؛ اما اجازه دارند قمه بزنند! چرا؟ چون قمه زدن، براي آنها يك وسيله‌ي تبليغ بر ضدّ دين و بر ضدّ تشيع بود. بنابراين، گاهي دشمن از بعضي چيزها، اين گونه عليه دين استفاده مي‌كند. هر جا خرافات به ميان آيد، دين خالص بدنام خواهد شد(- بيانات در اجتماع بزرگ مردم در صحن امام خميني(ره) مشهد مقدس رضوي01/01/1376)62.
ج- ضايع شدن فداكاري گذشتگان براي حفظ آبروي تشيع
شيعه‌ي محبّ و مخلصي كه در روز عاشورا با قمه سر و روي خود و حتي كودكان خردسال خود را خونين مي‌كند، آيا راضي است كه با اين عمل خود در روزگاري كه هزاران چشم عيب‌جو و هزاران زبان بدگو، در پي بد معرّفي كردن اسلام و تشيع است، عمل او را مستمسك دشمني خود قرار بدهد؟ آيا راضي است كه با تظاهر به اين عمل، خون دهها هزار جوان بسيجي صفت عاشق را كه براي آبرو دادن به اسلام و تشيّع و نظام جمهوري اسلامي بر زمين ريخته شده است، ضايع سازد؟(. پاسخ رهبر معظم انقلاب به نامه‌ي امام جمعه‌ي اردبيل حجةالاسلام والمسلمين آقاي مروج 27/03/1373)63
3. ضرورت مقابله با قمه زني
مي‌دانم عدّه‌اي خواهند گفت: "حق اين بود كه فلاني اسم قمه را نمي‌آورد." خواهند گفت: "شما به قمه زدن چه كار داشتيد؟ عدّه‌اي مي‌زنند؛ بگذاريد بزنند!" نه؛ نمي‌شود در مقابل اين كارِ غلط سكوت كرد. اگر به گونه‌اي كه طي چهار، پنج سال اخيرِ بعد از جنگ، قمه زدن را ترويج كردند و هنوز هم مي‌كنند، در زمان حيات مبارك امام (رضوان‌اللَّه‌عليه) ترويج مي‌كردند، قطعاً ايشان در مقابل اين قضيه مي‌ايستادند.(- بيانات در جمع روحانيون استان "كهگيلويه و بويراحمد" در آستانه‌ي ماه محرم17/03/1373)64
الف- توجه به عوامل ترويج قمه زني
اين كار، قطعاً خلاف است. امام حسين(عليه‌السّلام)، به اين معنا راضي نيست. من نمي‌دانم كدام سليقه‌هايي و از كجا اين بدعتهاي عجيب و خلاف را وارد جوامع اسلامي و جامعه‌ي انقلابي ما مي‌كنند؟!(- همان)65
ب- علت عدم موضعگيري علماي سلف
علماي سلف دستشان بسته بود و نمي‌توانستند بگويند "اين كار، غلط و خلاف است." امروز روز حاكميت اسلام و روز جلوه‌ي اسلام است.(- همان)66
ج- تبيين اولويت ضررهاي اجتماعي قمه‌زني نسبت به ضررهاي فردي آن
آنچه از قول مراجع سلف (رحمتاللَّهعليهم) نقل شده است، بيش از اين نيست كه اگر اين كار ضرر معتني‌به ندارد جايز است؟ آيا سبك كردن شيعه در افكار جهانيان ضرر معتني‌به نيست؟ آيا مخدوش كردن محبّت و عشق شيعيان به خاندان مظلوم پيامبر (صلّي‌اللَّه‌عليه‌واله) و بخصوص شيفتگي بي‌حد و حصر آنان به سالار شهيدان (عليه‌السّلام) را بد جلوه دادن، ضرر نيست؟ كدام ضرر از اين بالاتر است؟(- پاسخ به نامه‌ي امام جمعه‌ي اردبيل حجةالاسلام والمسلمين آقاي مروج 27/03/1373)67
د- عموميت پيدا كردن و تظاهر به قمه زني در زمان كنوني
اگر كسي تظاهر به اين معنا كند كه بخواهد قمه بزند، من قلباً از او ناراضي‌ام. اين را من جدّاً عرض مي‌كنم. يك وقت بود در گوشه و كنار، چند نفر دوْرِ هم جمع مي‌شدند و دور از انظار عمومي مبادرت به قمه‌زني مي‌كردند و كارشان، تظاهر - به اين معنا كه امروز هست- نبود. كسي هم به خوب و بدِ عملشان كار نداشت؛ چرا كه در دايره‌ي محدودي انجام مي‌شد. اما يك وقت بناست كه چند هزار نفر، ناگهان در خياباني از خيابانهاي تهران يا قم يا شهرهاي آذربايجان و يا شهرهاي خراسان ظاهر شوند و با قمه و شمشير بر سر خودشان ضربه وارد كنند؛ اين كار، قطعاً خلاف است. امام حسين(عليه‌السّلام)، به اين معنا راضي نيست. من نمي‌دانم كدام سليقه‌هايي و از كجا اين بدعتهاي عجيب و خلاف را وارد جوامع اسلامي جامعه‌ي انقلابي ما مي‌كنند؟!(- بيانات در جمع روحانيون استان "كهگيلويه و بويراحمد" در آستانه‌ي ماه محرم17/03/1373)68
اگر قمه زدن به صورت عملي انفرادي در خانه‌هاي در بسته انجام مي‌گرفت، ضرري كه ملاك حرمت است، فقط ضرر جسمي بود، ولي وقتي اين كار علي رؤوس‌الاشهاد و در مقابل دوربينها و چشم‌هاي دشمنان و بيگانگان بلكه در مقابل چشم جوانان خودمان انجام مي‌گيرد، آن وقت ديگر ضرري كه بايد معيار حرمت باشد فقط ضرر جسمي و فردي نيست، بلكه مضرات بزرگ تبليغي كه با آبروي اسلام و شيعه سروكار دارد نيز بايد مورد توجّه باشد. امروز اين ضرر، بسيار بزرگ و شكننده است و لذا قمه زدن علني و همراه با تظاهر، حرام و ممنوع است(. همان)69
هـ- برخي واكنشها به اعلام حرمت تظاهرات قمه‌زني
به نظر ما قمه‌زني يك خلاف شرع قطعي بوده و هست؛ اين را ما اعلام كرديم و بزرگاني هم حمايت كردند؛ اما بعد ديديم از گوشه و كنار، كساني در جهت عكس اين عمل مي‌كنند! اگر قمه‌زني اشكال هم نداشته باشد و حرام هم نباشد، واجب كه نيست! چرا در جاهايي براي اين چيزهاي بعضاً خرافي انگيزه وجود دارد؟ آنهايي هم كه جنبه خرافي محض ندارند، لااقل اين مقدار هست كه در دنياي امروز، در فرهنگ رايج جهاني امروز، در عقلانياتي كه امروز در داخل خانه‌هاي ما و بين جوانان و دختران و پسران ما رايج است، عكسالعمل نامناسب ايجاد خواهد كرد. اينها از بينات شرع نيست كه ما بگوييم چه دنيا بپسندد، چه نپسندد، ما بايد اينها را بگوييم؛ حداقل اينها "مشكوكٌ فيه"(. آنچه در آن ترديد وجود دارد)70 است.(. بيانات رهبر معظم انقلاب در جمع نمايندگان مجلس خبرگان رهبري 27/12/83)71
ما چند سال پيش اينجا راجع به قمه‌زني - امري كه "بين الغي"(. آنچه نادرستي و بطلان آن آشكار است)72
است- مطالبي گفتيم؛ بزرگاني صحبت كردند؛ نجابت كردند؛ قبول كردندو مردم زيادي هم پذيرفتند. يك وقت ديديم از گوشههايي سر و صدا بلند شد كه آقا شما با امام حسين مخالفيد! معناي "سفينه النجاه و مصباح الهدي" اين است كه ما عملي را كه بلاشك شرعا محل اشكال است و به عنوان ثانوي هم حرام مسلم و بين است، انجام دهيم؟ بايد اين روشنگريها را بكنيم تا نسل جوان ما به اسلام بيشتر علاقهمند شود.(. بيانات رهبر معظم انقلاب در ديدار اعضاي مجلس خبرگان رهبري 17/6/84)73
يك وقتي ما راجع به تظاهرات قمه زني مطلبي را گفتيم، ازگوشه و كنار صدا بلند شد كه با عزاداري امام حسين(عليهالسلام) مخالف است؛ نه خير! اين مخالفت با عزاداري نيست؛ بلكه مخالفت با ضايع كردنِ عزاداري امام حسين(عليهالسلام) است.(.بيانات رهبر معظم انقلاب در ديدار با مردم قم 19/10/86)74
