«ايران قديم، مهد تمدن جهان» شامل تصاوير بناها و آثار باستاني كهن ايران از دوره ايلامي‌ها تا روزگار قاجاريه است. تصاوير كتاب يادآور روزگاراني است كه شهرها گسترش نيافته بود و بناها پيكره‌اي قديمي داشت. عكس‌هاي برگزيده كتاب در هفت بخش آورده شده‌اند. اين بخش‌ها همراه با توضيحاتي كوتاه درباره تاريخ و پيشينه شهرها و نيز تاريخ ثبت هر تصوير است. 

توضيحات به انضمام ترجمه انگليسي آنها، به قلم فرشاد ابريشمي است. تصاوير كتاب نيز از مجموعه بايگاني محمدعلي جديدالاسلام و عكاسان ديگر گرفته شده است. هر كدام از آن بخش‌ها و عكس‌ها، گواه ديرينگي تاريخ ايران و يادآور تلاش مردمان اين سرزمين در ساختن بناها و آراستن شهرهاست. از اين رو، كتاب «ايران قديم، مهد تمدن جهان» تنها گردآوري عكس‌هاي قديمي نيست، بلكه سفري به تاريخ ايران و ديدن تكاپوي بي‌وقفه ايرانيان در گذر از پيچ و خم‌هاي تاريخ هم است. 

عكس‌ها دريچه‌اي براي شناخت تمدن ايران كهن
در بخش نخست كتاب، عكس‌هايي از استان‌هاي همدان و فارس آمده است كه در ميانه سال‌هاي 1270 تا 1325 گرفته شده‌اند. دورنمايي از شهر همدان در سال 1306 و ميدان‌هاي شهر در سال 1312 خواننده را به گذشته‌هاي دور مي‌برد. به همين گونه عكس‌هايي ديدني از پاسارگاد، آرامگاه كوروش هخامنشي، تل قاجار در سال 1270 خورشيدي و نيز عكس‌هايي كه در دهه 20 گرفته شده‌اند و باستان‌شناسان و كارگران را در حال كاوش‌هاي باستان‌شناسي نشان مي‌دهد. اينها سفري در دل روزهاي سپري شده‌اي است كه به تاريخ پيوسته‌اند. 

عكسي از دروازه قرآن شيراز در سال 1280 و عكس ديگري از همانجا در سال 1324 نشان مي‌دهد كه در فاصله زماني كوتاهي، اين بناي تاريخي چه دگرگوني‌هاي يافته است. در عكس نخست، در كنار بنا مرداني سواركار با لباس‌هاي قاجاري ديده مي‌شوند و در تصويري ديگر جاده آسفالته‌اي ديده مي‌شود كه محل گذر اتوبوسي است. 

عكس حافظيه شيراز در سال 1290 يادآور بناي آرامگاه قديمي حافظ است. تصاويري از خيابان‌هاي رودكي، سعدي، فردوسي و چهار راه زند شيراز نيز بر ديدني‌هاي اين بخش مي‌افزايد. باز مي‌توان از عكس‌هاي جذابي ياد كرد كه بازار وكيل شيراز را در سال 1294، مجلس مردان شيرازي را در همان سال‌ها و تصوير دسته جمعي دانش‌آموزان و آموزگاران دبستان عصمتيه را در سال 1306 نشان مي‌دهد. 

بخش دوم كتاب به عكس‌هايي تاريخي از استان‌هاي اصفهان و يزد و كرمان اختصاص داده شده است. قديمي‌ترين تصوير مربوط به سال 1252 خورشيدي است و جديدترين آن به سال 1340 برمي‌گردد. عكس مربوط به ميدان نقش جهان در سال 1275، شماري از مردان روزگار قاجار را نشان مي‌دهد كه نزديك بناي عالي قاپو ايستاده‌اند و در تصويري ديگر كه چهار سال بعد گرفته شده است، دو زن را با چادر و روبنده و مرداني را در حال گفت‌وگو نشان مي‌دهد كه به فاصله كمي از مسجد شيخ لطف‌الله ديده مي‌شوند. 

منارجنبان اصفهان در سال 1298، كاخ آيينه در 125، نماي عمومي كاخ چهل ستون در سال 1340، شهر يزد در سال 1300 و كرمان در سال‌هاي دور، از ديگر تصاويري است كه خواننده را با بافت كهن شهرهاي ايران و نوع پوشش زنان و مردان آن سال‌ها و نكته‌هاي بسيار ديگر آشنا مي‌كند. 

بخشي نيز به مسجد جامع كرمان در سال‌هاي 1292 و 1297 اختصاص يافته است و بخشي ديگر مربوط به مدارس قديم كرمان است. نمايي از شهر كرمان در سال 1300، يادآور ايران كهن است؛ يعني روزگاراني كه شهرسازي‌هاي مدرن امروزي، بافت شهرها را دگرگون نكرده بود. در آغاز هر بخش نيز توضيحات مختصري آمده است تا زمينه آشنايي خواننده با ديرينگي تاريخي هر شهر فراهم شود. 

سفر تاريخي با تصاويري از بناهاي كهن ايران
خواننده از رهگذر عكس‌ها، سفر تاريخي خود را با تصاويري از بناهاي تاريخي و مردان حكومت‌گر قاجاري ادامه مي‌دهد. تصويري از دروازه دولت تهران در سال 1265، تفاوت بسيار اين مكان را با آنچه امروزه وجود دارد، نشان مي‌دهد. كاخ گلستان در سال 1290 (دوره ناصرالدين‌شاه) و سرخه حصار، باغ فردوس، دوشان تپه و سردر سلطنت آباد در سال‌هاي 1270 تا 1287 از ديدني‌هايي است كه چشم‌اندازي زيبا پيش روي خواننده مي‌گسترد. 

پارك ظل‌السلطان در سال 1270، طراحي فضاي سبز، طراوت و زيبايي بنا را تصوير مي‌كند و عكس‌هايي ديگر از كامرانيه در سال 1270، بنايي را نشان مي‌دهد كه ديگر وجود ندارد و تخريب شده است. از عكس‌هاي ديدني ديگر، كه يادآور رويدادهاي تاريخي نيز هست، مراسم تشييع جنازه ناصرالدين شاه قاجار در سال 1313 قمري است و نيز مجلس شوراي ملي در سال 1340 خورشيدي. دورنماي ميدان توپخانه در سال 1265، بر جلوه‌هاي كتاب و تنوع عكس‌هاي قديمي مي‌افزايد. 

عكس‌هايي از مازندران، گلستان و گيلان نيز زيبايي بي‌مانند آن بخش از سرزمين ايران را در سال‌هاي 1268 تا 1340 خورشيدي تصوير مي‌كند. عمارت ناصرالدين شاه و باغ برج نور در سال 1270 سرآغاز عكس‌هاي اين بخش است و ساختمان آجري امام‌زاده يحيي در شهر ساري، خواننده را به روزگار قاجاريه مي‌برد و تصويرهايي از شهرستان نور در 1290، جاده مزار در 1285، دور نماي شهر بابل در 1284، روستاي آسك در سال‌هاي 1283 تا 1303، هر صفحه از كتاب را خيال‌انگيز و تماشايي مي‌سازد. در كنار همه اينها، توضيحات كتاب آورده شده است تا بر سودمندي بخش‌ها بيفزايد. 

در تصويري ديگر، گروهي از مردمان بندرتركمن در كنار فرماندهان روس در سال 1294 ديده مي‌شوند و در عكس‌هايي ديگر، ساختمان شهرداري رشت در سال‌هاي 1318 و 1339 گنجانده شده است. جاده كنار رودبار در سال 1278 و دورنماي شهر منجيل در 1288، تغييرات شتابان شهرها و جاده‌هاي ايران و تفاوت زندگي مدرن امروز با گذشته را آشكار مي‌سازد. 

تصاوير نشان‌دهنده تفاوت زندگي مدرن امروزي با گذشته
بخش سمنان و خراسان نيز آكنده از عكس‌هاي ديدني تاريخي است. به ويژه بايد از عمارت حكومتي سمنان، چشمه علي دامغان، دورنماي شهر شاهرود، آرامگاه بايزيد بسطامي، عمارت خورشيد (كلات نادري) و عمارت حكومتي بجنورد ياد كرد كه همگي دهه‌هاي پاياني سده سيزدهم و روزگار قاجاريه را نشان مي‌دهند. در انتهاي بخش هم عكس‌هايي از رجال آن دوره و صاحب منصبان نظامي ديده مي‌شود. 

از بخش‌هاي ديگر بايد از قسمتي ياد كرد كه مربوط به گذشته‌هاي آذربايجان، اردبيل و زنجان است. اين عكس‌ها به سال‌هاي 1265 تا 1352 بازمي‌گردند. باغ صاحب ديوان تبريز هنگام ورود مظفرالدين شاه در سال 1274 از تصاوير تاريخي اين بخش است. همچنين تصوير مظفرالدين شاه در تفرجگاه سلطانيه در 1280 و تصاوير مردان اسلحه به دوش مشروطه‌خواه، دوره پرتلاطم آن سال‌ها را تصوير مي‌كند.
شمس‌العماره تبريز در 1265، ميدان ساعت (شهرداري) در سال‌هاي 1316 و 1345، پرورشگاهي در اروميه مربوط به سال 1310، گنبد سلطانيه زنجان در 1285 و نمونه‌هاي ديگر، بر پُرباري و گستره عكس‌هاي كتاب افزوده است. 

تصوير شهرهاي كردستان، كرمانشاه، ايلام، بوشهر و خوزستان را در فاصله سال‌هاي 1260 تا 1318، در بخش انتهايي كتاب مي‌توان ديد. دورنماي شهر سنندج (1280)، ميدان بازار كرمانشاه (1270)، طاق بستان (1318) و كنسولگري انگليس در بوشهر (1380) از ديدني‌هاي اين قسمت از كتاب است. به ويژه بايد از عكس‌هايي ياد كرد كه زنان و مردان ايراني را با پوشش‌هاي زيبا و آراسته، در سال‌هاي دور نشان مي‌دهد. 

بدين‌سان عكس‌هاي تاريخي كتاب به پايان مي‌رسد و خواننده را با جلوه‌هايي از ايران كهن آشنا مي‌كند كه امروزه دگرگوني‌هايي يافته‌اند و متناسب با شيوه زندگي كنوني مردم ايران و چارچوب‌هاي شهرسازي مدرن شده‌اند. در هر بخش از كتاب بيش از 30 عكس آورده شده است. مجموع اين تصاوير رقمي بيش از 250 عكس است. 

چاپ نخست كتاب «ايران قديم، مهد تمدن جهان» در دو شكل نفيس (قابدار) و شوميز را انتشارات خانه تاريخ و تصوير ابريشمي با شمارگان 2 هزار نسخه منتشر كرده است. توضيحات متن از فرشاد ابراهيمي و تصاوير كتاب از آرشيو محمدعلي جديدالاسلام و شمار ديگري از عكاسان است. متن‌ها به زبان انگليسي نيز ترجمه شده‌اند.

 

 

 

 

 

 

ایبنا