«شرح تعرف» را ابوابراهيم اسماعيل مستملي بخاري نوشته و خود در سال 434 هجري درگذشته است. مستملي بخاري انگيزه خود را از نوشتن «شرح تعرف» تبرك به سخن پيران متقدم عنوان كرده است.
اين مستملي بخاري در واقع كتاب «التعرف لمذهب اهل التصوف» نوشته ابوبكر محمد بخاري كلاباذي را شرح كرده است.
«آن كتاب را به شرح كردم تا به سخن پيران متقدمان تبرك كرده باشم و نيز مقتدي باشم نه مبتدي تا كس بر من عيبي نكند و هرچه گفتم مؤكد كردم به آيتي از كتاب خداي عزوجل يا به خبري از رسول صلوات الله عليه و آله و يا به مسئله‌اي از فقه.» اين جملات ابوابراهيم مستملي بخاري است كه در مقدمه شرح خود بر كتاب «التعرف لمذهب اهل التصوف» نوشته است.
سه قرن پس از شرح مستملي بخاري بر اين كتاب، مردي ناشناخته كه پارسي و تازي را خوب مي‌دانسته و از اصول تصوف نيز آگاهي داشته كتاب «شرح تعرف» را خلاصه كرده و اسم آن را «خلاصه شرح تعرف» گذاشته است.
وي كه نامي از او در دست نيست اين كار را در اول ربيع الاول سال 710 هجري انجام داده است.
كار خلاصه كننده بر اين اساس است كه ترجمه عبارات تازي «التعرف لمذهب اهل التصوف» را تا حد امكان محفوظ داشته و هرجا توضيحي لازم بوده از متن شرح تعرف استفاده كرده است.
«خلاصه شرح تعرف» را احمدعلي رجايي سال 1349 تصحيح و منتشر كرد. اصل اين كتاب در كتابخانه دانشگاه كوبينگن از شهرهاي دانشگاهي جنوبي آلمان غربي است.
«خلاصه شرح تعرف» هفتاد و پنج باب دارد. هركدام از اين باب‌ها به يكي از آموزه‌ها و رفتارهاي صوفيان مي‌پردازد.
توبه، زهد، فقر، صبر، تواضع، خوف، تقوي، اخلاص، شكر، توكل، رضا، ذكر، انس، قرب، اتصال، محبت، تجريد، وجد، غلبه، سكر، غيبت و شهود، جمع و تفرقه، تجلي و استتار، فنا و بقا، توحيد، مريد و مراد از جمله اين باب‌ها هستند.
باب اول «خلاصه شرح تعرف» در شرح اين مسئله است كه چرا صوفي را صوفي مي‌نامند.
بشر بن الحارث مي‌‌گويد: صوفي آن باشد كه دل خويش صافي كرده باشد مر خداي را عزوجل و بعضي گفتند صوفي آن باشد كه معاملت وي خداي را عزوجل صافي باشد.
چاپ دوم كتاب «خلاصه شرح تعرف» را پژوهشگاه علوم انساني و مطالعات فرهنگي در 586 صفحه با شمارگان 1000 نسخه و قيمت 5 هزار و 500 تومان منتشر كرده است.
اين كتاب براي نخستين بار سال 1349 منتشر شده بود.

خبرگزاری فارس