كتاب «فرمان كوروش بزرگ، نخستين منشور جهاني حقوق بشر» برگردان علمي، انگليسي و فرانسه از «پارسي باستان» است. سيد علي‌اصغر شريعت‌زاده، گردآورنده كتاب و مدير موسسه فرهنگي انتشاراتي پازينه معتقد است كه بي‌گمان فرمان كوروش بزرگ به زبان بابلي يكي از ارزشمندترين يادگارهاي نوشتاري ايران زمين است. اين نوشتار از ديدگاه‌هاي گوناگون زباني، سياسي، جغرافيايي، تاريخي و ... قابل بررسي است.
فرمان كوروش، پرتوافكن روح بزرگ ملت ايران در دوره باستان در آزادي‌خواهي، گسترش آزادي و برابري و دموكراسي ديني است. از اين روي، نام وي با تاريخ بشري پيوند خورده و موجب سربلندي دنياي شرق و به ويژه ايرانيان است. آشكار است كه چاپ فرمان كوروش به زبان‌هاي گوناگون زنده دنيا هرچند بار در جاي خود بس ارزشمند است؛ كاري كه در مورد آن اهتمام انجام نگرفته است.

برخي ترجمه‌هايي از فرمان كوروش به زبان فارسي به چاپ رسيده كه چندان بر پايه ديدگاه‌هاي علمي استوار نيست. نام سه ترجمه معروف «فارسي، انگليسي و فرانسه» ذكر شده در اين كتاب، گوياي برتري اين چاپ بر مبناي قضاوت خوانندگان است.

كوروش هخامنشي، يكي از نخستين شاهنشاهي‌هاي بزرگ دنياي باستان را به وجود آورد. وي از معدود فرمانروايان جهان است كه نامش را بسياري از ملل و اقوام باستان و بسياري از مورخان بابلي و يوناني چون هرودوت، گزنفون، كتزياس، بروسوس به نيكي و عظمت ياد كرده‌اند. بابليان او را نماينده و ستاينده «مردوك: خدا، شاه» مي‌شناختند.

كتاب مقدس تورات، كوروش را «مسيح خداوند» لقب داد و وي را مايه آسايش و آرامش خاطر مردم دانسته است. برخي پژوهشگران به استناد آيات قرآن مجيد، كوروش را ذوالقرنين دانسته‌اند. آن چه مسلم است، كوروش در اندك زماني توانست بر فرمانروايان مقتدر آن زمان در كشورهاي ليدي، مصر، بابل و... چيره شود. به اين ترتيب كه ابتدا كوروش پاسارگاد را از دست آستياك (پادشاه ماد) درآورد، آن‌گاه كرزوس (آخرين پادشاه ليدي) متمول‌ترين پادشاه جهان در سارد را شكست داد. سپس كوروش تمام مستعمرات كشورهاي يوناني در آسياي صغير، بلخ، مرو، سغد، اريه (هرات)، سيحون، گدروزي (قندهار)، كاراماني (كرمان)، خوارزم، زرنگ (سيستان) و مكران در فاصله سال‌هاي 545 ـ 535 قبل از ميلاد تصرف كرد.

مهم‌ترين فتح كوروش، تسخير بابل در سال 539 ق.م بود. كوروش با نبوغي كه داشت براي فتح بابل ابتدا مجراي رود فرات را تغيير داد و پس از شكست بلشتر يا (بالتازار) پسر نبونيد سپاه ايران از مجراي قديم رود فرات وارد بابل شد. بر اساس برخي نوشته‌هاي تاريخي، كوروش از هند تا حبشه بر 120 ولايت حكومت كرده است.

نكته مهم ديگر، ايجاد صلح و عدالت بين اقوام و ملل تابعه و حتي احترام به عقايد و اديان مختلف از فطرت پاك و افكار بلند كوروش حكايت مي‌كرد. مهم‌ترين لوح تاريخي و يا «نخستين منشور جهاني برابري» متعلق به كوروش است كه در سال 538 ق.م به فرمان كوروش در شهر بابل از گل پخته تهيه شده است. اين منشور شبيه استوانه‌اي است كه قسمت مياني آن قطورتر است. اين منشور در واقع كهن‌ترين «بيانيه حقوق بشر» است كه در سال 1258 ه.ش (1879 م) در كاوش‌هاي باستان‌شناسان انگليسي توسط «كلداني هرمز رسام» در شهر باستاني بابل در بين‌النهرين كشف و اكنون در موزه لندن نگهداري مي‌شود.

متأسفانه برخي از سطرها به علت آسيب و فرسودگي از بين رفته است. اهميت اين لوح به حدي است كه نسخه بدل آن در ساختمان سازمان ملل فضاي بين تالار اصلي شوراي امنيت و تالار امنيت به نمايش گذاشته شده است. قابل ذكر است كوروش كبير از سال 559 ق. م به مدت 30سال در عرصه سيطره بر ماد، سكاييان، يونانيان، ايوني‌ها، بابليان و نيز اقوام ساكن در افغانستان كنوني و پاكستان جنگ‌هاي زيادي كرد و توانست يك شاهنشاهي قدرتمند در سند و پنجاب تا سيحون و قفقاز تا مديترانه ترتيب دهد. امپراتوري يگانه‌اي كه صلح‌دوستي، ترقي‌خواهي، آرامش طلبي مردم در صدر اقداماتش بود.

«هرمزد رسام» باستان‌شناس آشوري‌تبار بريتانيايي، در سال 1879 ميلادي (1258 خورشيدي) در كاوش‌هاي شهر بابل و در نيشگاه «اسگليه» (معبد «مردوك» خداي بابل) لوح گلي را يافت كه به زودي مشخص شد منشور كوروش هخامنشي پس از تصرف بابل و شكست دادن «نبونيد» پادشاه بابليان است.

اين لوح كه از گل رس ساخته شده است، 5/22 سانتي‌متر طول و 11 سانتي متر عرض دارد و دور تا دور آن 45 سطر است. لوح ياد شده به خط و زبان اكدي (بابلي نو) نوشته شده و متعلق به سال 538 پيش از ميلاد است.

برخي از سطرهاي اين استوانه بر اثر آسيب ديدگي قابل خواندن نيست، اما مي‌توان تا حدي سطرها را بازسازي كرد. به همين سبب است كه در خوانش پاره‌اي از سطرهاي استوانه، اتفاق نظري وجود ندارد. در سال 1375 بخشي از لوحه‌اي كه تا آن زمان گمان مي‌رفت متعلق به نبونيد است، توسط «پل ريچارد برگر» مورد مطالعه دوباره قرار گرفت و مشخص شد كه پاره‌اي جدا شده از استوانه كوروش است. بدين سان سطرهاي 36 تا 43 منشور كه افتادگي داشت، بازسازي شد. اين پاره كه در دانشگاه ييل آمريكا نگهداري مي‌شد، به موزه بريتانيا انتقال داده شد تا سطرهاي منشور كوروش كامل شود.

اين منشور 45 سطري، كه به اعلاميه كوروش و منشور آزادي نامبردار است، شرحي از ورود بدون خونريزي كوروش به شهر بابل و معرفي مقام و منصب كوروش است. كوروش در دو جا از منشور خود تكرار مي‌كند كه او و ارتش ايران، به صورتي آشتي‌جويانه وارد بابل شده‌اند.

به دنبال آن بر چند نكته پافشاري مي‌كند كه از ديد تاريخي، اهميت بسيار دارد. او مي‌گويد: «من براي همه انسان‌ها آزادي پرستش خدايانشان را برقرار كردم و فرمان دادم كه هيچ كس حق ندارد به اين دليل مورد بدرفتاري قرار بگيرد. من فرمان دادم كه هيچ خانه‌اي ويران نشود. من صلح و آسايش را براي تمام انسان‌ها تضمين كردم». از زمان نگارش اين فرمان تا به امروز 2550 سال مي‌گذرد.

به هر روي سطرهاي آغازين منشور كوروش با چنين عبارت‌هايي آغاز مي‌شود «منم كوروش، شاه بزرگ شاه نيرومند، شاه بابل، شاه سرزمين سومر و اكد، شاه چهار گوشه جهان، پسر كمبوجيه شاه بزرگ، شاه انشان، نواده كوروش شاه بزرگ، شاه انشان، از نژاد چيش پيش، از دودمان سلطنتي. هنگامي كه من بابل را به آرامش تصرف كردم با سرور و شاداني كاخ شاهي را جايگاه فرمانروايي قرار دادم...». اين سطرهاي ابتدايي براي شناخت كوروش و خاندان او اهميت تاريخي بسيار دارد.

نقشه ايران، در دوران هخامنشيان، سلسله شاهنشاهي هخامنشي، كوروش بزرگ، فرمان كوروش بزرگ، آوانويسي متن، ترجمه انگليسي، ترجمه فرانسه، گزيده فرمان آزادي ملت‌ها از جمله بخش‌هاي مختلف كتاب «فرمان كوروش بزرگ، نخستين منشور جهاني حقوق بشر» است. پايان بخش اين كتاب تاريخي نيز منابع و مأخذ آمده است.

چاپ سوم «فرمان كوروش بزرگ، نخستين منشور جهاني حقوق بشر» گردآوري سيد علي‌اصغر شريعت‌زاده با شمارگان 5000 نسخه و بهاي 37500 ريال به كوشش موسسه فرهنگي انتشاراتي پازينه منتشر شد.