|
«هخامنشيان، فرمانروايان زمين و دريا» كتاب جداگانه‌اي است از مجموعه كتاب‌هايي كه داريوش احمدي درباره تاريخ شاهنشاهي هخامنشي نوشته است. دلبستگي خوانندگان به شيوه پژوهش، نگاه علمي و باريك بينانه احمدي، خود گواه درستي روشي است كه او در بررسي و شناخت دوره‌اي مهم و بنيادي از تاريخ ايران در پيش گرفته است.
كتاب نخست اين مجموعه كه «دنياي ناشناخته هخامنشيان» نام داشت، به كوشش نشر جوانه توس به چاپ دوم رسيده است. احمدي در جستارهاي سيزده‌گانه كتاب «هخامنشيان فرمانروايان زمين و دريا»، مسايل تاريخي، اداري، اجتماعي و اقتصادي شاهنشاهي هخامنشي را بررسي مي‌كند و مي‌كوشد تا با نگاهي نو و به دور از گرايش‌هاي جانبدارانه، يا كهنه و ايدئولوژيك زده، خواننده را با روزگاري از تاريخ ايران آشنا كند كه شهرياران هخامنشي سايه عدالتخواهانه خود را بر جهان شناخته شده آن روز افكنده بودند.
احمدي در گفتار نخست كتابش به زندگي كوروش بزرگ و سرگذشت پر فراز و نشيب او مي‌پردازد. در اين بررسي، نكته‌هايي برشمرده شده است كه خواننده بايد درباره بنيانگذار شاهنشاهي هخامنشي بداند تا تصويري درست و متكي به اسناد تاريخي در ذهن او جاي گيرد. آن نكته‌ها در بردارنده بخش‌هايي همانند جايگاه كوروش در تاريخ ايران، منشور كوروش، كوروش در تورات و وصيت كوروش است. افزون بر اين‌ها، پاسارگاد و اشاره‌هاي متن‌هاي تاريخي به جايگاه كوروش، از نگاه پژوهنده كتاب دور نمانده است و خواننده را با موقعيت و اهميت آن مكان تاريخي آشنا مي‌سازد.
در گفتار ديگر كتاب، «نياكان داريوش» برشمرده شده‌اند. مي‌دانيم كه اين موضوع از آن رو اهميت دارد كه همواره درباره وابستگي داريوش به خاندان شاهي هخامنشي و پيوستگي او به نياكان كوروش بزرگ، بحث‌ها و بررسي‌هاي گوناگون و گاه ناهمگوني شده است. احمدي گمانه‌هايي را كه درباره «چيش پيش» (فرزند هخامنش و پدر «آريارمن») وجود دارد، بررسي مي‌كند و نادرستي برخي از پندارهاي پژوهندگان را يادآور مي‌شود.
«نگارش آرامي كتيبه بيستون» و «منشور بنيانگذاري كاخ داريوش در شوش»، دو جستار ديگري است كه با رويدادهاي زمان داريوش بزرگ پيوند دارند. احمدي در ابتدا يادآور مي‌شود كه بازمانده پرارزشي از برگردان آرامي كتيبه بيستون از مهاجرنشين نظامي يهوديان در «الفانتين» مصر به دست آمده است. اين برگردان روي پاپيروس نوشته شده است و تاريخ نگارش آن به 420 پيش از ميلاد باز مي‌گردد. نويسنده آنگاه برگردان فارسي متن پيدا شده را مي‌آورد و درباره درونمايه (=محتواي) آن نكته‌هايي را برمي‌شمارد. منشور كاخ داريوش نيز بيانيه‌اي سه زبانه است كه برگردان فارسي آن در كتاب احمدي آمده است.
پس از آن، خواننده با يكي از چهره‌هاي تاريخي آن روزگار به نام «گبرياس»، در جستار «گبرياس، نجيب زاده پارسي»، آشنا مي‌شود. احمدي به نقش اثرگذار «گبرياس» در به فرمانروايي رسيدن داريوش اشاره مي‌كند و اهميت كارهاي او را برمي‌شمارد. برجسته‌نگاري‌اي از «گبرياس» نيز در آرامگاه داريوش (در نقش رستم) ديده مي‌شود كه تصوير آن در پايان جستار ياد شده چاپ شده است.
«دربار و درباريان هخامنشيان» گفتار آگاهي‌بخش ديگري از پژوهش احمدي است. در آغاز اين جستار، دانسته‌هاي موجود درباره دربارهاي مادي و هخامنشي گردآوري شده است، سپس پژوهنده كتاب به موضوعاتي همانند خانواده پادشاهي، درباريان، سازمان دربار، هزينه‌هاي دربار و زندگي در دربار مي‌پردازد. هر كدام از اين جستارها ما را به دنياي ناشناخته و پركششش هخامنشيان مي‌برد و بر آگاهي‌هاي ما از آن زمان‌هاي دور مي‌افزايد.
پس از جستار «قراردادها در عصر هخامنشيان»، به موضوع در خور اهميت «اقتصاد در امپراتوري هخامنشي» باز مي‌خوريم. پيداست كه بررسي وضعيت اقتصادي شاهنشاهي كه بر دنياي آن روزگار چيره بود و سرچشمه‌هاي مالي و اقتصادي سرزمين‌هاي آباد و گسترده‌اي را در اختيار داشت، بايستگي (=ضرورت) بسياري دارد.
احمدي مي‌نويسد كه كشاورزي شناخته شده‌ترين و رايج‌ترين شكل كارهاي اقتصادي در بيشتر كشورهايي بود كه شاهنشاهان پارس بر آن‌ها فرمانروايي مي‌كردند. آنگاه به سه حوزه اقتصادي مي‌پردازد كه در دولت هخامنشي پهلو به پهلوي يكديگر كار مي‌كرده‌اند. اين سه حوزه ديوان شاهي، پرستشگاه‌هاي ديني و حوزه غيردولتي بوده‌اند. سرچشمه پايه‌اي درآمد دولت نيز از راه گردآوري ماليات به دست مي‌آمد كه از آن براي نگهداري ارتش و سازمان اداري استفاده مي‌شد.
روشن است كه بررسي سكه‌هاي بازمانده از هخامنشيان، ديد ما را درباره شرايط اقتصادي و چگونگي اداره قلمرو شاهنشاهي آنان، گسترش مي‌دهد. احمدي در جستار «سكه و ضرب سكه در عصر هخامنشيان» از چنين بررسي‌اي دوري نجسته و همه اشاره‌هاي تاريخي را برشمرده است. تصوير دو سكه برجاي مانده از آن روزگار (كه آن‌ها را «دريك» مي‌ناميدند)، نيز در آخر جستار او آمده است.
از سوي ديگر، شناخت تاريخ هخامنشيان امكان‌پذير نخواهد بود؛ مگر آن‌كه درباره سازمان‌هاي سياسي آن دوره به آگاهي‌هاي بسنده‌اي دست پيدا كنيم. احمدي در گفتار «نظام شهروندي در عصر هخامنشيان» خواننده را ياري مي‌دهد تا به چنين درك و شناختي نزديك‌تر شود. او اين گمانه را با واقعيت‌هاي تاريخي همسان مي‌داند كه «در پارس، موضوعات مهم در مجالسي كه به گونه ويژه تشكيل مي‌گرديدند، تصميم‌گيري مي‌شد.» احمدي براي نشان دادن درستي اين سخن، نمونه‌هايي از تاريخ هخامنشيان را بازگو مي‌كند.
«گاه‌شماري در عصر هخامنشيان» نيز جستار باارزشي است كه بر ژرفا و بهره‌وري كتاب «هخامنشيان فرمانروايان زمين و دريا» مي‌افزايد. اين جستار، با همه كوتاهي، زمينه‌اي براي جست‌وجوي بيشتر خواننده فراهم مي‌كند تا با شيوه گاه‌شماري در دوره‌اي از تاريخ كهن ايران آشنا شود.
بررسي وضعيت دو سرزمين بابل و مصر در روزگار هخامنشيان، گفتارهاي پايان‌بخش كتاب است. احمدي تاثير هنر و فرهنگ بابلي بر شاهنشاهي هخامنشي را با خواننده در ميان مي‌گذارد و در گفتاري ديگر از مصر و پيوستن آن به سرزمين‌هاي هخامنشي، در نخستين دوره چيرگي پارس‌ها، ياد مي‌كند. اين دست‌يابي در زمان كمبوجيه انجام شد.
احمدي مي‌نويسد كه «در برابر روايات مخالف و دشمنانه‌اي كه «هرودوت» و «ديودور سيسيلي» بازگو كرده‌اند و رفتار و كردار كمبوجيه را در مصر، ديوانه‌وار و ستمكارانه توصيف كرده‌اند، اسناد مصري درباره اين رفتار پادشاه پارس، ديدگاه يكسره متفاوتي را ارايه مي‌دهند.»
بي‌گمان، پژوهش خواندني داريوش احمدي درباره هخامنشيان، راهي استوار براي شناخت دوره‌اي از تاريخ ايران است كه با روشمندي پژوهشگرانه‌اي فراهم آمده است. كتاب «هخامنشيان فرمانروايان زمين و دريا» در 207 صفحه، با شمارگان 1000 نسخه و به بهاي 3900 تومان از سوي «نشر جوانه توس» چاپ و منتشر شده و در اختيار دوست‌داران تاريخ ايران باستان قرار گرفته است.
ایبنا
| 
