|
كتاب «منتسكيو» ترجمه يكي از جستارهاي «آيزايا برلين» درباره منتسكيو، متفكر نيمه نخست سده هجدهم است. نادر انتخابي اين كتاب را ترجمه كرده و افزون بر آن، مترجم مقدمه‌اي كوتاه بر اين كتاب افزوده و يادداشت‌هاي راه‌گشايي را به مطالب آن اضافه كرده است./
كتاب «منتسكيو» ترجمه يكي از جستارهاي «آيزايا برلين» درباره منتسكيو، متفكر نيمه نخست سده هجدهم است. اين كتاب در چهار بخش فراهم آمده و به شرح و نقد انديشه منتسكيو مي‌پردازد. برلين، منتسكيو را انديشمندي پيشگام در نظريه تفكيك قوا مي‌شمارد.
به باور علي ميرزايي، مدير انتشارات نگاره آفتاب و نويسنده كتاب «فرهنگ، مردم‌سالاري، توسعه»، آيزايا برلين در اين كتاب به شرح و نقد انديشه منتسكيو، به ويژه نظريه «تفكيك قوا»ي او مي‌پردازد و منتسكيو را انديشمندي پيشگام برمي‌شمارد.
نويسنده كتاب «دموكراسی و اقتصاد» معتقد است، منتسكيو به رغم نارسايي‌هايي كه در نظريات سياسي او ديده مي‌شود، با انديشه‌هاي مبتكرانه خود مباني نظري مقابله با حكومتگران مستبد را پايه گذاشت و تفكر آزادي‌خواهي و دموكراسي‌طلبي را در غرب ترويج كرد.
مترجم در مقدمه خود توضيح مي‌دهد كه چرا برلين، بر خلاف ديگران، منتسكيو را ناديده نگرفت. از سويي ديگر درباره تاملات و انديشه‌هاي اجتماعي منتسكيو، نكته‌هايي را يادآور مي‌شود و به تشريح مختصر و در حد لزوم كتاب «روح قوانين» او مي‌پردازد. آنگاه ديدگاه برلين درباره انديشه‌ورزان سده هجدهم و سده‌هاي بعد را مورد نقد و ارزيابي قرار مي‌دهد و با ايجازي در خور ستايش، هسته اصلي انديشه ترقي‌خواه سده هجدهم را، كه منتسكيو بدان تعلق داشت، تشريح مي‌كند.
آيزايا برلين، در بخش نخست كتاب، ويژگي‌هاي انديشه و تفكر منتسكيو را برمي‌شمارد و مي‌گويد كه هر چند گذر زمان، اشتباهات او را برملا كرد، اما كساني كه دانش منتسكيو را «جُنگي از لطيفه‌ها و جملات قصاري» مي‌دانند كه «پراكنده و بي‌انسجام و گاه تا حد تاسف باري سبُك و بچگانه» است (ص 20)، دچار برداشتي، نادرست‌اند. برلين مي‌نويسد «من مي‌خواهم در اين‌جا نشان دهم كه انديشه‌هاي منتسكيو بيش از انديشه‌هاي جانشينان او در سده نوزدهم، با حال و روز ما سازگارند.»
به همين منظور، برلين در آغاز بخش دوم، درباره زندگي منتسكيو سخن مي‌گويد و از تحولي ياد مي‌كند كه برداشت و تلقي ذهني اين متفكر را دگرگون كرد. آنگاه درباره اين عامل دگرگون‌ساز سخن مي‌گويد و نشان مي‌دهد كه چه عاملي باعث شده بود تا او قوانين بنيادي حاكم بر رفتارهاي جامعه انساني زمانه خود را كشف كند. دست‌آورد منتسكيو البته اهميت بسيار داشت، اما به عقيده برلين «لحن شكاكانه» منتسكيو سبب مي‌شد كه هم روزگارانش او را «محافظه‌كاري طبيعي» تلقي كنند.
در بخش سوم، به توجه «مشاهده» و اهميت آن از نظر منتسكيو، اشاره مي‌شود. منتسكيو با كنجكاوي موشكافانه‌اي، مي‌كوشيد تا هر آن‌چه را كه درباره آن مي‌انديشد، ببيند. برلين مي‌نويسد كه منتسكيو «به معناي واقعي كلمه و به شكلي بي‌طرفانه، مجذوب ديده‌ها و آموخته‌هاي خود مي‌شد» (ص 31). او به «بحث‌هاي فرعي و حاشيه روي» علاقه داشت. چنين علاقه‌اي، از نظر ديگران، عيبي براي منتسكيو شمرده مي‌شد.
برلين مي‌نويسد كه «منتسكيو همواره در جزئيات مشخص گم مي‌شود و ديگر هيچ چيز به چشم او واقعي جلوه نمي‌كند». اما نظر ديگران، كه كتاب مشهور او «روح قوانين» را «معجوني از نوشته‌هاي پراكنده درباره موضوعات متنوع و بدون هيچ ترتيب مشخص» مي‌دانند، نادرست قلمداد مي‌كند و دليل مي‌آورد كه «منتسكيو نه كسي است كه نظام فلسفي بسازد، نه انديشمندي اهل قياس و نه عالم و تاريخ‌نگار.»
برلين مي‌نويسد كه منتسكيو نمي‌خواست يافته‌هاي خود را «در چارچوب الگويي از پيش تعيين شده» جاي دهد زيرا اين كار به‌نظر او ساختگي بود. برلين تاكيد مي‌كند كه «منتسكيو فقط اصول و فرضيه‌هايي براي تجربه پيشنهاد مي‌كند. سپس به كمك نتايج به دست آمده از مشاهدات خود، از اين اصول و فرضيه‌ها دفاع مي‌كند» (ص 34).
سپس در ادامه، ديدگاه منتسكيو درباره اجتماعي بودن ذاتي انسان و قوانين رفتاري خاص هر جامعه تشريح مي‌شود. برلين مي‌نويسد كه از ديد اين متفكر، با وجودي كه آدميان خصلت‌هاي مشترك فراواني دارند، اما بايد هر جامعه را بر حسب موقعيت خاص همان جامعه بررسي كرد و شناخت «زيرا فقط تفاوت‌ها مي‌توانند اشكال مختلف تحول جامعه‌هاي گوناگون، تفاوت نهادها، شيوه‌هاي نگرش، خصلت‌هاي مادي، اخلاقي و ذهني جوامع را توضيح دهند» (ص 36)، اين برداشت، همان «نسبي‌باوري منتسكيو» (ص 42) است.
بر اساس اين باور، مشكلات اجتماعي در كشورهاي مختلف، راه حل يگانه‌اي ندارند. انديشه‌هاي منتسكيو، البته با مخالفت «اصحاب دايره‌المعارف» (نويسندگان دانشنامه‌اي كه در زمان منتسكيو زير نظر «ديدرو» انتشار مي‌يافت) و «ولتر» روبه‌رو شد. برلين دليل آن مخالفت‌ها را به دقت تشريح مي‌كند. او نكات مشترك منتسكيو با مخالفانش را برمي‌شمارد، اما تضاد برخي از تفكرات او با «اصول عصر جديد» را هم ناديده نمي‌گيرد.
بخش چهار و پاياني، به ارزيابي كلي انديشه‌هاي منتسكيو اختصاص دارد. برلين در اين بخش مي‌نويسد كه هنگامي مي‌توان انديشه‌هاي منتسكيو را بهتر درك كرد كه نظريات سياسي و اجتماعي او را دقيق‌تر شناخت. به ويژه آن كه منتسكيو به يكي از جنبه‌هاي اساسي تاريخ معنوي بشر پي برده بود و «دريافته بود كه افراد بشر هدف‌هاي گوناگون با شكل‌هايي متنوع و غالبا ناسازگار با يكديگر را دنبال مي‌كنند» (ص 68).
صفحات پاياني كتاب را يادداشت‌هاي كوتاه آيزايا برلين و نيز افزوده‌هاي مترجم شكل مي‌دهد. يادداشت‌هاي مترجم، شامل توضيح برخي نام‌ها و اصطلاحات و تعاريف است. فهرست تفصيلي اشخاص نيز جداگانه آورده شده است.
منتسكيو، يكي از متفكران سياسي فرانسه در عصر روشنگري است. او در سال ۱۶۸۹ در بوردو از شهرهاي فرانسه زاده شد. خانواده او همه از نژادگان و اشراف بودند. در رشته حقوق به دانش‌آموزي پرداخت و در سال ۱۷۰۸ به پيشه دادستاني سرگرم و وكيل دادگستري شد. در سال ۱۷۱۳ پس از مرگ پدرش به عنوان رايزن حقوقي مجلس برگزيده شد. وي به پژوهش‌هاي دانشي، تاريخي و حقوقي توجه ويژه داشت و چون از وضع آن زمان كشور خرسند نبود، كتابي زير عنوان «نامه‌هاي ايراني» بدون نام بردن پديدآورنده منتشر كرد و چون مورد توجه قرار گرفت به عضويت فرهنگستان فرانسه برگزيده شد (سال ۱۷۲۷).
وي رفته رفته دست از تكاپوي دادستاني كشيد و به تدوين اثر نام‌آور خويش، روان آيين‌ها (روح‌القوانين) پرداخت. اين كتاب با پذيرش همگاني شگرفي روبه‌رو شد و بعدها نيز از بن‌مايه‌هاي ياد شده در آن براي گرداندن كشورها و دولت‌ها بهره بسياري گرفته شد. منتسكيو بر اين باور بود كه انقلاب و شورش و خونريزي كاري از پيش نمي‌برد و آن‌چه يك جامعه بدان نيازمند است، قانون است. ميانه‌روي در سياست از ويژگي‌هاي برجسته منتسكيو بود و چون روحانيان «روح‌القوانين» او را بي‌ارزش دانستند، نوشتاري بر دفاع از كتاب خويش نوشت. منتسكيو در سال ۱۷۵۵ ميلادي پس از مسافرت‌هاي زياد به كشورهاي گوناگون جهان در پاريس درگذشت.
چاپ نخست كتاب «منتسكيو» نوشته آيزايا برلين، به ترجمه نادر انتخابي، را «نشر نگاره آفتاب» در هزار نسخه و با بهاي 25000 ريال چاپ و منتشر كرده است.
ایبنا
| 
