اولين رمان از سه گانه فراموشي كامران محمدي داستاني مركب از بن مايه هاي عشق، تنهايي و مرگ است، آن طور كه توضيحات پشت جلد كتاب هم تصريح مي كند. اما به نظرم بايد وجه چهارمي هم به آن اضافه كرد؛ وجهي كه غالب و البته ناگزير است؛ نفرت. نفرتي كه به قدر عشق در اين اثر بها و جايگاه دارد و اينجاست كه نام اثر هم معناي عميق تر و بهتري پيدا مي كند. در حقيقت در رمان «آنجا كه برف ها آب نمي شوند» تنهايي، عشق، نفرت و مرگ به عنوان وجوهي مشترك در زندگي آدم ها به وسيله عناصر متضادي چون «خاطره» و «فراموشي» در مفهوم «زمان» به بازي گرفته شده اند.

رمان در سه فصل و در واقع در سه روز و در 20 بخش به نگارش درآمده است. تقريباً در همه صفحه ها برف مي بارد، آرام آرام و نم نم. اين برف گاهي سفيد و تميز و بازتابي از زيبايي است و گاهي مظهر پليدي و كثيفي.

«روژيار كنار پنجره ايستاد و به انتهاي كوچه خيره شد. برف، آرام و ريز دوباره شروع شده بود. كوچه، زيبايي صبح را نداشت. برف را گوشه ديوار نشانده بودند و از رفت وآمد اتومبيل ها، وسط كوچه، تنها برفاب قهوه يي كثيفي به جا مانده بود. سفيدي سنگين روي درخت ها، ديگر يكدستي صبح را نداشت و از شاخه هاي نزديك تر، برف آب شده به زمين مي ريخت. زني با احتياط از كوچه مي گذشت.» (ص55) در واقع برف در اين اثر يك نماد است؛ نمادي از آنچه مضمون و درونمايه اثر را دربر مي گيرد. برفي كه مي بارد و همچون مردگان «جويس» همه چيز را زير لايه يي سفيد از خود مدفون مي سازد. هرچند اين سفيدي مي تواند مظهري از سفيدي تاول هايي باشد كه پس از بمباران شيميايي بر چهره قربانيان ظاهر مي شود يا مظهر مدفون شدن واقعيت ها زير لايه يي از زمان. رمان با فلاش بك هايي از حال به گذشته و با مرور خاطراتي در ذهن شخصيت هاي داستان، ضمن نگاهي فلسفي به پديده هايي نظير عشق، مرگ و تنهايي، به بررسي روانشناسانه و تحليلگرايانه شخصيت ها در مواجهه با آنچه پيش آمده نيز مي پردازد.

از اين منظر انتخاب راوي داناي كلي كه گاه و بيگاه به حلاجي آنچه روايت مي كند، مي نشيند، قابل تامل است. اين در حالي است كه هيچ كدام از شخصيت ها در اين اثر، شخصيت محوري و برجسته رمان محسوب نمي شوند. هرچند بهانه روايت رمان و هسته مركزي آن مي تواند شخصيت پيچيده ابراهيم و عكس العمل او در حال و در مواجهه با رويدادي در گذشته باشد يا نباشد چرا كه آنچه پيچيدگي عكس العمل ابراهيم را نمايان مي كند، خود ابراهيم نيست، بلكه به همين ميزان پيچيدگي عكس العمل روژيار و فريبا و ريبوار هم هست.

«از لبخندي كه به اجبار بر لب داشت، به سختي احساس بدبختي كرد. خود را در موقعيتي مي ديد كه نمي دانست چطور رفتار كند... حالا مي فهميد كه اصلاً دوست نداشته است او را در اين موقعيت ببيند و بيش از هر چيز، دلش به حال ابراهيم در موقعيت تلخي كه گرفتارش شده بود، مي سوخت. حتي ترجيح مي داد شوهرش خيانتش را كامل مي كرد و اين طور در برابر او، تمام ابهتش را از دست نمي داد.» (ص82)

با ورود نرگس در انتهاي فصل اول دريچه يي تازه پيش روي خواننده از شخصيت ريبوار باز مي شود. نرگس بخشي از يك خاطره كهنه، اما زنده است؛ تصويري كه بازتاب رفتار ناخودآگاه ريبوار در جريان بمباران شيميايي حلبچه آن را مي سازد. تصويري از عشق، گناه و ندامت كه زاييده فرار است. چيزي كه تا حد زيادي شخصي و تا حد شگفت آوري تحليل جويانه است. تا آنجا كه سرانجام «درد را براي او (ريبوار) به نيرويي ناشناس در لايه هاي زيرين زندگي اش» بدل مي سازد. «آدم ها پس از خواب به دو دسته تقسيم مي شوند، دسته يي كه سوار بر شانه هاي زندگي اند و گروهي كه زندگي بر شانه هاشان سوار است. ريبوار در دسته دوم جاي مي گرفت. به ويژه آن شب كه پس از درك شرايط جديد خود، مرز ميان خواب و بيداري را به كلي گم كرده بود.» (ص75)

«آنجا كه برف ها آب نمي شوند» قصه پركششي از اين شخصيت ها است كه اگرچه در يك محدوده زماني مشخص مي گذرد؛ در سه روز برفي اما آنچه اين محدوده را كامل مي كند، بازگشت ذهن شخصيت ها به گذشته است يا به عبارت ديگر، تعادل ميان ذهن، خاطره به عنوان تجلي گذشته و حال و راوي داناي كلي كه همچون خداوندگاري توانا كه گاه از منظر روانشناختي و گاه از موضع فلسفي و زماني از جايگاه قصه گويي چيره دست، سكان همه امور را به دست دارد. تمام آنچه از فضا، شخصيت پردازي و پردازش روايت كه منظم و دقيق از طريق بخش هاي كوتاه پيش مي رود، گفته شد يك روي سكه «آنجا كه برف ها آب نمي شوند» است اما روي ديگر سكه تصويرهاي زنده و پرداخته شده آن است؛ تصاويري كه با جملات كوتاه و موجز و با ضرباهنگي تند و غيريكنواخت در ذهن ساخته مي شوند و روشن و جادويي به حركت درمي آيند. «نرگس در آستانه در انبار ايستاده بود و لبخند مي زد. ريبوار با تمام توان سعي مي كرد به سوي او برود، اما از جايش تكان نمي خورد. هر دو دست نرگس از تاريكي حفره در بيرون آمده بود و به سوي او دراز بود. انگار كمك مي خواست يا مي خواست در آغوشش بگيرد. ريبوار هم دست هايش را دراز كرد تا دست هاي نرگس را بگيرد، اما فاصله اش هر لحظه بيشتر مي شد و دست هاي نرگس در تاريكي فرو مي رفت. در تاريك انبار، مثل دهان هيولاي بزرگي، ناگهان تمام اندام نرگس را بلعيد و ريبوار از خواب پريد.» (ص52)

وقتي داستاني را مي خوانم كه نويسنده اش مرد است، دوست دارم بدانم به عنوان خالق جهاني تازه و در عين حال اختصاصي، نگاهش به شخصيت هاي زن چگونه بوده است. اين مرض هميشه با من است و يكي از جذابيت هاي آثار كامران محمدي (كه تجلي آن در مجموعه داستان قبلي اش، قصه هاي پريوار هم ديده مي شود) اين است كه توانايي زيادي در پرداخت روانشناسانه و دقيق از زن دارد. شخصيت فريبا و روژيار و حتي حورا، بسيار زنده و طبيعي، ساخته و پرداخته شده اند. شاهد مدعايم بخش هايي از اثر است كه راوي داناي كل (با اعتماد به نفس كامل) وارد ذهن اين سه زن مي شود و از درون آنها سخن مي گويد و با چشم هاي آنها جهان را مي بيند. اگر چه اين وجه اثر بسيار درخشان است، اما نمي تواند از درخشش پرداختن به شخصيت هايي نظير ابراهيم و ريبوار بكاهد. شخصيت هايي كه در تضاد حيرت آوري با يكديگر قرار دارند و در تناقضي آشكار كه در انتهاي داستان برجسته و پررنگ مي شود. اين تضاد و تناقض روانشناختانه حتي در عكس العمل شخصيت ها به رويدادهاي داستان هم ديده مي شود. چنان كه از شخصيت روژيار در بخش هاي پاياني داستان و در مواجهه با تصادف ابراهيم و حورا عكس العملي را مي بينيم كه هرگز در راستاي شخصيتي كه در فصل هاي قبل تر از روژيار مي بينيم قرار نمي گيرد، با اين حال به طرز حيرت آوري باورپذير و قابل قبول است. بايد گفت اولين سه گانه كامران محمدي با داستاني پركشش و نگاهي متفاوت به جهان و به انسان و با ساختاري قابل تامل و نو نوشته شده است؛ اثري كه مي شود آن را در يك نشست خواند و بعد مدت ها در ذهن به نشخوار آن پرداخت.

* آنجا كه برف ها آب نمي شوند/ كامران محمدي/ نشر چشمه