|
كتاب «اسلام و زن» نوشته احمد زكي‌يماني، ترجمه و نگارش سيدضياء مرتضوي از سوي انتشارات ميثم‌تمار تجديد چاپ شد. نويسنده اين اثر كه سني مذهب است، ديدگاه‌هاي مثبتي نيز درباره برخي نظرات فقهي شيعه دارد و با وجود خاستگاه اجتماعي و پرورشي خود، بررسي مسائل زنان را با نگاهي باز، پي‌گرفته است._
كتاب «الاسلام والمر‌أة» نوشته «احمد زكي‌يماني» كه حدود يك سال از انتشار آن مي‌گذرد، هسته نخستين آن به دو بحث مستقل از وي بر مي‌گردد كه قبلا ارائه كرده و حال در اين كتاب، پس از بازنگري و تكميل يك‌جا نگارش كرده است. اين كتاب در قطع رقعي و 275 صفحه توسط «موسسةالفرقان للتراث‌الاسلامي» در چاپخانه‌اي كه وابسته به موسسه سعودي در قاهره مصر است، به تاريخ 1425 هجري – 2004 ميلادي براي نخستين‌بار چاپ و منتشر شده است.
سيد ضياء مرتضوي، در بخش «پيش از ترجمه» كتاب درباره اين اثر و نويسنده آن مي‌نويسد: «بسياري از مباحث و ديدگاه‌هايي كه احمد زكي‌يماني در اين كتاب آورده براي خوانندگان فرهيخته ايراني با توجه به فضاي فكري فرهنگي جامعه ما كه به دنبال پيروزي انقلاب اسلامي و انديشه‌هاي بلند حضرت امام خميني(ره) و تلاش‌هاي ارزنده عالمان و فقيهان و فرهيختگان ايراني و برخاسته از فكر و فرهنگ فقيهان و فرهيختگان ايراني و برخاسته از فكر و فرهنگ و فقه غني شيعي ايجاد شده، چه بسا تازگي ندارد و جامعه اسلامي و مجامع علمي فرهنگي ما سال‌هاست از آن عبور كرده‌اند اما اينكه يك تحصيل‌كرده شناخته‌شده سعودي، در فضايي متفاوت و با منظومه‌اي فكري كه در جاي ديگر و براساس منابع و متوني عمدتا متفاوت شكل گرفته، در اين تلاش علمي و فرهنگي براي معرفي شخصيت زن و حمايت از حقوق وي و تاكيد بر خط ميانه‌روي و پرهيز از افراط و تفريط تلاش كند، حتي اگر همه آنچه آورده تاكيد بر همان‌ها باشد كه پيشتر خود به آن دست يافته‌ايم، ارزش بازگويي و خواندن آن را دارد، چه رسد به اينكه نكات مفيد و مستندات قابل توجهي نيز در تبيين ديدگاه‌هاي خود آورده كه براي علاقه‌مندان اين مباحث مفيد است. البته آقاي زكي‌يماني در رده عالمان طراز نخست جهان عرب به شمار نمي‌رود ولي به نظر مي‌رسد عنوان "شيخ" كه حتي از دوران وزارت بر او اطلاق مي‌شد و مي‌شود، بيشتر ناشي از جايگاه علمي وي مي‌باشد تا جايگاه حكومتي وي، چرا كه اگر در برخي كشورهاي عربي خليج فارس اين عنوان بر برخي مسوولان آن اطلاق مي‌شود، در دستگاه سياسي سعودي چنين رسمي سراغ نداريم.
نكته مهم ديگر در انگيزه برگردان اين كتاب اين است كه آقاي زكي‌يماني به رغم آنكه در مكه و در فضاي بسته انديشه سلفي‌گري وهابيت رشد يافته و به رغم وابستگي كه دست‌كم در مقطعي از عمر سياسي خويش با حكومت سعودي، آن هم در جايگاهي مهم، داشته و به رغم موقعيتي كه طبعا اينك نيز در كار خويش برخوردار است، با روشن‌بيني مشهودي، موضوع زن در اسلام را پي گرفته و تلاش كرده از يك سو از افتادن در جريان بسته و متحجر و از سوي ديگر از گرفتار آمدن به وادادگي‌هاي فكري فرهنگي موجود به ويژه در موضوع زن فاصله بگيرد و در طرح ديدگاه‌ها و ذكر مستندات به‌رغم اينكه يك سني شناخته شده است از منابع شيعي نيز بهره جويد و هم با نگاهي مثبت به فقه شيعه بنگرد و حتي به برخي ديدگاه‌هاي فقهي آن دعوت كند، و هم به جايگاه و حقوقي كه زن در جمهوري اسلامي ايران دارد.
اين روشن‌بيني در وي اختصاص به مسائل زنان و خانواده نيافته است.»
زكي‌يماني كه مسووليت «موسوعه مكه و مدينه» را بر عهده دارد، چند ماه پيش در دانشگاه لندن بخش مطالعات شرقي در سخنراني خود، ضمن نكوهش شديد تفكري كه پيكره‌تراشي را مطلقا حرام دانسته و تخريب حرم و ضريح را واجب؛ گفته است: «اگر خانه‌هاي پيامبر(ص) و مقبره‌هاي بقيع تخريب نشده بود اكنون آثار باستاني و هنري ارزشمند و قابل مطالعه‌اي در اختيار مسلمانان و ساير علاقه‌مندان مي‌بود.»
وي تخريب كوه‌نگاره‌هاي «باميان» افغانستان توسط طالبان را نيز مصداق تفكري جاهلي شمرده و گفته است؛ همين تفكر مانع اقدامات او براي شناسايي علمي محدوده بناهاي قديم مكه و مدينه شده است.
طبيعي است مراوادات و ارتباطات بينالمللي وي در روشن‌بيني و تلاش وي در نگاه نسبتا منصفانه موثر باشد، اما در ريشه‌يابي نوع نگاه و انصاف نسبي علمي وي مي‌توان تاثير استادي چون «محمد ابوزهره» را در مركز توجه قرار داد، كسي كه تلاش‌هاي علمي وي در نقد برخي منابع حديثي اهل سنت و تقريب ميان مذاهب و حتي دعوت به اخذ آراي فقهي شيعه، صداي بسياري از هم‌مسلكان خودش را درآورد. آثار ابوزهره كه در برخي محافل علمي شيعه نيز مورد توجه قرار گرفت، نشان از روشن‌بيني و نگاه علمي اين استاد به مسائل و پرهيز برخي تعصبات مذهبي دارد؛ از جمله مقاله‌اي كه نزديك 50 سال پيش در مجله «رسالةالاسلام»، سال دهم، شماره سوم، ص 242 به بعد، در موضوع «وحدت اسلامي» نوشته و تلاش كرده است توجه محافل علمي قانوني را به فتاواي شيعي و عمل به برخي از آنها جلب كند.
به نظر مي‌رسد حضور زكي‌يماني در مصر و شاگردي پيش استاداني نظير؛ محمد ابوزهره چنين تاثير فكري را در وي گذاشته باشد. البته خود زكي‌يماني، شكل‌گيري اوليه شخصيت علمي تربيتي خود را مرهون مادر خويش مي‌داند كه كتاب را به او اهدا كرده و در ستايش از او يادآور شده كه مادرش حافظ قرآن بود و تا هنگام مرگ بر تلاوت آن مداومت داشت و فقه را پيش پدربزرگ وي «شيخ سعيد يماني» آموخت و از كودكي علاقه به عبادت و ترس از خداوند را در دل زكي‌يماني كاشت و او را تشويق به فراگيري در مسجد‌الحرام كرد و رفتار و علاقه‌اش به پدر وي نمونه‌اي از مودت بود كه خداي رحمان خواسته است.
«احمد زكي‌يماني» چهره‌اي شناخته شده و بينالمللي است، چرا كه نزديك به 25 سال وزير نفت عربستان سعودي بود. از اين رو، شناخت چهره وي كه نخستين دبيركل سازمان كشورهاي صادركننده نفت (اوپك) به‌شمار مي‌رود و در تاسيس آن مشاركت داشت، بيشتر مرهون مسووليت سياسي اقتصادي وي در يكي از تاثير‌گذارترين كشورهاي نفتي عضو اوپك است تا به عنوان يك صاحب‌نظر در مسائل اسلامي و فقهي، اما يك وجه اهميت توجه به آثار علمي فرهنگي وي نيز همين وجهه‌اي است كه سال‌ها در آن جايگاه براي خود كسب كرده است و جالب خواهد بود كه بدانيم يكي از آثار علمي وي، كتاب «اسلام و زن» است كه اينك ترجمه آن را پيش روي داريد.
براساس مطالب كتاب، احمد زكي‌يماني كه ريشه‌اي يمني دارد و متولد 1309 شمسي برابر با 1930 ميلادي است، در مكه و در خانواده‌اي كه از نظر دانش و امامت جماعت و افتا و قضاوت شهرت داشته متولد شده است. در مدارس دولتي درس خوانده و همزمان نزد بسياري از علماي مسجد‌الحرام، درس فقه و اصول فقه و تفسير و حديث و لغت را فرا گرفته است. آنگاه كارشناسي حقوق خود را در دانشگاه قاهره گرفته است، يعني در سال 1331 شمسي برابر با 1952 ميلادي. در آنجا پيش عالمان معروفي چون «محمد ابوزهره»، «عبدالوهاب خلاف» و «علي خفيف» درس فرا گرفته است، چه اين كه در همان دانشكده، شريعت اسلامي را نيز آموزش ديده است. وي دوره عالي حقوق بين‌الملل را در دانشگاه نيويورك تكميل كرده و تخصص خود را در «حقوق مقارن» گرفته است. سپس در دانشگاه «هارفرد» درس خوانده و در سال 1335 شمسي برابر با 1956 ميلادي، در رشته «مشكلات جهاني بهره‌برداري» فارغ‌التحصيل شده است.
زكي‌يماني در كنار مباحث و سخنراني‌هايي كه در زمينه سياست و نفت داشته، برخي مباحث و آثار اسلامي را نيز حتي پيش از وزارت ارائه كرده كه مي‌توان به كتاب «شريعت جاودان و مشكلات عصر» و بحث‌هاي عدالت اجتماعي در اسلام، و ابزارهاي بازنگري فقه اسلامي، آثار فقهي اوصاف پيامبر(ص)، و نظام سياسي اسلام در مقايسه با دموكراسي اشاره كرد. وي به جز دفاتر حقوقي كه دارد، اينك رئيس مركز جهاني پژوهش‌هاي انرژي، رئيس موسسه «الفرقان للتراث‌الاسلامي» و رئيس «موسوعه مكه و مدينه» است كه وابسته به موسسه ياد شده است.
در قسمت سخن ناشر كه در پشت جلد كتاب حاضر به چاپ رسيده، آمده است: « شيخ احمد زكي‌يماني، معروف‌ترين وزير نفت عربستان سعودي، كه چند سال رئيس اوپك نيز بود، از روشنفكران سعودي به شمار مي‌رود. وي كه ديدگاه‌هاي مثبتي نيز درباره برخي نظرات فقهي شيعه دارد، به رغم خاستگاه اجتماعي و پرورشي خود، بررسي مسائل زنان را با نگاهي باز پي گرفته است. يماني تلاش كرده نگاه‌هاي سخت‌گيرانه و بسته حاكم بر محافل علمي ديني به‌ويژه در عربستان را ناديده بگيرد و با استناد منابع حديثي و فقهي، از جمله منابع شيعي، به سود حضور سازنده زنان و حقوق اسلامي آنان قلم بزند.
آنچه اين كتاب را دو چندان خواندني كرده؛ افزوده‌ها و نقدهايي است كه مترجم در جاي جاي آن آورده و خواننده را به تناسب مباحث آن، با تاريخ و فقه شيعه بيشتر آشنا ساخته است».
كتاب حاضر در دو بخش و پنج فصل سامان يافته است. بخش نخست؛ احكام عمومي زن مسلمان (وضع زن در دوران نبوي، نقش زن در دوره‌هاي پس از پيامبر"ص"، زن در چارچوب همسري و مقايسه آن با مرد) و بخش دوم؛ ولايت عمومي زنان و شايستگي سياسي آنان (حكم ولايت عمومي زن در فقه قديم و جديد، وظايف سياسي زن) را شامل مي‌شود.
چاپ دوم كتاب «اسلام و زن» در شمارگان 1200 نسخه، 247 صفحه و بهاي 27000 ريال راهي بازار نشر شد.
ایبنا
| 
