از خود مي پرسم چطور مي شود شاعري دفتر شعر اولش را در سال 1347 چاپ مي كند بعد شعر مي گويد، آن هم بسيار و بعد به چاپ نمي رساند، تا اينكه شش سال بعد از مرگش دفتر شعر 120 صفحه يي به نام «آوازها و مقامه ها» از او به دست ما مي رسد؛ دفتري كه به نظرم از ميان انبوه شعرهايي كه در دست گزينشگر بوده- شعرهايي با فضايي ماندگار در ذهن ما- كاري يا اثري درخور است. «درخور» وقتي مي گويم مقصودم اين است كه در شعرهاي «حسين رسائل» خبري از بازي هاي فرمي، گريختن از فكر و انديشه و فرو رفتن در دامچاله هاي واژه هاي فارسي نيست. مشخص است «حسين رسائل» مي خواسته شعر بگويد و چنين هم شده، يعني شعرها واجد جوهر شعري اند اما باز بد نيست برگردم به همان صفت «درخور». يعني شما وقتي دفتر شعر را مي بنديد با خود مي گوييد در لحظه هايي همراه شاعري شوم كه دغدغه هايش آزادي و عشق و تنهايي و وطن و شهر و طبيعت بود؛ انساني كه مي شد او را از دايره اين جغرافيا فراتر ديد. آدمي كه مي خواست دغدغه هاي اين جايي اش را عمومي كند كه در پاره يي از شعرها هم اين اتفاق افتاده. باز هم مي گويم دفتري «درخور» توجه است، چون ذخيره واژگان شاعر گسترده است.
شعرهاي او هم از واژه هاي زبان گفتار، هم از موسيقي محسوس و هم از لايه هاي ادبيات كهن بهره برده است. گاه در يك شعر شهري (شعري كه عنصر غالبش فضاي شهر باشد و مني شاعر در آن مستحيل شده باشد) ناگاه واژه يي از زمان هاي دور حاضر مي شود يا مانند مقامه يي در صفحه 99 به اسطوره هاي ايراني مستقيماً مي پردازد. در رباعي هاي پايان كتاب تاثيرپذيري شاعر از خيام مشخص است. اما بلافاصله سعي مي كند با شكستن وزن براي خود تشخصي پديد آورد.
هر چند اين تشخص به واسطه دگرگوني در معناها هم ديده مي شود. گذر زمان يا فاصله زماني اين شاعر با خيام در رباعي ها محسوس است. اين آدم يا من شاعرانه به پوچ بودن هستي چندان باوري ندارد و اين باور را يكي از انواع گزينه هاي باوري خود مي داند. بعدتر در رباعي هاي ديگري مي بينيم از مفاهيم هستي شناسانه ديگر سخن به ميان مي آيد. يعني شاعر خود را دربست در اختيار ذهنيت خيام قرار نمي دهد.
بياييد بازگرديم به همان صفت «درخور». اين «درخور» شدن به واسطه نوع جهان بيني شاعر است. به نظر مي رسد در اين روزگار با توجه به امواج خروشان سبك پست مدرنيسم در شعر (كه حتماً در مورد اين نكته استثناهايي هم هست كه در اين سبك نيكو مي گنجد و به قول اهل فن خوش مي نشيند اين شيوه در شعرشان) شاعران خود را ملزم به داشتن يك جهان بيني يا نگرش نمي بينند.
براي همين شما دفترهاي شعر بسياري مي بينيد كه در اين زمانه چاپ مي شوند و وقتي بخواهيد موقعيت خود را در پايان كتاب به حالتي تشبيه كنيد حس مي كنيد در دالان تاريكي با چراغ قوه قلمي راه رفته ايد و هرازچندي توانسته ايد به گوشه كنار آن نوري، پرتوي بيفكنيد و تصويرهايي ببينيد. اما حاصل اين لحظه هاي گذرا در ذهن نقش بستن تصويري واحد نيست. گاهي تصويرها حتي تاثير يكديگر را خنثي مي كنند، از دو جنس گوناگون اند، در يك بند مفهومي در ذهن شما شكل مي گيرند و در بند بعد درست خلاف آن مطرح مي شود. از سنتز اين دو بند هم طرفي نمي بنديد. حاصل آنكه دفتر شعر خواندن به جاي اصل لذت بردن و آنگاه فكر كردن باعث عذاب شده است.
اما در مورد شعرهاي «حسين رسائل» اين قاعده حاكم نيست. شما با فضايي يكدست روبه روييد. شاعر غالباً سعي دارد به مفاهيمي عام از منظر خاص خودش نزديك شود.
او شاعري مرگ انديش بوده اما از نقش اراده و اختيار هم غافل نبوده است. در بيشتر شعرها تنهايي بي حد و حصر من شاعر ديده مي شود. گاه و بيگاه تاثير شاعران دهه 40 را هم بر شعرهاي او مي بينيم. بعضي تصويرها حكم موتيف را در شعرهاي او پيدا كرده اند. مثل افتادن تصوير ماه در آب چاه يا نشستن روي سكويي و سيگار دود كردن. شيوه اجرايي شعرها غالباً به لحاظ فرمي يكسان است. در ابتداي هر بند، سطر ابتدايي شعر يا به همان شكل يا به شكلي شبيه آن تكرار مي شود. در نتيجه بندهاي يك شعر در دل خود از پديده تكرار آهنگين بهره مي برند. اما شعرها با يك تصوير يا سطر درخشان كه نشان از اهداي فرشتگان يا الاهگان شعر باشد، آغاز نمي شوند. اتفاقاً سطرهاي درخشان در بندهاي مياني شعر رخ مي دهند و پايان بندي شعرها هم غالباً تاثيرگذار و ماندگار است؛ بيشتر هم به واسطه تصاوير كوتاه و ضرباهنگ موسيقايي چكشي. يعني شعر ناب «حسين رسائل» گاه در بندهاي مياني رخ مي نمايد گاه در پايان بندي ها. قاعده سطر اول درخشان كه هديه خدايان بوده و نتيجه الهام و تخيل، در بيشتر شعرهاي او مصداق ندارد. اما هستند شعرهايي هم كه ناگهان از همان سطر نخست مخاطب را درگير مي كنند. مثل وقتي مي گويد؛ «سيب و درخت و آينه،/ آن تو/ نان،/ آن همه/ كه به سهم مساوي،/ قسمت مي كنيم/ و هر چه را كه از شايعه و شك/ در جيب هاي مان مانده/ بيرون مي ريزيم/ راه درازي در پيش/ و هر چه سبك بارتر/ به تر/... (ص 78)
اين شعر از آن دست متن هايي است كه چنين آهنگين گاه به واسطه زبان، گاه به مدد تصاوير و حفظ موسيقي و نغمه حروف تا آخر از يك قدرت باقي است. به همان فضاي ذهني شاعر هم وفادار مي ماند.
شعرهاي «حسين رسائل» شايد در لحظه هايي هر يك از ما را به ياد كارهاي شاعري بيندازد اما در حفظ فضاي ذهني شاعر مشخصاً موفق بوده است. شما در اين دفتر با «من» فرديت يافته يي مواجهيد كه از درگيري ها، دغدغه ها و چالش هاي ذهنش در بي كرانگي اين جهان مي گويد؛ ذهني كه خسته است و مرگ را گاهي وسيله نجات مي داند، هر چند از ارزش زندگي هرگز غافل نمي شود.
