|
«فردوسي، سنت و نوآوري در حماسه» نوشته محمود عباديان، كتابي در زمينه ادبيات تطبيقي است كه به بررسی ویژگی‌های برجسته و مشترك بین اساطیر جهان قدیم پرداخته است. عبادیان گيلگمش، ايلياد و شاهنامه را سرآمد حماس‌های جهان باستان می‌داند._
كتاب «فردوسي، سنت و نوآوري در حماسه» مباحثي از ادبيات تطبيقي را دربردارد. نويسنده در اين كتاب ضمن بررسي و سنجش درون مايه ۳ منظومه «گيلگمش» (متني سومري بازمانده از ۴۰۰۰ سال پيش)، «ايلياد» هومر (نگاشته شده در سده هشتم پيش از ميلاد) و «شاهنامه» فردوسي (از سده پنجم قمري) به جنبه‌ها و ويژگي‌هاي برجسته‌اي پرداخته است كه هر كيك منظومه‌هاي كلاسيك ادبيات جهان را سرآمد كتاب‌هاي حماسي ديگر مي‌سازد.
مولف در سرآغاز كوتاهي كه به كتاب خود افزوده است، نخست به موضوع شعر و انواع آن مي‌پردازد و شعر حماسي را از ديد تاريخي، يكپارچگي و انسجام محتوایی آن مي‌سنجد و به جايگاه حماسه‌سرايي در فرهنگ برخي ملت‌ها اشاره مي‌كند.
از ديد مولف، حماسه پيونددهنده گذشته ديرين به زمان كنوني است و بازتاب‌دهنده آن ذهنيت و نگاهي است كه مردم از رويدادهاي پيش از تاريخ (يا سرآغاز تاريخ) داشته‌اند. از سوی ديگر منظومه‌هاي حماسي نشان‌دهنده ميزان آگاهي انسان به خويشتن و جهان پيرامون خود نيز هستند.
عباديان در ادامه به تعريف و بررسي اسطوره مي‌پردازد و آن را از ديرينه‌ترين سروده‌هاي بشري قلمداد كرده و اسطوره را بازتاب تصور آدمي از خدايان، آفرينش جهان و گمان‌هاي احساسي او تلقي مي‌كند. از اين رو پايه اسطوره بر خيال گذاشته شده است هرچند هسته آن سرچشمه گرفته شده از واقعيت‌ها و رويدادهاي زندگي انسان است.
بخش نخست كتاب عباديان با بررسي منظومه حماسي بين‌النهرين – گيلگمش – آغاز مي‌شود؛ اما نويسنده پيش از اشاره به درون مايه و ساختار آن منظومه، به تكوين و ايجاد تمدن جهان در محدوده بين‌النهرين مي‌پردازد تا خواننده با تمدن بسترسازي آشنا شود كه در آن، اسطوره گيلگمش پديد آمده و شكل گرفته است.
بنا بر اساطير بين‌النهريني، گيلگمش پنجمين پادشاه خاندان سلطنتي «ارخ» در اساطير سومري بوده است. پس او را مي‌توان پادشاهي نيمه اساطيري و نيمه تاريخي گمان برد. اين منظومه در چهار هزار و اندي سال پيش سروده شده و روشنگر تمدن و ادبيات قومي است كه به چنان ظرافت و باريك‌بيني انديشمندانه‌اي رسيده بودند كه مي‌توانستند منظومه‌اي با مضمون فلسفي، اجتماعي و ارزش‌هاي اخلاقي پديد آورند.
موضوع حماسه گيلگمش جست‌وجوي آدمي براي يافتن آب حيات و رهايي از مرگ و نيستي است. عباديان در كتاب خود، ضمن آوردن چكيده‌اي از داستان گيلگمش، به تحليل كوتاه آن حماسه مي‌پردازد و به اين نتيجه مي‌رسد كه حماسه قوم سومر دست‌آورد ژرفي است كه به تمامي از متن زندگاني آدميان گرفته شده و با بنيادي‌ترين مسايل ذهني و فلسفي بشر برخورد دارد.
بخش دوم كتاب «فردوسي، سنت و نوآوري در حماسه‌سرايي» شامل بررسي حماسه اساطيري اقوام يوناني است. نويسنده نخست به زمينه فرهنگ يوناني اشاره مي‌كند و نشان مي‌دهد كه چگونه ادبيات يونان الهام گرفته و اثر پذيرفته از اسطوره‌هاي بين‌النهرين بوده است. به همين سبب در اسطوره‌هاي هر دو ملت، خدايان نقش اصلي را دارند و آدميان براي خدمت به آنان آفريده شده‌اند.
در اساطير بين‌النهرين، آدميان زادگان خدايانند و گرفتار در سرپنجه و خواسته آنان. طبيعي است كه حماسه يونان نيز آكنده از نبرد ميان خدايان و آفريده‌هاي آنان باشد. دكتر عباديان سرآغاز كشاكش خدايان و آدميان در فرهنگ يونان را، جنگ «ترويا» مي‌داند.
ترويا شهري در كناره‌هاي شرقي بين‌النهرين در سده دوازدهم پيش از ميلاد بوده است و خاستگاه منظومه حماسي «ايلياد» هومر بشمار مي‌رود. نويسنده ابتدا به زمينه اساطيري جنگ «ترويا» مي‌پردازد و آنگاه چكيده و خلاصه‌اي از سروده‌هاي بيست و چهارگانه ايلياد را مي‌آورد تا بستر ذهني خواننده براي تحليل داستان آماده شود.
عباديان در تحليل منظومه حماسي ايلياد به پيام اخلاقي و اجتماعي نهفته در آن اشاره مي‌كند و آنگاه به نقش‌ورزي و تاثير خدايان در اين اثر مي‌پردازد؛ شخصیت‌های برجسته ايلياد را بازشناسي مي‌كند، كيفيت ادبي چهره‌هاي مهم داستان را يادآور مي‌شود و مقام ادبي، ساخت شاعرانه و تصويرپردازي‌هاي كتاب را به كوتاهي نشان مي‌دهد.
عبادیان در ادامه اين بخش نيز سنجشي ميان ايلياد و گيلگمش صورت مي‌دهد و ضمن اشاره به اثرپذيري يونانيان باستان از فرهنگ بين‌النهرين، ايلياد هومر را «گستره بلوغ و ژرفاي كيفي» اثري مي‌داند كه هسته آن از گيلگمش سومري گرفته شده است. بخش مختصري نيز به «مناسبات ايلياد با زندگي» اختصاص يافته است.
فصل سوم و اصلي كتاب درباره اسطوره و حماسه ايران و شاهنامه فردوسي است. عباديان در اين فصل، ابتدا به پيشينه استقرار آرياييان در فلات ايران مي‌پردازد و از كهن باورهاي آنان سخن به ميان مي‌آورد و اساطير ديرينه ايراني را به سه دسته اسطوره زروان، اسطوره‌هاي مزديسنايي و اسطوره‌هاي جهان‌شناسي ماني دسته‌بندي مي‌كند و اساطير و داستان‌هاي شاهنامه را از اسطوره‌هاي شرق فلات ايران مايه‌ور مي‌داند.
سپس ضمن توضيح درباره هر يك از آن دسته‌بندي‌هاي سه‌گانه، به دوراني اشاره مي‌كند كه حماسه در ايران شكل مي‌گيرد. پيداست كه در ميان حماسه‌هاي ايراني، شاهنامه فردوسي جايگاه برتر و نمايان‌تري دارد. عباديان علت سرايش شاهنامه فردوسي را پاسخ‌گويي به نياز زمانه مي‌داند و سير حركت اسطوره را از متن‌هاي اوستايي تا شاهنامه فردوسي نشان مي‌دهد.
در بخش ديگر، به تحليل برخي از داستان‌ها و رويدادهاي شاهنامه پرداخته شده است. در اين ميان داستان‌هايي برگزيده شده‌اند كه از آوازه و شهرت بيشتري برخوردارند. همانند داستان‌هاي زال و رودابه، سياوش، رستم و سهراب، داستان فرود و سرانجام نبرد رستم و اسفنديار.
«اشخاص در شاهنامه» عنوان بخش ديگري از كتاب «فردوسي، سنت و نوآوري در حماسه‌سرايي» است. اين اشخاص و نقش‌ورزان شامل پادشاهان، پهلوانان و زنان‌اند كه از جلوه بيشتري در ميان ديگر شخصيت‌هاي داستاني برخوردارند. بی‌گمان رستم چهره‌اي ممتاز و برجسته‌تر از ديگران دارد. عباديان اين پهلوان نامدار را انساني آرماني و نماد جهان پهلواني و جنگآوري مي‌شناسد و مي‌نويسد كه با وجود آن كه رستم رفتاري فرا انساني و مبالغه‌آميز دارد، اما سيماي انساني او بسيار چشمگير است.
از موضوعات ديگر كتاب ياد شده به «پيام شاهنامه» و «ارزش‌هاي ادبي و هنري در شاهنامه» مي‌توان اشاره كرد. نويسنده در قسمت پيام شاهنامه به نقد ديدگاه‌هاي «استاريكوف» شاهنامه‌شناس و ايران‌شناس روس مي‌پردازد.
«تصوير و تمثيل در شاهنامه» و «مقايسه ميان شاهنامه گيلگمش و ايلياد» از فصل‌هاي كوتاه ديگر كتاب است. نويسنده در سنجش ميان آن سه متن حماسي، برتري‌ها و ويژگي‌هاي والاي شاهنامه را نشان مي‌دهد و بر ارزش‌هاي ادبي و هنري آن تاكيد مي‌ورزد. كتاب مذكور با سه بخش كوتاه «شاهنامه در پرتو سنت و نوآوري»، «حركت و نوشوندگي در شاهنامه» و «پديده‌هاي غنايي و تاملي در شاهنامه» پايان مي‌پذيرد.
«محمود عباديان» زاده ۱۲۰۷ خورشيدي و داراي مدرك دكتراي «تاريخ فلسفه عمومي» از چكسلواكي و دكتراي «فلسفه كلاسيك آلمان» از آلمان است. وي عضو هيات علمي دانشگاه علامه طباطبايي، استاد دروس فلسفه گروه فلسفه دانشگاه علامه طباطبايي، استاد دروس ادبي دانشكده ادبيات و زبان فارسي دانشگاه علامه طباطبايي و استاد فلسفه غرب دانشگاه مفيد قم است.
از وي تا كنون بيش از ۳۰ عنوان كتاب فلسفي و ادبي ترجمه و تأليف شده است. «رساله منطقي و فلسفي ويتگنشتاين»، «مقدمه هگل و زيبايي‌شناسي»، «هگل جوان»، «تفاوت فلسفه دموكريت و اپيكو»، و «زيبايي‌شناسي هگل» برخي ازكتاب‌هاي انتشار يافتهعباديان است. وي هم‌اكنون كتاب «پرتره زرتشت» را در دست ترجمه دارد.
چاپ دوم كتاب «فردوسي ، سنت و نوآوري در حماسه سرايي» با عنوان فرعي «مباحثي از ادبيات تطبيقي» نوشته ي دكتر محمود عباديان ، در ۳۲۴ صفحه و شمارگان ۱۶۵۰ نسخه و بهاي ۶۵۰۰ تومان توسط انتشارات مرواريد در دسترس علاقه‌مندان شاهنامه و ادبيات تطبيقي قرار گرفته است.
ایبنا
| 
