و اما رمان «خنده را از من بگیر» از همان موضوعیتی برخوردار است كه سال‏هاست منتظرم كسی بر اساس آن داستانی بنویسد. جواد ماه‏زاده به موضوع ناب و مهجوری پرداخته است. اندیشه پی ریختن طرح داستانی بر اساس اوضاع اجتماعی دهه شصت از نگاه یك نوجوان، اندیشه تحسین‏برانگیزی است. نگاه داستانی نویسنده برای طرح چنین سوژه‏ای كه هم‏نسلان ما از آن گریزی ناخودآگاه دارند، نگاه خلاقانه‏ای است. انتخاب راوی نوجوان بهترین گزینه برای روایت چنین داستانی است. اصولا راوی نوجوان در ادبیات داستانی جایگاه ویژه‏ای دارد. نوجوانی سن تعلیق است؛ سن و سالی كه در عین خردسالی بزرگسال هم هستی. دیگران گاه تو را جدی می‏گیرند و گاه نادیده‏ات می‏گیرند. و اتفاقا همین معلق ماندن میان موقعیت دیده شدن و نادیده گرفته شدن، وضعیت مناسبی پدید می‏آورد برای روایت؛ روایت از زبان بزرگسالی كه كودك هم هست! از طرفی جهان از پنجره نگاه یك نوجوان جهان متفاوتی است. او با بزرگترین بحران زیستی خود درگیر است. بلوغ جنسی بحرانی است كه زاویه دید نوجوان را دگرگون می‏كند. او با تغییرات و نیازهای جسمی خود از یك طرف و شرم و خجلت طبیعی خود از یك سو درگیر است. درگیری‏های درونی نوجوان در مواجهه با بایدها و نبایدهای جهان بیرون قرار می‏گیرد و همین مواجهه گاه به مقابله و جدالی ناپیدا منجر می‏شود. راوی نوجوان به واسطه موقعیت خاص خود چیزهایی را می‏بیند كه راوی بزرگسال نمی‏بیند. او دیده‏ها و شنیده‏ها را بزرگنمایی می‏كند. نویسنده رمان خنده را از من بگیر در صفحه 58 توصیف خوب و كاملی از وضعیت بلاتكلیف دوره نوجوانی دارد: «یه لحظه با خودم گفتم امیرخان، این قدر به خودت نناز... به این لنگات كه دراز شده، به پشت لبت كه سبز شده... به این كه دخترای فامیل دیگه جلوت شرم و حیا می‏كنن و رو ازت می‏گیرن، به اینكه شاشت كف كرده و استغفرالله بعضی وقت‏ها هوس‏های ناجور به سرت می‏زنه... باباجون تو هنوز جوجه‏ای. همین آقارضا یه سیر گردو حاضر نیست بریزه ته جیبت ببری واسه ننت، می‏گه برو با ولیت بیا.»

اما متاسفانه خلاقیت نویسنده به انتخاب سوژه و گزینش راوی متناسب با سوژه ختم می‏شود. نویسنده در انتخاب موضوع رمان خلاقانه برخورد كرده اما در مواجهه با دیگر عناصر الزامی نوشتن رمان، بسیاری از بایدهای ضروری را نادیده گرفته است. من به عنوان خواننده مشتاق این كتاب كه با تورق چند صفحه اول می‏فهمم كه با موضوع جذاب و طرح داستانی پر جاذبه‏ای رو به رو هستم، بعد از خواندن رمان حق دارم به نویسنده اعتراض كنم كه چرا چنین سوژه‏ای را قربانی اطناب و ضعف روایی كرده است. پس سهم لذت خوانش من خواننده چه می‏شود؟ فكر می‏كنم من هم برای پرهیز از اطناب و حاشیه رفتن خوب است، نكاتی را كه به ساختار كلی رمان آسیب رسانده فهرست‏وار بیان كنم:

1- خاطره‌وار بودن یا بهتر است بگویم «خاطره‏زدگی». مرز باریكی است میان بیان نوستالژیك و روایت ملال‏آور خاطرات تكراری. در این رمان به نظر می‏رسد نویسنده مشتاق بیان چیزهایی است كه به خاطره شبیهند و نه داستان. و همه می‏دانیم كه فرق است میان داستان و خاطره‏ای كه به داستان تبدیل نشده است.

2- عدم استفاده از موقعیت‏های بالقوه‏ای كه در طرح اولیه داستانی وجود دارد. به عنوان مثال موضوع آمدن مهمان‏هایی كه از موشك باران فرار كرده‏اند، ماجرای رابطه اصغر و سپیده در خانه‏ای كه قرار است پناهگاه آنها باشد، موضوع ویدئو و تماشای پنهانی فیلم‏هایی كه قرار نیست بچه‏ها ببینند، تقابل و تضاد فرهنگی خانواده اكرامی با دیگر همسایه‏ها و... هر كدام از این موقعیت‏ها با توجه به مسائل اجتماعی و فرهنگی دهه شصت می‏توانست در راستای تعلیق و كشش داستانی قرار بگیرد. در واقع نویسنده ناخواسته بسیاری از موقعیت‏های ناب داستانی را كه در رمانش بالقوه وجود داشته‏اند حیف و میل كرده است.

3- طولانی بودن بی منطق دیالوگ‏ها و تبدیل شدن دیالوگ به مونولوگ و یا سخنرانی طولانی. جابه‌جا شدن ساختار محدود دیالوگ با ساختار نامحدود متن داستان. به عبارت ساده تر راوی به اشتباه قصد دارد داستان را طی یك دیالوگ طولانی یك طرفه روایت كند. در صفحه 62 نمونه یكی از این سخنرانی‏های راوی دیده می‏شود.

4- عدم ویرایش زبانی كه به دو مورد آن اشاره می‏كنم. «شلوارش رفت بالا و پاهای دراز و سفیدش تا زانو ریخت بیرون.» (ص 73 ) و یا «چرك به گلویش بریزد» كه منظور چرك كردن و عفونی شدن گلوست.

5- اطناب. شاید مهم‏ترین و آشكارترین ضعف ساختاری این رمان وجود حشو و زوایدی است كه جز طولانی كردن رمان حاصل دیگری نداشته است.

6- و اما پایان‏بندی. شكی نیست كه یكی از مهم‏ترین عناصری كه ساختار روایت را تكمیل می‏كند پایان خوب است. رمان «خنده را از من بگیر» به رغم همه كاستی‏هایی كه دارد، پایان بندی شگفتی دارد. آن دو سه سطر پایانی آن قدر توانمند هست كه بتواند دست كم بخشی از كاستی‏های رمان را جبران كند. انگار نویسنده به جبران همه موقعیت‏های بالقوه‏ای كه از كنارشان رد شده، پایان اثر خود را جدی گرفته است.

شهلا زرلكی / روزنامه فرهنگ آشتی