« ساده است ساده . اول باید از پیر مردها شروع كنید….» داستان به همین سادگی شروع می شود . یك كلاس تابستانی در فرهنگسرای محله ای در جنوب شهر.معلم در حال توضیح دادن به دانش آموزانی است كه به كلاس كاریكاتورآمده اند.توصیه معلم به دانش آموزان ، كه باید برای شروع كاریكاتورابتدااز چهره آدمهای پیر شروع كرد،همه حوادث را رقم می زند و مخاطب را با یك طنز دل نشین به خواندن ادامه داستان دعوت می كند. «اول باید از پیرمردها شروع كنید؛چون پیرها كاریكاتور جوانی شان هستند . پیر زن ها و پیر مردهاهی دماغشان بزرگ و بزرگ ترمی شود.می افتد پایین؛روی لب بالا. نوكش تیز می شود.خم می شود؛عین نوك عقاب، یا نوك جغد. معمولا" چند تار موی كلفت سیاه و سفید از پوست چروكیده ی سر دماغ می زند بیرون.موها سیخ می ایستند. اگردر جوانی خال یا خال ها یی كوچك و ناپیدا روی دماغ یا دور و بر آن داشته، وقتی پیر شد خال ها بزرگ تر می شوند. بیش تر به چشم می آیند.همین جور فك ها می افتند پایین ، چانه جمع می شود.چاله چوله ها به گودی می روند،استخوانها ی پیشانی، خصوصا" بالای ابروها ، از زیر پوست بیرون می زنند.ازاین چیزها غافل نباشید. به موهای بلند و سیاه و سفید ابروها ، مژه ها ، سوراخ های بینی ،كله های طاس ، سبیل ها و ریش های جورا جور نگاه كنید . این ها و خیلی چیزهای دیگر ، كه بعدها برای تان می گویم ، وسیله ی كار ماست ....» بچه ها به توصیه معلم با سماجتی خاص به جان پیرمردهاو پیرزنهای محله می افتند و شروع به كشیدن كاریكاتورآنها می كنند. محله،از محله های قدیمی تهران است. مردم با كاریكا تورآشنایی ندارند و تنها نقاشی را می شناسند . نقاشی هم برای آنها چیزی جز كشیدن گل و بلبل نیست. پیرمردهاو پیرزن ها ابتدا از اینكه بچه ها به آنها خیره می شدند شاكایت كردند. درادامه با دیدن كاریكاتورهای خود با معلم و شاگردا نش درگیر می شوند، كه این درگیری باعث تعطیلی كلاس درس كاریكاتور در فرهنگسرا می شود. یكی از بچه ها معلم و دانش آموزان را به خانه خود می برد.اماحضورآنهادرآنجا هم چندان طول نمی كشد . بر اثر دعوا بین پدر ومادر خانواده ، بخاطر كاریكاتور رانده می شوند. بچه ها همراه استاد خود به پارك می روند و كلاس درس را با كشیدن كاریكاتور «نه نه اناری » پیر زنی كه داوطلب شده است كه كاریكاتورش را بكشند ادامه می دهند. آخرین دوشنبه تابستان بچه ها مهمان نه نه اناری هستند. وقتی به خانه او می روند دیوارها پراست از كاریكاتور بچه ها،معلم وپیرزن . كاریكاتور معلم و پیر زن تمرین كلاسی بچه ها است كه روزهای قبل كشیده اند و پیر زن آنها را نگه داشته بود. اما كاریكاتور بچه ها را معلم كشیده است «روی صفحه كاغذ نوشته شده بود. تا تابستان آینده ، خدا حافظ بچه های كلاس كاریكاتور! معلم شما . و زده بود به دیوار. زیرش كاریكاتورمعلم بود. خودش كشیده بود.»
طرح جلد كتاب «مثل ماه شب چهارده» و كاریكاتورهای متن آثاری از "سید بزرگمهر حسین پور" است كه بخوبی با داستان و موضوع آن هماهنگ شده اند. طرح روی جلد كودكانی را نشان می دهد كه به روی بام رفته اند تا كاریكاتور ماه را بكشند.كودكان در حد توان خود را به ماه نزدیك كرده اند وهمانطور كه دیده می شود با توجه به اینكه حواسشان به كشیدن كاریكاتور ماه است هر لحظه احتمال دارد از بالای بام به پایین بیفتند و این همان خطر هنر كاریكاتور است كه مانند راه رفتن برلبه پرتگاه می ماند. از طرفی ماه اگر چه زیبا و در نگاه اول برای همه یك شكل دارد، ولی با كمی دقت می بینیم افراد نگاههای مختلفی نسبت به آن دارند و هنرمند كاریكاتوریست می تواند با بزرگ نمایی بخشهایی از تصویر آن را دقیق تر نشان دهد.
مرادی كرمانی دراین اثرنیزهمانند آثار قبلی خود داستان را با استفاده از فضایی كه در آن ساكن است به گونه ای واقع گرا خلق می كند.اوازهمان ابتدای داستان شگردهای نویسندگی خود را كه در داستانهای قبلی بكار برده و نتایج خوبی هم ازآنها گرفته بكار می برد.یكی از ویژگیهای آثار كرمانی استفاده از ضرب المثل است كه اینبار برای نام كتاب نیز از ضرب المثل سوده می برد(مثل ماه شب چهارده). كرمانی بدون شك ،اكنون پس از سالها نگارش دارای زبان خاص خود و صاحب سبكی متفاوت با دیگر نویسندگا ن است. او با استفاده از واژ ه های خاص كه بار معنایی جمله را بالامی برند و دیالوگهای مناسب فضایی را ایجاد می كند كه خواننده ناخواسته به دورن داستان كشیده می شود و خود را در قالب یكی از شخصیتهای آن می بیند. در داستان مثل ماه شب چهارده فضای یك كلاس تابستانی و تا حدودی غیر رسمی نسبت به كلاسهای درس مدرسه با نوع رفتار و گفت وگوهای بین استاد و بچه ها بخوبی به نمایش گذاشته می شود. بیان سطح فرهنگ و نوع زندگی آنها بدون توضیح ، و بوسیله رفتار شخصیتها داخل داستان از هنرهای بارز نویسنده است كه در این اثر نیز مانند دیگر آثار او به چشم می خورد.
استفاده بجا از تصاویر در كنار متن به گونه ای است كه باید گفت در صورت نبودن آنها شاید متن تا حدود زیادی لطمه می خورد. البته ایجاد فضا برای اینكه تصاویر بتوانند سخن بگویندازطرف نویسنده صورت می گیرد و باید هماهنگی متن و تصاویر در این اثر را از نقاط مثبت كتاب برای ارتباط با كودكان دانست. نوع تصاویر كه به شكلی ناشیانه و متناسب با سن كودكان حاضر در كلاس درس كشیده شده است حضور نویسنده بزرگ سال اثر را از متن داستان خارج می كند و خوا ننده در مقابل كودكانی قرار می دهد كه اكنون می تواند آثار كشیده شده توسط آنهارا مشاهده كند. البته این كار به گونه ای دیگر در نوع خطوط بكار رفته در متن داستان نیز دیده می شود. آثاری را كه توسط كودكان نوشته شده است با خطی كودكانه در كتاب منتشر می كند.
تاثیر نمایشنامه نویسی و استفاده ازشگردهای آن در داستانهای كرمانی از دیگر ویژگیهای آثار اوست كه به خوبی نشان می دهد، نویسنده در نمایشنامه نویسی نیز دست دارد. در بعضی ازصحنه هاابتداحركتهای شخص می نویسد و در ادامه سخنانی(دیالوگ) را كه باید بگوید مطرح می كند.«پای بغل دستی عقب رفت و نوك كفشش خورد به قلم پای كسی كه گفته بود «دماغ بغل دستی ما جان می دهد برا ی كشیدن كاریكاتور.»
- آخ ، چرا می زنی ؟ مگه مرض داری ؟ آقا این ما رو زد».(مثل ماه شب چهارده ، ص9).
زبان اثر درعین سادگی و خاص بودن كه بیان كننده فرهنگ و زبان مردم ناحیه است در هنگام سخن گفتن شخصیتهای مختلف داستان دچار تغییر می شود. زبان كودكان ،كودكانه ،بزرگترها بزرگسالانه ، زبان افراد بیسواد عامیانه و زبان افراد تحصیل كرده ادبی و پخته است.
اما آنچه این اثر را از دیگر آثار مرادی متمایزمی كند این است كه اینبار بچه ها مانند داستانهای «تنور»،«بچه های قالیبافخانه» یا «كوزه» با فقر مادی دست پنجه نرم نمی كنند ، بلكه اینبار فقر فرهنگی است كه آنها به جنگ آن می روند. هنر كاریكاتور تنها نشانه ای از هنر های غریب در مناطق متوسط نشین است كه هنوز مردم با آن آشنایی چندانی ندارند و برای معرفی آن نیاز زمان است.
در پایان باید گفت مرادی در این اثر نیز همانند دیگر آثار خود شگردهای چون آوردن "ضرب المثل "، "شعر" ، " طنز"، "واژگان عام با بار معنایی بیشتر "، "آوردن فعل اول جمله، برای تاكید "،"بكار بردن جملات كوتاه ، برای ایجاد هیجان"،"اشاره به آداب و رسوم محلی (البته اینبار آداب مردم جنوب شهر به تصویر كشیده می شود) " و استفاده از اصطلاحات خاص را تكرار می كند
