نگاه فني به مساله عرفان خصوصا در جوامع شرقي از دير باز مورد توجه انديشمندان بوده كه حاصل آن هزاران كتابي است كه در اين باره به رشته تحرير در آمده است._

كتاب «سرچشمه هاي عرفان» همان گونه كه از نامش پيداست بيش از آن كه به مراتب گرايش هاي عرفاني بپردازد ،به شكل پديدآيي آن توجه نشان داده است.

نصرت الله فروهر در اين كتاب مانند ديگر كتاب اش يعني «تصوف» به ريشه هاي يك حركت و رشد و تكامل آن در روند تاريخ پرداخته كه در نوع خود قابل مطالعه است.

همان گونه كه در بخشي از مقدمه كتاب آمده مردم روزگار باستان به ويژه در آسياي ميانه و نزديك به دلايل جغرافيايي و شرايط اقليمي همواره در حركت و سفر و مهاجرت بوده اند و باورشان موضوع هجرت كه نوعي كنده شدن از هرگونه تعلق است به عنوان اصل پذيرفته شده و حتي در باورهاي ديني شان جلوه گري كرد،نتيجه اين سفر و هجرت موجب تلاقي باور ها و فرهنگ ها و تمدن ها شده و حاصل آن ها در باورهاي ديني جلوه كرده و همين سبب شده است كه مردم مصر با مردم شمال جزيره العرب(فنيقيه-آسياي صغير- ايران و يونان) در ارتباط فرهنگي باشند،از سوي ديگر اعراب با مردم آريايي كه در شرق ميان رودان قرار داشتند به نوعي در رابطه بوده اند ، چنان كه وجود ايرانيان ساكن يمن در عصر هخامنشي مي تواند دليل روشني بر اين مدعا باشد.

نصرت الله فروهر در اين كتاب به دليل تاثير پذيري مردم عربستان از باورهاي مصري در مرحله نخست به باورهاي مصر و انديشه هاي آنان(تا آن حد كه آيات قرآن بر تاييد آن ها تاكيد داشته) پرداخته و پس از آن به تمدن ميان رودان(سومر،اكد،بابل و آشور) پرداخته و در جاهايي كه باور هاي آنان به نوعي با (باورهاي اسلامي) نزديكي داشته با دقت تمام با ذكرآيات و احاديث مورد اشاره قرار داده است. 

 «سرچشمه هاي عرفان» كتابي است كه گرچه در فصل هايي از موضوع اصلي دور افتاده، اما تحريك ذهنيت خواننده كه تا كنون با سويه ديگري از مسئله عرفان روبرو بوده را مي توان به عنوان يك گرايش نو در پژوهش هاي عرفاني به حساب آورد.
فروهر در اين كتاب با ايجاد فصل هايي متنوع به چند و چون پديدآمدن عرفان در اديان و گرايشات مختلف پرداخته و بر اين نكته مهم تاكيد كرده است كه وجود عرفان به خودي خود ريشه در يكتا پرستي دارد و خيزش هاي اصلي و اساسي آن را بايد از بستر دين اسلام جستجو كرد.

خواننده در اين كتاب با خواندن فصل هايي چون دين و جهان بيني مصر،خدايان و موميايي كردن مردگان تا رسيدن بشر به مراتب كمال و عرفان به شكلي قابل دفاع با سير تكامل و جايگاه عرفان آشنا مي شود،نكته اي كه به دليل نوع نگاه نويسنده به مسئله اي دروني تبدبل مي شود.

يكي از محسنات كتاب«سر چشمه هاي عرفان» نگاه همه سويه فروهر به بحث محوري كتاب است،او سعي كرده در اين باره هيچ نكته اي را نگفته باقي نگذارد.

فروهر در بخش ديگري از مقدمه كتاب به شيوه زندگي و گرايش هاي مردم ايران زمين قبل از پذيرش دين اسلام اشاره كرده و نوشته است:«وضع ديني در كشور ايران كه باورهاي مردم  هنگام حمله اعراب شكل مي داد موضوعي است كه اشاره به آن ضرورت دارد، زيرا بسياري از عقايد ايراني در سه سده اول زير عنوان هاي عربي امكان ظهور پيدا كرده است.
شايد مجبره و قدريه و...زائيده همين باورهاي غير عرب محدوده اسلام بوده باشد و معتزله و اشاعره كه جلوه هاي ديگر اين باور بوده و در محدوده حكومت عباسي از زمان حسن بصري امكان بروز يافت و در باورهاي صوفيه بعدي اثري غيرقابل انكار بر جاي گذاشت را بتوان در همين راستا مورد تحليل قرار داد ....»

يكي ديگر از بخش هاي اين كتاب كه هدف پرداختن به ريشه هاي اصلي و اثر گذار عرفان اسلامي است بخشي به نام«نظريه اجمالي به روش صحابه سده اول هجري» است كه فروهر در بخشي از آن چنين نوشته است:«...سلمان ،ابوذر و مقداد و... همه در عين حال كه مرد تقوي و فضيلت بودند ودر آن راه مي كوشيدند مرد زندگي و تلاش نيز بودند و در خير و شر و سرنوشت جامعه خود به عنوان عضو زنده و فعال شركت مي كردند و در مسائل سياسي و اجتماعي و مبارزه با ظلم و بيداد و انحرافات ديگر در صف اول مبارزان قرار داشتند....»

اشاره به موضوع فوق براي خواننده اي كه تا پيش از اين با بخشي از انحرافات با نام عرفان آشنا شده وگرايش هاي مختلف آن را خوانده است مي تواند به مثابه يك كلاس درس به حساب آيد، خصوصا در آن بخش كه به شكلي مستقيم به نقش شخص پيامبر(ص) در جلوگيري ازرواج عرفان غير مورد نظر اسلام اشاره كرده است:«...اگر چه صحابه و مسلمانان صدر اسلام پيرو روش عملي و معتدل –حد وسط-اسلام بودند و آن روش را از كردار و گفتار پيامبر گرفته بودند و زندگي خود را با آن گونه رفتار مطابقت مي دادند، اما گاهي افراط و تفريط هايي كه در رفتار مسلمانان پديد مي آمد پيامبر آنان را مورد انتقاد قرار مي داده و از رواج آن جلوگيري مي كرد.....» 

كتاب «سرچشمه هاي عرفان» سال 1387در شمارگان1650 نسخه و قيمت 5500 تومان توسط نشر افكار عرضه شده است.