کتاب :: نگاهي به كتاب «كودكان به قصه نيازدارند» نوشته برونو بتلهايم

در سراسر جهان رسم است كه زبده ترين كارشناسان مسائل كودكان عمده توان خود را براي نزديك شدن هر چه بيشتر به دنياي ذهني كودكان به كار گيرند وبه واكاوي جنبه هاي مختلف ابزار تشكيل دهنده ذهنيت يك كودك بپردازند.

شايد اغراق نباشد اگر بگوييم تا كنون هزاران كتاب در اين باره منتشر شده و هزاران مقاله هم در رد و اثبات آن ها نوشته شده، اما سوالات ريز و در شت درباره اصل موضوع يعني چگونگي ساختار قصه براي كودكان به قدرت خود باقي است.

يكي از كتاب هايي كه تلاش كرده تا حدودي يك جواب قانع كننده براي اين سوال هميشگي داشته باشد كتاب «كودكان به قصه نياز دارند» است ،كتابي كه با تمام فراز و نشيب هايش كتابي قابل توجه به حساب مي آيد.

حوزه ادبيات كودكان در كشور ما بر عكس تمام دنيا شكل و شمايلي غير حرفه اي دارد، به گونه اي كه گردانندگان اغلب نشريات مربوط به اين حوزه بر اين باورند كه نوشتن براي كودكان به مثابه يك تمرين براي آينده نويسندگي يك نويسنده مطرح است، در حالي كه نظام ادبيات كودك در جهان به مراتب حوزه وسيع تري را نسبت به ادبيات بزرگسال در بر مي گيرد.

اين نگاه غير تخصصي در ادبيات كودك باعث شده كه دلسوزان واقعي آن رگه هاي اصولي در فهم هر چه بيشتر اين حوزه را در لابلاي كتاب هايي ازديگر كشورها جستجو كنند ،كتاب هايي كه با كمي تفاوت در نوع نگاه تا حدودي پاسخ هايي براي ذهنيات كنجكاو دارند.

برونو بتلهايم در كتاب«كودكان به قصه نياز دارند» به شكلي كاملا فني به جايگاه قصه در روان كودكان اشاره كرده و اجزاي مختلف آن را واكاوي كرده است،گرچه نگاه اين نويسنده تفاوت چنداني با نويسندگان پيش از او ندارد، اما شيوه پرداخت و كشف هاي غالبا شخصي و ارائه صميمانه آن ها را مي توان از امتيازات اين كتاب بر شمرد.

برونو بتلهايم از همان ابتدا نوع نگاه خود به جهان قصه هاي كودك را اين گونه شرح مي دهد:«...قصه ها در شكل كنوني شان همه سطوح شخصيت انساني را بيان مي كنند،آن ها به ذهن تكامل نيافته كودك درست مانند ذهن بزرگسال دسترسي مي يابند و بر آن تاثير مي گذارند.قصه ها با ارائه نمونه شخصيتي روانكاوي شده،پيام هاي مهمي را به سطوح خودآگاه ،نيمه آگاه و نا خودآگاه ذهن با هردرجه اي از رشد كه باشد انتقال مي دهند چون در قصه ها موضوع بر سر مسائل كلي انساني است....»

بتلهايم در فصل هاي به هم پيوسته اي كه بر اساس پژوهش هاي ميداني نوشته به نكاتي اشاره كرده كه در نوع خود قابل مطالعه اند،او در هر فصل همراه با روند رشد ذهنيت كودك نوع نگاه و سليقه او به جهان قصه ها را مورد توجه قرار داده و نمونه هايي از قصه هاي مختلف را عرضه كرده است.

نويسنده بيش از هر مورد ديگر به وجوه مختلف افسون در ساختار قصه هاي كودكان پرداخته واين افسون را حتي در سرراست ترين و ساده ترين قصه ها هم شناسايي كرده است،بتلهايم در بخشي ازفصل نيروي افسون نوشته است:«...امروزه مانند گذشته قصه در برابر روح كودكان مستعد تخيل و نيز كودكان معمولي دريچه اي به سوي امور عالي تر زندگي مي گشايد، كودكان با قصه به آساني به وسيله اي براي فهم بزرگترين آثار هنري و ادبي دست مي يابند....»

آن چه بتلهايم در كتاب «كودكان به قصه نياز دارند» به آن پرداخته و تا حدودي هم موفق بوده رعايت تسلسل رشد و تكامل يك كودك ار بدو تولد تا ايام نوجواني همراه با پيوند او به جهان قصه هاست.
نكته جالب توجه در اين كتاب ارائه نمونه هايي از قصه هاي گوناگون و مربوط به رده هاي سني است كه كاملا با رعايت اصول فني گزينش شده اند و با ساختار كلي متن همخواني دارند.
گرچه نويسنده اين كتاب در بخش هايي بيش از انداره به زياده گويي دست زده و يك موضوع را بيش از اندازه لازم تكرار كرده اما آن چه كه از كليت اين اثر برداشت مي شود يك نگاه جدي به مسئله ادبيات كودك است كه مي تواند براي فعالان اين حوزه در كشور به عنوان يك كلاس درس مطرح باشد.
بتلهايم در فصل هاي گوناگون اين كتاب همواره براين نكته پافشاري مي كند كه اغلب نظريات ارائه شده مي تواند حاصل يك نگاه شخصي باشد و با همين ترفند حس اعتماد خواننده اش را به عنوان يك نظريه پرداز بي ادعا به خود جلب كرده است.
نويسنده اين كتاب در باره خاستگاه هاي ذهني خود در پرداختن به جايگاه قصه در روان كودكان گفته است:«...زماني كه من از طريق بنياد اسپنسر امكان يافتم تحقيق كنم كه روانكاوي براي تربيت كودكان چه كمكي در بر دارد ،با توجه به اين كه خواندن و شنيدن قصه ابزار تربيتي كودكان است فرصتي به دست آوردم كه هر چه بيشتر تحقيق كنم ،چرا كه قصه هاي عاميانه براي تربيت كودكان تا حد زيادي ارزشمندند...»
در آخر اشاره به اين موضوع ضروري به نظر مي رسد كه ترجمه نه چندان خوب اين كتاب و نبود يك ويرايش صحيح تا حد زيادي به ابهت آن لطمه وارد كرده كه اميد است اين نقص در چاپ هاي بعد بر طرف شود.
كتاب «كودكان به قصه نياز دارند» سال 1387در شمارگان 650نسخه و قيمت 10500 تومان توسط انتشارات افكار عرضه شده است.