کتاب :: نگاهي به كتاب«گسترش يك آيين ايراني در اروپا»نوشته پروفسور المار شورتهايم

رسول آباديان:شورتهايم در اين پژوهش با نگاهي تيز بين به عناصر موثر مربوط به فرهنگ و مذهب ايراني و رواج روز افزون آن در اروپا پرداخته و بدون هيچ گونه نگاه مغرضانه آن را مورد ارزيابي قرار داده است.

يكي از فصول قابل توجه اين كتاب فصلي به نام«مهر در آيين اسلام» است كه ظاهرا با دقت و وسواس بيشتري به نگارش در آمده كه درادامه به آن اشاره خواهيم كرد.

آن گونه كه از حاصل كار پژوهشگران برداشت مي شود ودر اين كتاب هم به آن اشاره شده آئين مهر پرستي تنها پديده ايراني است كه بر سراسر جهان از آسياي كوچك و يونان گرفته تا قلب اروپا و مرزهاي اسكاتلند و سراسر نوار شمالي آفريقا چيره شده و به ويژه در دره هاي پيرامون راين و دانوپ به اوج شكوفايي خود رسيده است ،بايد دانست كه آئين مهر در راه هجرت خود از ايران به اروپا دستخوش آميختگي هايي با باورهاي بيگانه شده كه بخش عظيمي از پژوهش شورتهايم بر همين محور استوار است.
خواننده با خواندن اين كتاب به درستي در مي يابد كه چگونه آئين مهر به به سرزمين بيگانه راه يافته و در تسخير دل مردمان آن ديار موفق شده است،از سوي ديگر شورتهايم كوشيده است كه جايگاه ويژه اين آئين را در ادياني چون اسلام ومسيحيت نيز مورد توجه قرار دهد.

شورتهايم در بخشي از مقدمه كتاب نوشته است:«...دانش باستان شناسي هر بار چيزهاي تازه تري در پرسمان هاي آئين مهر مي يابد و اين خود انگيزه اي مي شود كه فرزانگان ما ديگر بار و هرچه بيشتر به اين ايزد ايراني روي مي آورند،آنان يافته هاي نو را در آثار پيشين در رده خود جاي مي دهند . يا آن چه را كه موجود است با تازه يافته ها مورد آرمايش قرار مي دهند....»

از ديدگاه تاريخي ايزد مهر نخستين بار در سال1400پيش از ميلاد براي ما تحقق مي يابد كه شورتهايم در فصلي از كتاب به آن پرداخته است.
كتاب«گسترش يك آئين ايراني در اروپا»بيش از هر چيز ديگر به عنصر مهر در اديان آسماني نظر دارد و آن رابه عنوان يك بخش از عطوفت خداوند معرفي مي كند،شورتهايم در اين كتاب با گنجاندن فصولي در جهت اثبات نظريه نفوذ مذهب در آيين مهر به شكلي ملموس اين نظريه را به اثبات مي رساند.

شورتهايم در بخشي ازاين كتاب با استفاده از نظريات يك نويسنده و پژوهشگر ايراني اين نكته را اثبات مي كند كه ذات مهر و مهر پرستي نماد ويژه اي در قرآن كريم دارد. در بخشي ازاين نوشته چنين آمده است:«پيامبر اسلام در سوره الفجر به فجر يا به پگاه كه جهان با بر آمدن خورشيد روشن مي شود سوگند مي خورد و در آيه 17 سوره الروم آمده است كه خدا را به هنگام شام و هنگام بامداد نيايش كنيد.
واژه هاي تاريكي و روشنايي يا ظلمات و النور در ديگر آيات قرآن مانند آيه 16 سوره رعد و آيه 1 سوره انعام آمده است:«شيطان كه نماد نيروي بدي است بر انگيزه مردمان به سركشي و نا فرماني و كشنده آدميان به سوي كژي و گمراهي است،همان اهريمني است كه در باورهاي مهري روياروي مهر به نبرد ايستاده است.»

خواننده در اين كتاب با بخشي ديگر برخورد مي كند كه اين رويكرد در ادب ايران هم مورد بررسي قرار گرفته و جايگا ه عدد هفت و ارتباط آن با سويه هاي مهر و مذهب مورد كنكاش قرار گرفته است،در ادب ايران زمين شماره هفت در پيوند با واژگان ديگربسيار ديده مي شود،مانند هفت دريا،هفت اژدها،هفت آسيا،هفت اقليم ،هفت رنگ،هفت الوان ،هفت اندام،هفت اورنگ،هفت بام،هفت بانو،هفت برادران،هفت چشمه بهشت و....اين كه بنا بر سروده مير ابولقاسم فندرسكي «هفت ره بر آسمان از فوق ما فرمود حق/هفت در از سوي دنيا جانب عقباستي»

شورتهايم تمام تلاش خود را در اين كتاب به كار گرفته تا دوگرايش متضاد مانند«ميترائيسم»و «آئين مهر»را كه در نزد بسياري از افراد در يك قواره قرار گرفته اند را از هم جدا كند و فهم تازه اي را ارائه دهد،او در تعريف هرچه بيشتر اين نظرگاه گفته است:«چون پژوهش هاي علمي درباره مهر تازه است،ديدگاه هاي پژوهندگان همسان و برابر نيست.فراهم آوردن انديشه يك دست و مدون از آئين مهر هنوز كاري دشوارو پيچيده است.»

به هر شكل كتاب«گسترش يك يك آئين ايراني در اروپا»كتابي است كه در نهايت صداقت نوشته شده ،شايد اين كتاب نتواند آن گونه بايد از پس توصيف صد در صد موضوع انتخابي بر آيد، اما نگاه بدون پيش داوري نگارنده اش از آن كتابي قابل اعتماد ساخته است،كتابي كه به هر حال نگاه تازه اي به مسئله مهرپرستي و جايگاه آن در اديان آسماني دارد.

كتاب«گسترش يك آئين ايراني در اروپا» سال 1387 با ترجمه نادر قلي درخشاني درشمارگان 2200نسخه و قيمت 5000تومان توسط نشر ثالث عرضه شده است.