اين كتاب در بردارنده مجموعه‌اي متنوع از احاديث معصومان(ع) در عرصه‌هاي عقايد و كلام، سيره و تاريخ، حكمت و اندرز، اخلاق و آداب، مناقب و مثالب، معجزات و كرامات است كه در منابع پيشين ريشه دارند.

در مطالعه و بررسي تاريخ انديشه سياسي شيعه، بازبيني انديشه سياسي قرن سوم و چهارم هجري كه به دوره ميانه تاريخ اسلام شهرت دارد، از اهميت ويژه‌اي برخوردار است.

در اين دو قرن با حاكميت شرايط خاص فرهنگي و سياسي در مركز خلافت اسلامي و باز شدن فضاي فرهنگي و سياسي در اثر ضعف خلافت عباسي و نفوذ امراي آل‌بويه در بغداد، شيعيان زمينه حضور در رقابت‌هاي فكري، فرهنگي و سياسي جهان اسلام را يافتند و به بازبيني و بازسازي انديشه‌هاي كلامي، فقهي و سياسي خود پرداختند. شيخ مفيد، سيد مرتضي، شيخ طوسي و ابوالصلاح حلبي در اين دوره از تاريخ انديشه شيعي نقش اساسي در تكوين و تبيين انديشه‌هاي تشيع در زمينه‌هاي كلامي، فقهي و سياسي ايفا كردند. 

همان‌گونه كه در اين كتاب نيز اشاره شده است، قرون سوم و چهارم هجري به دليل شرايط خاص سياسي و فرهنگي حاكم بر جهان اسلام، نقطه عطفي در حوزه دانش سياسي مسلمانان محسوب مي‌شود. در اين دوره، شيعيان در اثر فضاي باز سياسي و فرهنگي ناشي از ضعف عباسيان و نفوذ اميران آل‌بويه در بغداد، براي نخستين بار وارد عرصه رقابت فكري و عقيدتي آزاد با ديگر فرقه‌هاي اسلامي شدند و با جمع‌آوري احاديث و تحليل‌هاي شيعي از تاريخ سياسي اسلام و بازبيني انديشه‌هاي فقهي و كلامي، دانش سياسي شيعه گسترش يافت. نقش شيخ مفيد، از متكلمان و فقيهان برجسته شيعه در اين دوره، در پايه‌گذاري و رشد دانش سياسي شيعه در قالب كلام و فقه سياسي و فراهم ساختن زمينه براي تفريح انديشه‌ورزان بعدي شيعه، كليدي و اساسي بود.

ابوعبدالله محمدبن محمدبن نعمان حارثي بغدادي عكبري معروف به «ابن معلم» و «شيخ مفيد» سال 336 هجري قمري در قريه «سوبقه ابن‌البصري عكبرا» از توابع بغداد متولد شد. شيخ مفيد در دوران كودكي به همراه پدرش كه از شيوخ و روساي شيعه بود به بغداد آمد و نزد ابي‌عبدالله الحسن‌بن علي‌البصري معروف به «جُعَل» در محله «درب رياح» و سپس نزد ابي ياسر، غلام ابي‌الجيش در محله «باب‌الخراسان» و علي‌بن عيسي ‌الرماني، ابوالقاسم ابن قولويه، شيخ صدوق قمي، ابي غالب زراري، ابي‌عبدالله صميري، احمدبن عباس نجاشي، ابي‌الحسن احمدبن الحسن‌بن الوليد و پدرش، علوم مختلف از جمله ادبيات، فقه، كلام، تفسير و رجال را فرا گرفت و به سرعت در همه اين رشته‌ها در شمار اهل نظر در آمد و در اندك زماني به زبان گوياي اماميه و رئيس‌الشيعه تبديل شد.

عالمان مشهوري نظير سيدمرتضي، سيدرضي، شيخ طوسي، نجاشي، سلّار، كراجكي، ابويعلي جعفري و برخي از علماي فرقه‌هاي مختلف اسلامي، همگي نزد شيخ مفيد تلمذ كرده‌اند. علاوه بر اين، به تعبير علامه حلي همه متاخران به نوعي از او استفاده كرده‌اند. شيخ مفيد آثار ارزنده‌اي در زمينه، فقه، كلام، تفسير، تاريخ اسلام، حديث و رجال از خود بر جاي گذاشته است.

با آغاز عصر غيبت امام معصوم(ع) و حاكميت شرايط خاص سياسي در دوره اول پس از غيبت، فقيهان شيعه با سوالات جدي درباره حكومت و مباني مشروعيت آن در عصر غيبت، چگونگي زندگي شيعيان در قلمرو اقتدار حكومت‌هاي موجود و چگونگي اجراي احكام مربوط به حدود، قضا، امر به معروف و نهي از منكر، جهاد، نماز جمعه و ... مطابق آيين شيعي و بالاخره حيطه مسووليت فقيهان شيعه در اين عصر مواجه شدند كه با مجاهدت‌هاي علمي عالماني مانند شيخ مفيد و... شيعه توانستند در مقام پاسخ‌گويي به اين پرسش‌ها برآيند.

شيخ مفيد افزون بر اين كه يكي از بزرگترين متكلمان شيعي و نماينده اصلي يا از نمايندگان اصلي انديشه‌هاي كلامي شيعيان دوازده امامي به شمار مي‌رود، در فقه و دانش حديث نيز صاحب مكتب و شخصيتي اثر گذار بود و مجموعه آثاري كه از او بر جا مانده‌اند، اين جامعيت و جايگاه را گواه‌اند.

شيخ مفيد آثار علمي فراواني در دانش شيعي پديد آورد كه شمار آنها را 200 اثر يا افزون بر آن دانسته‌اند. يكي از جامع‌ترين گزارش‌ها در اين‌باره، گزارش «نجاشي» است كه در آن از 177 اثر ياد شده است.

به اعتقاد پديدآورنده اين نوشتار، مكتب تشيع تاريخي است همپاي تاريخ اسلام و آموزه‌هايي به ژرفاي اين آيين دارد. در اين ميان، سرچشمه انديشه‌هاي بارور شيعه، ميراث كهني‌اند كه از مشاهير اين مكتب بر جاي مانده و بيش از همه به آنچه از پيشوايان معصوم(ع) رسيده است باز مي‌گردد. كتاب «اختصاص» يكي از ميراث‌هاي گرانسنگ مكتب تشيع است كه به يكي از پرچمداران بزرگ انديشه شيعي،‌ محمدبن محمدبن نعمان ملقب به شيخ مفيد (در گذشته به سال 413 قمري) نسبت داده مي‌شود.

چاپ نخست كتاب «اختصاص» را شركت انتشارات علمي و فرهنگي در شمارگان 2000 نسخه، 601 صفحه و بهاي جلد شوميز 125000 ريال و جلد گالينگور 140000 ريال راهي بازار نشر كرده است.