فتح الله بي نياز يكي از نويسندگان ايراني است. آثار داستاني او تا كنون در سايه نقدهايش قرار گرفته است.بر خلاف تصور بايد گفت كه بي نياز قبل از منتقد بودن يك نويسنده است،نويسنده اي كه با ابزارداستان نويسي آشناست._

يكي از رمان هاي بي نياز اثري به نام «افعي ها خود كشي نمي كنند»است كه به لحاظ نگاه داستاني و پرداخت با ديگر آثارش متفاوت است.


«افعي ها خود كشي نمي كنند»كاري شبه پليسي است كه رگه هايي از عنصر وحشت را هم با خود يدك مي كشد،تصوير ها و گفت و گو هاي عمدتا در خدمت فضاي كلي اين كاربي نياز است.


گرچه اين اثر در مواردي به شكلي ملموس خواننده را به ياد كارهاي «ميخائيل بولگاكف»مي اندازد، اما اين روند موازي هرگز به تقليدي آشكار مبدل نمي شود و نويسنده توانسته استقلال اثر خويش را حفظ كند.


يكي از موفقيت هاي اين كار آغازي با ضرباهنگ تند است،آغازي كه مجال ادامه ندادن ماجرا را از مخاطب مي گيرد و او را درگير فضايي مي سازد كه با ماجرايي پليسي آغاز شده است.


مرد به ظاهر مرده اي در ابتداي داستان همه توجه مخاطب را به سوي خود جلب و حتي حس همدردي او را تحريك مي كند، اما او در كمال ناباوري زنده مي شود و با استفاده از غفلت يك پليس اسلحه اش را به دست مي آورد و صحنه اي خونين پديد مي آورد.


اين ماجرا كه در يكي از شهرهاي معروف كشور تركيه رخ مي دهد با روايت پليس مسوول پرونده اين كشتار ادامه مي يابد وخواننده كم كم به ابعاد روانشناختي اين اقدام پي مي برد.


بي نياز بر خلاف ذهنيت موجود در برخورد با اين موضوع هرگز از شخصيت قاتل غافل نمي ماند و او را به عنوان يك مجرم بدون ارزش دفاع معرفي نمي كند، بلكه به اعماق وجودي او سرك مي كشد و به مخاطبش مي فهماند كه با يك محكوم به محيط سرو كار دارد،محكومي كه حاصل يك گذشته تاريخي بسيار ناهنجار است.


نكته قابل توجهي كه بي نيازاز پس آن بر آمده دلهره بعد از فرار قاتل است،قاتلي كه گويي در همين نزديكي هاست و خواننده هم درست مانند پليس هاي بهت زده دوست دارد سر از كار او در آورد.


بي نياز براي پيگيري مساله قتل بر خلاف ديگر نويسندگان تمام تمركز خود را بر تحقيقات پليسي قرار نمي دهد بلكه با شگردي كاملا داستاني و خلق محيطي تلاش مي كند با ساخت و ساز يك تيم پزشكي از طريق ورود به عمق ذهن قربانيان حادثه ابعاد اين اتفاق را بيشتر بكاود كه البته موفق هم شده است.


همان گونه كه گفته شد بي نياز براي ساختن محيطي كه قرار است در آن بزرگ ترين اتفاقات پزشكي يعني تحقيق روي مغز انسان ها انجام شود بي تاثير از فضاي كلي رمان«دل سگ»نيست و اي كاش براي برون رفت از چنين مخمصه اي چاره اي ديگر مي انديشيد،چاره اي كه شائبه تقليد را بسيار كم رنگ تر كند.


در رمان«افعي هاخود كشي نمي كنند»به شكل هنرمندانه اي با رويكرد معكوس طرفيم يعني اين كه بي نياز بر خلاف مرسوم در كارهاي شبه پليسي به كنكاش در زندگي قاتل نمي پردازد ،بلكه اين كار را از زاويه قربانيان ماجرا پي مي گيرد.


نويسنده سعي كرده كه همه عناصر را در اين كار در كمال فشردگي ارائه دهد اما صحنه هاي كشداري هم در اين اثر وجود دارند كه خواندن آن ها نه چيزي به دانش مخاطب اضافه مي كنند و نه جايگاهي قابل قبول در روند داستان دارند.


يكي از نكات بارز اين كار شخصيت پردازي هاست كه نويسنده با همه شلوغي فضا از پس ساخت و ساز آن ها بر آمده،لايه هاي پنهان كار بي نياز شايد بيشتر از لايه هاي پيدا در اين كار قابل بحث باشند زيرا در اين اثر چند روايت موازي با هم پيش مي روند كه در دل خود مسائلي چون عشق،عاطفه،خشونت،بي بند و باري و...رادارند ونويسنده لحظه اي از آن ها غافل نشده است.


رجوع به ذهنيت افراد و ايجاد رگه اي از تناسخ نشان مي دهد كه نويسنده قصد داشته مخاطب را به نا خودآگاه خويش نزديك كند،در روند رمان با گذشته هايي طرفيم كه هيچ ارتباطي با دنياي اكنون افراد ندارند به گونه اي كه همگي آن ها از شناخت اوليه خود هم عاجزند.


به نظر مي رسد كه بي نياز در اين كار كمي عنان اختيار را از دست داده وتلاش كرده است كه با رويكردي همه جانبه تمام آرزوهاي خود را در قالب چندين موضوع متفرقه به خواننده القا كند كه اي كاش اين گونه نمي شد و او نگرش خود در شكار موضوعاتي بكر را يك جا به كار نمي گرفت زيرا هر يك از اين موضوعات به تنهايي مي توانند بستر ساخت يك اثر جداگانه باشند.


در هم آميختن شيوه هايي چون گونه علمي تخيلي و پليسي همراه فضاهايي نسبتا رمانتيك و مهار اصولي همه آن ها از موارد دشواراست كه از عهده هر نويسنده اي بر نمي آيد  اما تمركز او بر شخصيتي چون دايي راوي به عنوان يكي از پژو هشگران در مغز انسان ها و معرفي او از همه زواياي علمي ،خانوادگي،عاطفي و....ناديده گرفتن بسياري ديگر از شخصيت ها وگذر سريع از آن ها نكته اي است كه از  بي نياز انتظار نمي رود.


يكي ديگر از نكات قابل توجه در اين اثر تصوير هاي جاندار از وقايع و شخصيت هاي جهان است،تصويراشخاصي چون ديكتاتورها، جلادان، ماجراي جنگ هاي جهاني ،سربازان مرده،زندان ها،جوخه هاي اعدام آلمان نازي و.....كه در پس ذهن همه افراد مرده جا خوش كرده اند را مي توان به عنوان درخشان ترين فصل هاي اين كتاب معرفي كرد.


رمان«افعي ها خود كشي نمي كنند»در تيراژ 2000نسخه و قيمت 3500تومان توسط انتشارات مرواريد عرضه شده است.