"مرداد" ماهِ مشروطه است. سال‌های سال است كه در میانه‌ی این ماه گرم، اندیشمندان ایرانی درباره‌ی "كلمه‌ی حقی كه مراد باطل یافت" به اقتراح می‌نشینند. در این بین عده‌ای هنوز هم برای برنج بریتانیایی سفره پهن می‌كنند و معدودی، روضه‌خوان بر دار شدن شرع مقدس می‌شوند. "این لیست" مشروطه هم فارغ از تمام این جنجال‌ها و از میان بیش از صد كتاب خواندنی مشروطیت، انتخاب و تقدیم شده است. با این توضیح كه در دست‌چین كتاب‌ها، این بار هم سطوح مختلف مخاطب را در نظر گرفته‌ایم و برخی آثار ـ خصوصاً هم‌عصران مشروطه ـ توصیه‌ی خاص نیست و صرفاً جهت جامعیت به صاحبان ذوق سلیم و اتباع قول احسن پیشنهاد شده است.
ابتدای بلوای مشروطه
سر دار/ تندر كیا/ نشر كتاب صبح
این كتابچه خواندنی گزارشی تحلیلی از بر دار رفتن آیت‌الله شیخ فضل‌الله نوری است كه به قلم متفاوت و محاوره‌ای "تندر كیا"، نوه شیخ شهید، تصویری تاریخی از زندگی اجداد و اولاد شیخ فضل‌الله نوری عرضه می‌كند. نویسنده پس از ذكر مقدماتی درباره زندگی شیخ فضل‌الله، نحوه دستگیری، بازجویی و محاكمه او را با سوز و گداز خاصی توصیف می‌نماید. چگونگی اعدام شیخ و حمله اوباش به پیكر این عالم شیعه و كیفیت پنهان نمودن جنازه و سپس حمل آن به قم از دیگر مطالب این كتاب است. علاوه بر آن، تندر كیا با بیانی جسورانه آرای موافق و مخالف را توامان ذكر می‌كند و سرانجام با بیان چندین سند تاریخی می‌كوشد تا چهره او را از زیر غبار داوری‌های سوء و حجاب‌های نسیان بیرون بیاورد. "كتاب صبح" به رغم وجود تقاضاهای مكرر بازار، سال‌ها به دلایل نامعلومی از تجدید چاپ این كتاب خودداری كرده بود كه امیدواریم موانع بر طرف شده و یا از سوی ناشر دیگری روانه بازار شود.
پیدایش و تحول احزاب سیاسی مشروطیت/ منصوره اتحادیه/ نشر كتاب سیامك
"منصوره اتحادیه" از اساتید دانشگاهی در رشته تاریخ هستند. این نویسنده سالخورده مدیر نشر تاریخ ایران است و به غیر از این كتاب، "مجلس و انتخابات از مشروطه تا پایان قاجاریه" را هم در كارنامه دارد. این كتاب، پژوهشی است ارزنده و مستند درباره احزاب سیاسی در ایران در سال‌های 1324 تا 1330 ه. ق. احزابی كه در مجلس اول به آهستگی پدید آمدند و در مجلس دوم رشد و نمو كردند. در بخش اول نخست تحلیلی درباره انجمن‌های قبل از انقلاب مشروطیت عرضه شده است؛ انجمن هایی چون انجمن‌های مخفی و ملی و كمیته انقلاب كه منشعب از انجمن ملی بود و با اجتماعیون عامیون، یا حزب سوسیال دموكرات قفقاز، مرتبط بود. سپس درباره قانون اساسی و قانون انتخابات و تقسیم‌بندی طبقات اجتماعی در مجلس بحث شده است؛ طبقاتی كه برای رشد احزاب، زمینه مساعدی نبودند. بخش دوم كتاب به مجلس دوم و تحول احزاب پس از استبداد صغیر می‌پردازد. در این بخش برنامه‌های احزابی كه در مجلس به وجود آمدند، تحلیل شده است. مهمترین این حزب‌ها، یعنی دموكرات‌ها و اعتدالیون، از دسته‌های آزادی خواهان و معتدل‌های مجلس اول منشعب شده بودند.
از انقلاب مشروطه تا كودتای رضاخان/ علی محمد بشارتی/ سوره مهر
چهار فصل كتاب بررسی و تحلیلی است از رویدادهای ایران از انقلاب مشروطه تا كودتای رضاخان كه نویسنده در پیش‌گفتار كتاب هدف خود را "تلاش برای افشای استمرار حركت سكولاریستی روشنفكران وابسته امروز با تجزیه و تحلیل انقلاب مشروطه" اعلام می‌كند. وی در فصل اول از واقعه تحریم تنباكو و پیامدهای آن، به مثابه خمیرمایه انقلاب مشروطه یاد می‌كند. فصل دوم به بررسی و ارزیابی "ریشه‌های انقلاب مشروطیت "و دیگر رویدادهای زمینه‌ساز آن اختصاص دارد. موضوع فصل سوم مربوط به بررسی نقش روشنفكران در انحراف مشروطیت است و آخرین فصل این 256 صفحه هم حاوی مطالبی درباره چگونگی محو "مشروطه مشروعه" با مرگ آیت الله شیخ فضل‌الله نوری است.
سیر قضائی محاكمه شیخ فضل‌الله نوری/ فتوت نصیری سوادكوهی/ نشر ورشان
در كتاب محاكمه شیخ فضل‌الله نوری با توجه به ماهیت و عملكرد محاكمه‌كنندگان و سوابق آنها، همچنین كیفیت محاكمه و بزه انتسابی و نوع اتهام و نیز انطباق یا عدم انطباق آن با موازین شرعی، عرفی، عقلی و قانونی، شرح و ارزیابی می‌شود. برخی مباحث كتاب بدین شرح است: شیخ چه می‌گفت و چه می‌خواست؟، مشروطه مشروعه، اتهام انتسابی به شیخ فضل‌الله نوری چه بود؟، نگاهی به محاكم دادگستری در آن عصر، فساد فی‌الارض چیست و مفسد كیست؟، قاضی و حاكم شرع و شرایط قضا در اسلام، نقش سفارتخانه‌های روس و انگلیس در ارتباط با شیخ فضل‌الله نوری، از فتح تهران تا محاكمه شیخ، اعضای دادگاه انقلاب چه كسانی بودند؟ جریان دستگیری و بازداشت شیخ شهید و محل اجرای حكم، كیفیت اعدام و دیگر قضایا.
انجمن‌های نیمه سری زنان در نهضت مشروطه/ ژانت آفاری/ جواد یوسفیان/ نشر بانو
از این خانم مستشرق كتاب دیگری هم با نام "انقلاب مشروطه ایران" ـ نشر بیستون ـ به همت "رضا رضایی" فارسی شده است؛ اما رساله‌ی حاضر تحقیقی است درباره "انجمن‌های نیمه‌سری زنان" در نهضت مشروطیت و سیر تلاش‌های زنان در كسب حقوق مختلف اجتماعی، سیاسی و فرهنگی خویش. نویسنده علاوه بر معرفی برخی از این انجمن‌ها به خط مشی، عملكرد، میزان و نحوه حضور در تحولات سیاسی و اجتماعی مشروطه این انجمن‌ها اشاره كرده است. همچنین نام گروهی از رهبران و عقاید آنها و دستاوردهای این انجمن‌ها در زمینه حقوق زنان مانند: حق رای، تعدد زوجات، تعلیم و تربیت و مشاركت‌های سیاسی و اجتماعی دیگر را برشمارد. كتاب متشكل از سه فصل است و در بازار كمی سخت پیدا می‌شود.
تنبیه الامه و تنزیه المله/ آیت الله محمدحسین نائینی/ جواد ورعی/ بوستان كتاب
در این كتاب كه در اصل رساله‌ای كوتاه و تاثیرگذار از یكی از مراجع شهیر حوزه در دوره مشروطه است، اصول و اركان حكومت بر پایه دین و شریعت اسلام شرح و تبیین شده است. كتاب حاضر با انگیزه پاسخ گویی به شبهات مخالفان مشروطه در پنج فصل سامان یافته است. حقیقت سلطنت نزد ادیان و عقلا، تحدید سلطنت در عصر غیبت، مشروطه و تحدید سلطنت، پاسخ به شبهات و مغالطات و صحت و مشروعیت مداخله نمایندگان مجلس و شرایط و وظایف آنان از دید مرجعیت شیعه نگاشتته شده است. مولف كتاب خود می‌نویسد: پس از اعلان مشروطیت در ایران، او [نائینی] را بزرگترین حامیان مشروطه شمرده‌اند كه با تالیف كتاب مشهور "تنبیه الامه و تنزیه المله" مورد تایید رهبران مشروطه آخوند ملامحمدكاظم خراسانی و ملاعبدالله مازندرانی قرار گرفت، سهم وافری در این نهضت ایفا كرد. تالیف این اثر در شرایط دشوار آن روز، در میان مسلمانان پشتوانه‌ای نظری برای جنبش مشروطه به شمار می‌آمد. بوستان كتاب این كتاب را با تصحیح جواد ورعی به بازار فرستاده است. خرید الكترونیك از سایت ناشر پیشنهاد خوبی به نظر می‌رسد.
اندیشه سبز، زندگی سرخ: زمان و زندگی شیخ فضل‌الله نوری/علی ابوالحسنی/ عبرت
اگر در میان رجال مشروطه شیخی منصوروار بر دار می‌شود و چنان تلاءلویی دارد كه امروز هم رمق چشمان ماست، در میان محققان محترم تاریخ مشروطه هم فقط یك علی ابوالحسنی منذر داریم كه در این برش تاریخ معاصر ممحض و متمركز است. قلم توانمند این مجتهد اندیشمند، تاكنون 9 عنوان كتاب در همین زمینه به رشته تحریر درآورده است كه نقطه مشترك تمام آنها صداقت و ظرافت در تحلیل این رویداد است. سند شناسی و نوآوری‌های ابوالحسنی وجه تمایز او با دیگر هم‌تایانش محسوب می‌شود و الغرض محقق برگزیده این لیست است كه می‌توان تضمین كرد به او رسیدن یعنی به حق مطلب این ماجری پرابهام و رازآلود رسیدن! نشر عبرت ناشر تخصصی آثار اوست كه از مراكز پخش كتاب‌های موسسه "تاریخ معاصر ایران" هم قابل ابتیاع است. پایدارى تا پاى دار، دیده‌بان بیدار، آخرین آواز قو، خانه بر دامنه آتشفشان و شیخ ابراهیم زنجانی نام كتاب‌های او با مشروطیت است.
تاریخ انقلاب مشروطیت ایران/ حسن تقی‌زاده / نشر فردوس
اثر حاضر در بردارنده مجموعه‌ای از سخنان، نوشته‌ها و دیدگاه‌های "سیدحسن تقی‌زاده" درباره چرایی و چگونگی انقلاب مشروطیت ایران است. این كتاب 336 صفحه‌ای به اهتمام عزیزالله علیزاده و با مقدمه‌ای شامل خلاصه زندگی‌نامه، مناصب، مهمترین اقدامات و روزشمار زندگی سیدحسن تقی‌زاده به انضمام اشاره به علل بروز انقلاب مشروطیت و متن فرمان مشروطیت آغاز می‌شود. آن‌گاه دیباچه‌ای از تقی‌زاده درباره مجموعه مطالب این كتاب گنجانده شده و سپس سه خطابه از وی با عنوان "تاریخ اوایل انقلاب مشروطیت" آمده است. و البته در ادامه سوالات حضار و جواب‌های تقی‌زاده درج گردیده است. در این كتاب همچنین 13 مطلب مرتبط با موضوع "انقلاب مشروطه" گرد آمده است. از تقی‌زاده‌ای كه در دوره ی اول زندگی خود یك طلبه ایرانی بود، در دوره دوم چنان غربزده شد كه می‌خواست ایرانی سر تا پا در كلاه فرنگی برود و در دوره سوم حیاتش با چرخشی 180 درجه‌ای بر پوچی مبانی اومانیسم غربی اشارات و تاكیدات صریح و كمتر دیده شده‌ای دارد "تاریخ مجلس شورای ملی ایران" هم منتشر شده است.
انقلاب مشروطه ایران به روایت اسناد وزارت امور خارجه انگلیس/ روح‌الله رضاسلطانی/ مازیار معین
اثر حاضر مجموعه‌ای است از اسناد انتشار یافته دولت انگلستان كه حاصل گزارش‌های ماموران سیاسی آن كشور در دوران مشروطیت ایران است. این اسناد كه سال‌های سال در گاو صندوق وزارت امور خارجه انگلیس نگهداری می‌شد، وقایع سال‌های 24 تا 31 (1906- 1913م) را روایت می‌كند اسناد این مجموعه نخستین بار در سال 1331ه ق به دستور سردار اسعد بختیاری به فارسی ترجمه و چاپ شد. در ابتدای اسناد هر سال، تقویم تطبیقی روزهای سال قمری و میلادی به صورت جدول آمده است. كتاب با شمار فراوانی عكس تاریخی از رجال، حوادث و اسناد همراه شده و با "نامنامه" به پایان می‌رسد. یك منبع 820 صفحه‌ای كامل برای یك كتابخانه تاریخ معاصر.
انقلاب مشروطیت ایران/ ادوارد گرانویل براون / مهری قزوینی/ كویر
كتاب حاضر مشتمل بر یازده فصل است كه در هر فصل یكی از ابعاد مختلف تاریخ قاجار, به ویژه "انقلاب مشروطه "از دیدگاه یك مستشرق انگلیسی بحث و بررسی شده است. سید جمال‌الدین، امتیاز تنباكو، ترور ناصرالدین شاه، اعطای مشروطیت توسط مظفرالدین شاه، محمدعلی شاه و مشروطیت، كودتای 23ژوئن 1908و انهدام نخستین مجلس، دفاع تبریز، سقوط تبریز و قیام ایالات، پیروزی ملیون و كناره‌گیری محمدعلی شاه و اعاده مشروطیت، جلوس احمدشاه و دعوت از مجلس دوم بخش‌های این كتاب را تشكیل می‌دهند. آقای براون كه از مستشرقان خوش نام دوران مشروطه هم هست، در كتاب دیگری به نام "یك سال در میان ایرانیان ـ نشر ماه ریز ـ هم اطلاعاتی در باب احوال اجتماعی و اخلاقی و فرهنگی ایرانیان سال‌های مشروطیت به دست داده است. او از حامیان سرسخت انقلاب مشروطه و مشروطه‌خواهان بوده و از منتقدین سرسخت سیاست‌های استبدادی قاجار و حتی دولت انگلیس بوده است.
بنیاد فلسفه سیاسی در ایران (عصر مشروطیت)/ موسی نجفی/ مركز نشر دانشگاهی
موسی نجفی دارای دكترای علوم سیاسی است ولی در حوزه تحقیقات بیشتر نمودی تاریخ‌پژوهانه داشته است. او این روزها رئیس پژوهشكده اندیشه سیاسی پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی است و با موسسه تاریخ معاصر ایران همكاری‌های تنگاتنگی داشته و دارد. نكته جالب در آثار آقای نجفی، دفاع استراتژیك علمی از انقلاب اسلامی ایران است. او در میان اندیشمندان به دفاع از تئوری "هویت ملی ایرانیان" هم شهره است. نویسنده در این كتاب، اندیشه سیاسی دهه نخست مشروطیت (1324ـ 1334هـ.ق) را بر اساس كتاب‌ها و رساله‌های به جای مانده از نویسندگان آن عصر بررسی كرده است. به نظر وی، سومین دهه قرن حاضر به لحاظ نظری و نشان دادن درجه انتزاع و رشد و خودآگاهی ملی و حمیّت اسلامی از ادوار درخشان و شاید كم نظیر سده‌های اخیر ایران است. و اهمیت بررسی اندیشه سیاسی این دوره در همین امر خلاصه می‌شود. نویسنده برای مطالعه اندیشه سیاسی ـ و در این جا اندیشه سیاسی عصر مشروطیت ـ مباحث مربوط به آن را در چهارقسمت (منابع, روش شناسی, فلسفه تاریخ و ساخت آن) طبقه بندی می كند خلاصه نظرگاه او دراین كتاب را در این مصاحبه می‌توانید بخوانید.
رسائل مشروطیت/ به اهتمام غلامحسین زرگری‌نژاد/ كویر
در مجموعه حاضر كه جزء اولین منابع اندیشه سیاسی در تاریخ ایران است، هجده رساله سیاسی از علمای عصر مشروطه، تصحیح و به چاپ رسیده است. در كتاب دكتر زرگری‌نژاد معنی و شرح لغات دشوار و اصطلاحات فنی فقهی و كلامی در پانوشت‌ها آمده است. در مدخل كتاب هم به منظور ارائه دریافتی روشن از مهمترین مباحث مطروحه در تمام رسائل ـ و تبیین تفكر اصلی موجود در دو دسته رسائل مشروعه‌خواه و مشروطه‌طلب ـ مصحح كتاب، سیر تاریخی و موضع‌گیری دو جریان "مشروعه‌خواه" و "مشروطه‌طلب" را براساس رساله‌های یاد شده باز نموده است. در ابتدای هر رساله نیز طی مقدمه‌ای كوتاه، عمده‌ترین مباحث و مشخصات آن متن به اختصار توضیح داده شده است. شایان ذكر است به تازگی جلد دوم این كتاب كه شامل رسائل سیاسون مشروطه است، از سوی نشر كویر به پیشخوان كتاب‌فروشی‌ها آمده كه مكمل كار قبلی و بهترین منبع كتابخانه‌ای مشروطه‌پژوهی است.
تاریخ بیداری ایرانیان/ محمد بن علی ناظم الاسلام كرمانی/ امیركبیر
این كتاب از ویژگی‌های چندی برخوردار است. از جمله شامل اخبار و اطلاعات دست اولی است كه از مذاكرات و گفت و گوهای سیاسی رهبران مشروطه تهران (به ویژه سید محمد طباطبایی) به دست می‌دهد. ناظم الاسلام سال‌ها نظامت "مدرسه اسلام "را كه طباطبایی موسس آن بود، بر عهده داشت و در جریان نهضت نیز یكی از نزدیكان و محارم طباطبایی بود. می‌گویند اطلاعاتی كه ناظم الاسلام از نحوه تفكر سیاسی رهبران مشروطه ذكر می‌كند در واقع جهت حركت جریان مشروطه را مشخص می‌سازد. دراین كتاب وقایع و جریانات تاریخی معطوف به افراد مورد بررسی قرار گرفته است. بخش اعظم كتاب به حالات و موضع‌گیری‌های میرزا تقی خان امیر نظام اتابك اول، سیدجمال الدین اسد آبادی، ناصر الدین شاه، مظفرالدین شاه، میرزا ملكم خان، امیر اعظم و نیز واقعه رژی، تلگراف اول و ثانی میرزای شیرازی به ناصرالدین شاه، واقعه مسجد شاه یا هجرت صغری، واقعه مشهد رضوی، عریضه آقای طباطبایی به مظفرالدین شاه، واقعه تحصن در سفارتخانه و عریضه ملت به مظفرالدین شاه با اسناد و تصاویری چند از شخصیت‌های موجود در كتاب همراه شده است.
اعلام بیزاری علما و بزرگان كشور از نظام مشروطه و مخالفت با بازگشایی مجلس و پاسخ شاه
تاریخ بیست ساله ایران (مقدمات تغییر سلطنت) /حسین مكی/ نشر علمی
جلد دوم مجموعه هشت جلدی "تاریخ بیست ساله ایران "با عنوان "مقدمات تغییر سلطنت "ـ پس از انتشار در روزنامه مهر ـ برای نخستین بار در سال 1324به شكل مستقل چاپ و انتشار یافت. این جلد اوضاع سیاسی ایران از بهمن 1300ش تا آغاز سال 1303ش و واقعه جمهوری و مقدمات سلطنت سردار سپه را شامل شده و وقایع كابینه دوم مشیرالدوله، مسافرت احمدشاه به اروپا، كابینه دوم قوام‌السلطنه، كابینه مستوفی الممالك، آخرین كابینه مشیرالدوله و اولین كابینه سردار سپه را در برمی‌گیرد. این جلد در دو بخش اصلی سامان یافته است. بخش اول با عنوان "حكومت‌های مشروطه "از چهار فصل تشكیل شده است. مرحوم حسین مكی هم از آن نوادر ناشناخته تاریخ معاصر است. صداقت او ضرب المثل مورخین روزگار ماست.
بست‌نشینی مشروطه‌خواهان در سفارت انگلیس/رسول جعفریان/نشر تاریخ معاصر ایران
رسول جعفریان روحانی نكته‌سنجی است. او تاریخ را به شكل انتقادی و با اتكا به اسناد دست اول بررسی می‌كند. نگاه او به تاریخ هم به صورت بررسی جزئیات است و از همین روست كه در كتاب‌های خود غالبا از كلی گویی و آسمان ریسمان كردن پرهیز می‌كند. او این روزها به هیچ خبرنگاری وقت نمی‌دهد ولی با برخی از رسانه‌های روشنفكری رابطه تنگاتنگی دارد. این كتاب پخش ضعیفی دارد ولی اگر مقالات تاریخی او را خوانده باشید، در موضوع مشروطه هم این كتاب او را یكی از دقیق‌ترین كارها خواهید یافت.
تاریخ مشروطه ایران/ احمد كسروی/ صدای معاصر
این كتاب علیرغم همه‌ی حرف و حدیث‌هایی كه دارد، یكی از منابع مهم درباره انقلاب مشروطیت است. نشر صدای معاصر "تاریخ مشروطه" را به همت "روح الله رضا سلطانی" و با مقدمه‌ای از "رحیم رضازاده ملك" درباره شخصیت و عملكرد "سیدحسن تقی‌زاده" با استناد به نوشته‌های كسروی و مجموعه‌ای از اسناد دیگر به چاپ رسانده است. كسروی كوشیده است تا دیده‌ها و شنیده‌های مسقیم خویش بازگو كند. وی در این كتاب و در نقل حوادث و رویدادهای پایتخت، از كتاب "تاریخ بیداری ایرانیان" ناظم‌الاسلام كرمانی سود جسته و به‌رغم شرح دقیق رخدادهای تبریز، رویدادهای تهران را بدون ذكر جزئیات حوادث نقل كرده است. كتاب از سه بخش (جلد) و پانزده گفتار تشكیل شده و با عكس‌های متعددی از شخصیت‌ها و نیروهای دخیل در انقلاب مشروطه همراه شده و با فهرست اعلام به پایان می‌رسد. بیش از بیست و دو چاپ خورده است و غیر از نشر "صدای معاصر" از سوی موسسه انتشارات امیركبیر و یك دو ناشر ناشناخته هم راهی بازار شده است. باید اضافه كنیم كه ناشر اصلی "تاریخ مشروطه" كسروی برای كامل كردن این كتاب، رساله دیگر این روشنفكر لائیك با عنوان "تاریخ هیجده ساله آذربایجان" را هم به دست چاپ سپرده كه به نوعی بازمانده تاریخ مشروطه ایران است. در این كتاب هم روایت مستندی از رویدادهای بعد از انقلاب مشروطیت ایران را با محوریت قیام تبریز و جریانات پس از آن (در چهار بخش و هشتاد و سه گفتار) تدوین شده است.
تشیع و مشروطیت در ایران و نقش ایرانیان مقیم عراق/ عبدالهادی حائری/ امیركبیر
هدف اصلی نویسنده در این كتاب آن است كه واكنش رهبران مذهبی را در برابر انقلاب مشروطیت, چه از نظر درگیری عملی و چه از حیث كمك‌های فكری آنان در انقلاب ـ در چارچوب فعالیت‌های مشروطه‌خواهی و نوشته‌های سیاسی مرحوم "میرزا محمدحسین نائینی "( 1277ـ 1355ق) ـ پژوهش و بررسی نماید. نویسنده معتقد است "اگر علما انقلاب مشروطه را تایید نمی‌كردند مسلما در نطفه خفه می‌شد و نقش موثر علما آشكارتر از آن است كه جای بحثی در مورد نفوذ نوشته‌ها و سخنرانی‌های آنان وجود داشته باشد. از این رو نگارنده می‌كوشد به این پرسش مهم پاسخ گوید: «علما درباره مشروطه‌گری چه گفتند و چگونه آنان كوشش كردند كه مشروطیت را در كشور اسلامی ایران به رژیم مشروع و قانونی اعلام كنند؟» مولف با توجه به این كه تفسیر میرزا محمدحسین نائینی را از همه نوشته‌های علمای هم عصر او منظم‌تر و محكم‌تر می‌داند، در این كتاب توجه نقادانه ویژه‌ای به اندیشه‌های سیاسی او افكنده است. در نظرگاه حائری، تئوری "مشروطیت نائینی" به ویژه از این نظر اهمیت دارد كه نماینده اندیشه‌های مشروطه‌خواهی علمای طراز اول مذهبی است كه انقلاب مشروطیت ایران را رهبری كردند. كتاب با دیباچه‌ای درباره موضوع و قلمرو محتوای مشروطیت و بررسی منابع آغاز می‌شود و از شش فصل تشكیل شده است.
حكایت پای دار/محسن مومنی شریف/ كانون پرورش فكری كودكان و نوجوانان
این كتاب شرح سرگذشت تاریخی شیخ فضل‌الله نوری است كه برای گروه سنی "ه" روایت شده است. نویسنده زندگی‌نامه و حوادث مهم زندگی و اقدامات شیخ فضل‌الله را در بستر رویدادهای تاریخی و به توالی زمانی پی‌گیری كرده است. در بخش اول دوران كودكی و آغاز طلبگی شیخ در "بلده"، ادامه تحصیل در مدارس علمیه تهران، عزیمت به عتبات عالیات، اقامت در نجف و سپس سامرا، شاگردی میرزای شیرازی و بازگشت به ایران و در بخش دوم دوران بازگشت شیخ به ایران و مشاركت در تحولات اجتماعی مردم تهران به ویژه در رابطه با واقعه رژی بازگو شده است. این بخش با ترور ناصرالدین شاه به پایان می‌رسد تا در بخش سوم نقش شیخ فضل‌الله نوری در حوادث انقلاب مشروطه و پیروزی آن روایت شود. در آخرین فصل هم دیدگاه شیخ درباره مشروطه، استبداد صغیر، فتح تهران توسط مشروطه خواهان و اعدام شیخ فضل‌الله نوری ذكر گردیده است. كتاب با عكس‌هایی از رجال سیاسی و تاریخی عصر قاجار و مشروطه همراه است و بنا به اطلاع ما، مومنی شریف برای نوشتن آن تنها به منابع كتابخانه‌ای اكتفا ننموده و به جستجو و تحقیق میدانی هم پرداخته است.
مشروطه‌ی ایرانی/ ماشاالله آجودانی/ اختران
نهضت مشروطه و مفاهیم اساسی مرتبط با آن، به ویژه مقولاتی چون ولایت فقیه تلقی شیعه از حكومت، مفاهیم ملت و دولت، نوع ارتباط آنها با یك دیگر و مفهوم جدید ملت,،همچنین نقش و تاثیر اندیشه ها و آثار روشنفكران عصر قاجار ـ بخصوص دوره ناصری و دوران مشروطه ـ مانند مشیرالدوله، مستشارالدوله، رشدیه، امین الدوله، میرزا ملكم خان، آخوندزاده، میرزا آقاخان كرمانی و دیگران در روند تحولات و ایجاد گسترش و یا تغییر مفاهیم اساسی پیش گفته، موضوع كتاب حاضر را تشكیل می دهند. از سوی چون موضوع مشروطیت در اساس به حكومت و شیوه حكومت مربوط می‌شود، ناگزیر بخش مهمی از این كتاب به بحث درباره حكومت و مهمتر از آن به بحث درباره تلقی شیعه از حكومت اختصاص یافته است. مباحث كتاب در دو فصل اصلی سازمان یافته است. در نخستین فصل با عنوان قدرت و حكومت، ساختار دو قدرت مسلط سیاسی و اجتماعی جامعه ایران در دوره قاجار به صورت مفصل بررسی شده است. در این فصل از چگونگی گسترش قدرت روحانیون در این دوره و نقشی كه براساس همین قدرت در مشروطیت ایران ایفا كردند، سخن به میان آمده است. فصل دوم كه "از دفتر روشنفكری" نام گرفته است به سرنوشت پر تناقض روشنفكران مشروطه‌خواه و سرنوشت آزادی در ایران می‌پردازد. هر دو فصل بر وقایعی پرتو می‌افكنند كه عمدتا در بیست و پنج سال آخر سلطنت ناصرالدین شاه و پس از آن تا تشكیل مجلس دوم ملی، رخ داده است. كتاب با یادداشت‌های مفصل نویسنده و نمایه اسامی به پایان می‌رسد.
مقدمه فكری نهضت مشروطیت/علی اكبر ولایتی/ دفتر نشر فرهنگ اسلامی
از منظر نویسنده, ریشه‌های اصلی نهضت مشروطیت عبارت‌اند از: استبداد ستیزی، سلطه بیگانه ستیزی، عدالت‌خواهی و ترقی‌خواهی. همین نگرش سبب شده است كه نویسنده در فصل اول زمینه‌های فكری پیش از مشروطیت را بررسی كند .او در این فصل، حكومت صفویان و مسخ فرهنگ پویای تشیع سرخ, نفوذ فراماسونری در دستگاه حكومتی قاجار، تغییر و اصلاح خط, شكست از روسیه و آثار و تبعات این شكست را تحلیل می‌كند. فصل دوم تبیین مقدمات و زمینه‌های فكری مشروطیت است. نویسنده می‌كوشد تا در این فصل ریشه‌های غرب‌زدگی پیشتازان روشنفكری را بیابد؛ از این رو به اندیشه‌های طالب اوف، میرزا ملكم خان، میرزا حسین‌خان سپهسالار، امین‌الدوله، میرزا آقا خان كرمانی و شیخ احمد روحی و میرزا علی‌محمد باب، بیشتر توجه می‌كند. آخرین مبحث كتاب، "تفاهم انگلیس و روسیه برای روی كار آوردن رضاخان "نام دارد .همه آن مباحث، تمهیدی است تا نویسنده كودتای رضاخانی و عواقب و نتایج آن را بیان كند. آقای دكتر در همین زمینه كتاب دیگری با نام "تاریخ روابط خارجی ایران در دوره اول مشروطه" دارند كه انتشارت وزارت امور خارجه منتشرش كرده است.
