|
«سيمرغ خيال» درس‌نامه بيان پارسی تالیف محمدتقی گودرزی، كه به تشریح علم بیان بر اساس نمونه‌هايي از شعر كهن و معاصر ايران اختصاص دارد، توسط انتشارات كلك سيمين منتشر شد._
اين كتاب با هدف آموزش علم «بيان»، به شيوه‌اي نو و متفاوت از كتاب‌هاي موجود، تدوين شده است. قابليت آموزش گام‌به‌گام و وجود جدول‌هاي آموزشي از دلايل تفاوت اين درس‌نامه با نمونه‌هاي مشابه است.
«سيمرغ خيال» علاوه بر سخن ناشر، مقدمه مولف و پيش‌گفتار شامل پنج بخش با عناوين «تشبيه»، «مجاز»، «استعاره»، «كنايه» و «پارادوكس» است. هر بخش نيز با مباحثي تقسيم‌بندي شده است.
بخش يكم «تشبيه» هفت مبحث «تعريف تشبيه»، «تقسيمات تشبيه بر پايه افراد، تقييد و تركيب طرفين»، «تقسيمات تشبيه بر پايه حسي يا عقلي بودن طرفين»، «تقسيمات تشبيه بر پايه وحدت و تعدد طرفين»، «تقسيمات تشبيه بر پايه وجه شبه»، «گونه‌هاي تشبيه بر پايه ادات» و «راه‌هاي خروج تشبيه از ابتذال» را دربر گرفته است.
بخش دوم «مجاز» به سه مبحث «مجاز»، «اركان مجاز» و «گونه‌هاي مجاز» تقسيم شده است و شش مبحث بخش سوم، «استعاره»، عبارتند از «استعاره»، «گونه‌هاي استعاره بر پايه حضور طرفين آن»، «گونه‌هاي استعاره بر پايه سازگاري يا ناسازگاري طرفين»، «گونه‌هاي استعاره بر پايه چگونگي جامع»، «گونه‌هاي استعاره بر پايه لفظ مستعار» و «اضافه استعاري».
«تعريف پارادوكس» و «گونه‌هاي پارادوكس» و همچنين «كنايه» عنوان مباحث بخش چهارم و پنجم هستند.
مولف در مقدمه كتاب مي‌نويسد: «دانش بيان يكي از شيوه‌هاي رسايي سخن است كه با ياري جستن از آن مي‌توانيم با چهره‌هاي گوناگون خيال آشنا شويم. شاعران و سخنوران با ياري جستن از عنصر خيال توانسته‌اند بهترين تصاوير ادبي را پديد آورند. آنان از موضوعات اصلي دانش بيان (تشبيه، استعاره، مجاز و كنايه) بهره‌هاي شايسته برده و سخن را به اوج گيرايي و رسايي خود رسانده‌اند.»
وي ادامه مي‌دهد: «مرز ميان «زبان» و «ادبيات» همين رويكردها و ترفندهاي هنري است. اگر سخنوري كسي را با تعبير «يار بلند قامت» بستايد، سخن او گزارشي است بدون هيچ‌گونه لطافت هنري؛ اما اگر او را «سرو» بخواند به حوزه خيال روي آورده و از «تشبيه» بهره جسته است.»
در بخش پيش‌گفتار تعاريفي از ذبيح‌الله صفا، میرجلال‌الدين كزازي، سيروس شميسا و جلال‌الدين همايي در تعريف دانش بيان ذكر شده است. در تعريفي از شميسا آمده است: «بیان، ایراد معانی واحد به طرق مختلف است. مشروط بر این‌كه اختلاف آن طرق، مبتنی بر تخیل باشد؛ یعنی لغات و عبارات به‌لحاظ تخیل نسبت به هم متفاوت باشند.»
در بخش‌هايي از كتاب با جدول‌هایی مواجه می‌‌شویم كه بیتی كه برای نمونه كاربرد یك صنعت ادبی ذكر شده، در آن‌ها جزء‌‌به‌جزء تفكیك شده است. برای مثال جدول‌های بخش «تشبیه» از ستون‌های «مشبه»، « مشبه به»، «وجه شبه» و «ادات تشبیه» تشكیل شده‌اند و در جدول‌هاي بخش «مجاز» شامل ستون‌هاي «لفظ مجاز»، «معناي قاموسي»، «معناي مجازي»، «قرينه صارفه»، «علاقه» و «نوع مجاز» است.
در مبحث اول از بخش دوم اين كتاب با عنوان «مجاز» نويسنده مجاز را اين‌گونه تعريف مي‌كند: «مجاز يعني آوردن واژه در غير معناي حقيقي خود. شاعر با رويكردي هنري به پديده‌ها مي‌كوشد تا نگرش خود را به طبيعت و آن‌چه پيرامون يا درون اوست از ديگران متمايز كند.»
وي ادامه مي‌دهد: «او از حقايقي كه ديگران مي‌بينند، مي‌گريزد و مي‌رود تا «فلك را سقف بشكافد و طرحي نو دراندازد». سخنور اديب، براي اين حقيقت‌گريزي، نيازمند نشانه يا نشانه‌هايي است تا شنونده يا خواننده را به‌سوي معناي خيالي(مجازي) رهنمون شود.»
گودرزی عقيده دارد آن‌چه در دانش بيان مورد بحث است مجاز لغوي است؛ يعني مجازي كه در زبان ادبي، در معناي اصلي خود به‌كار نمي‌رود؛ و مجاز لغوي را به دو گونه «مجاز عقلي» و «مجاز مرسل» دسته‌بندي مي‌كند.
نويسنده براي تحليل و تبيين علم «بيان» پارسی، نمونه‌هایی از شعر كهن و همچنين معاصر ايرانی از شاعرانی چون سعدي، حافظ، رهي، مولوي، شهريار، فروغ، سيمين، نظامي، سهيلي، پروين، اخوان، مشيري، صائب، فردوسي و عطار آورده است.
از محمدتقي گودرزي درس‌نامه ديگري نيز با عنوان «هنجار سخن: درس‌نامه معانی پارسی» با نمونه‌هایی از شعر كهن و معاصر ایران در تشریح علم «معانی» منتشر شده است.
«سيمرغ خيال» درس‌نامه بيان پارسي با نمونه‌هايي از شعر كهن و معاصر ايران، تاليف محمدتقي گودرزي است كه توسط انتشارات كلك سيمين در زمستان 87 با طراحي جلد هوتن زنگنه‌پور، در 234 صفحه، در شمارگان 2000 نسخه چاپ و به‌تازگي با قيمت 4500 تومان عرضه شده است.
ایبنا
| 
