پژوهش در تاريخ و سير تحولات ايران و جهان معاصر، به خصوص در اين سال ها، مساله يي است كه از جانب مورخان و محققان و نظريه پردازان دانش سياسي به جد گرفته شده و بر اهميت آن تاكيد بسياري رفته است. اين مساله مهم كه بخش بزرگي از عقب ماندگي و تاخير ما در پيوستن به روح عصر جديد و پيشرفت در عرصه هاي مختلف، مرهون بي توجهي عميقي است كه به تاريخ خود و تاريخ ديگران مي شود، امروزه از ممكنات هر پژوهش سياسي و تاريخي است.

به اين تعبير اگر پژوهش در تاريخ با هدف بازشكافي و بازشناسي و ارائه تحليل ديگرگون و متناسب با روح كلي تحولات و تغييرات و فهم اين روح كلي صورت گيرد، مي توان بدين مساله بسيار اميدوار بود كه تاريخ پژوهي در باب ايران و جهان بتواند راه برون رفتي از موانع جديد و مسير سخت و دشوار كنوني عرضه كند.

عموم تاريخ نويسان يا پژوهشگران تاريخ ايران معتقدند با نگاه روش مند به تاريخ كه با هدف نقد تاريخ و فرهنگ كهن و نگاه به توان و ذخيره آن براي تبديل به راهي براي پيشرفت يا هموار كردن راه فهم تحولات كنوني جهان و پرهيز از تكرار اشتباهات و گريز از پيش بيني ناپذيرها صورت مي پذيرد، مي توان به نگارش و پژوهش مثمرثمر و نتيجه بخش تاريخ ايران اميدوار بود؛ نتيجه يي كه بايد به تقويت حافظه تاريخي و جمعي مردم بينجامد.

مركز تحقيقات و پژوهش انتشارات قلم نو با هدف آشنايي مخاطبان عرصه عمومي، دانشجويان و طبقه متوسط جامعه ايران با شخصيت هاي بزرگ و تاريخ سازان ايران و جهان و همچنين تاريخ اديان و تاريخ اسلام به انتشار سلسله كتاب هايي در قطع جيبي - پالتويي مصور و با فرم و قاب طبقه بندي شده دست زده تا بتواند در راه آشنايي عموم مردم و مخاطبان با مفاخر و مشاهير ايران و جهان گام بردارد. آنچنان كه با توجه به مقدمه ثابت كتاب ها - كه متعلق به انتشارات است - آمده، اين پروژه تاريخي قصد دارد نظر و توجه مخاطبان حوزه عمومي را به سمت تحولات تاريخي و شناخت شخصيت هاي بزرگ تاريخ ايران و جهان جلب كند و در راه اين جلب توجه حتي به قطع، نوع چاپ كتاب و قيمت و حجم آن نيز توجهي ويژه داشته است.

ميثم محمدي كه مديريت اين پروژه تحقيقاتي را بر عهده دارد در رابطه با چگونگي راه اندازي و تصميم گيري براي آغاز اين پروژه مي گويد؛ «اكنون تقريباً نزديك به يك سال از آغاز تمهيدات و تصميم گيري هاي اوليه براي راه اندازي اين مجموعه مي گذرد. در بهار سال 86 هم نظري و مشورت چند تن از ناشران و مدير انتشارات قلم نو باعث شد علاقه اينان به راه اندازي يك مجموعه بررسي تاريخي با محوريت شخصيت هاي تاريخي به اجرا درآمده و طراحي هاي اوليه با توجه به مقاصد و واقعيت هاي پيش رو شكل گيرد. بنابراين ما در شكل گيري اين مجموعه و طرح ريزي براي محتوا و صورت آن بايد به موارد فرهنگي، فني، اقتصادي و نيروي انساني توجه مي كرديم. بعد فرهنگي، هدف سازي و شناخت مخاطب، نوع نوشتار و سطح آن را تعيين مي كرد. از لحاظ فني بايد به اين درك مي رسيديم كه بر اساس شناخت مخاطب چه نوع طراحي جلد و صفحه آرايي بايد بيشتر مورد توجه قرار گيرد. از طرف ديگر بايد اهميت بعد هنري طراحي نيز لحاظ مي شد. بعد اقتصادي بازگشت سرمايه گذاري و بعد نيروي انساني، كمبود نويسندگان توانا و محققان آزاد براي پرداخت مجموعه را به ما يادآوري مي كرد.

تصميم بر اين شد كه با توجه به كثرت مجموعه ها و تعدد نويسندگان، هر مجموعه تحت مديريت يك فرد قرار گيرد و او رابط دغدغه هاي انتشارات و ابتكارات و نظرات جديد يا متفاوت نويسندگان و همچنين مسوول تدوين و توليد مطالب در موضوع مربوطه باشد.

در اين مسير بايد به اين نكته هم توجه كرد كه ما سعي كرديم ساز و كار و چارچوب انتخاب شخصيت ها و مفاخر كشور به هيچ دليلي محدود به فرمول خاص و ملاحظات سياسي نشود و اين مساله به درك و دانش مديران و مشاوره با استادان هر رشته واگذار شود. با وجود اين، اهميت، تاثيرگذاري و شهرت و شناخته شدگي شخصيت هاي تاريخي، به خصوص براي گام هاي اوليه، مد نظر قرار گرفت و از هر حوزه موضوعي، فهرستي از مفاخر و شخصيت هاي بزرگ آن فراهم شد.»

به اعتقاد ميثم محمدي اهميت اين مجموعه در متن و ساختار آن است. متن با توجه به دشواريابي هاي امروزه، پيچيدگي و زبان مغلق برخي پژوهش ها؛ ذيل ساده نويسي، روان نويسي و شرح داستاني ماجراي زندگي و افكار شخصيت ها قرار گرفت.

«اين بزرگ ترين هنر يك نويسنده در ايران امروز است كه بتواند مهم ترين حرف ها و تحليل ها را ساده باز كند و روان بگويد و البته سطحي نكند و اوهام نبافد. اهميت ساختار هم به آزادي انتخاب، نگارش و تحليل ها از جانب نويسندگان در باب شخصيت ها بازمي گردد كه بدون هيچ اجبار و فشار و تحليلي از سوي انتشارات طرح هاي خود را براي نگارش كتاب ها عرضه مي كردند. اين آزادي كه البته امري بديهي است امروزه در جامعه فرهنگي و پژوهشي ايران، به خصوص در تحقيقات دولتي، دري ناياب است كه بايد به دنبالش گشت و آنجا كه نويسنده يي بدون جهت دهي به افكار و قلمش به راحتي در موسسه يا پژوهشگاهي كار كند از خلاف عادت اين عصر و زمان است. از سوي ديگر اكثريت نويسندگان و تمام مديران مجموعه ها در حوزه مورد نظر خود تحصيلات عاليه داشته و صاحب قلم بوده اند كه اين خود به غنا و عمق نگارش و تحليل كتاب ها ياري رسانده است.

مجموعه مفاخر و مشاهير ايران و جهان با محوريت شخصيت شناسي و ارائه داستان زندگي مفاخر و بزرگان ايران و جهان در 20 حوزه موضوعي تقسيم بندي شده است؛

1- ادبيات (نويسندگان، شعرا، نمايشنامه نويسان، استادان ادب پارسي، مترجمان و محققان زبان شناس و تاريخ ادبيات در سطح ايران و جهان).

2- فلاسفه و حكيمان مسلمان (از متقدمان تا معاصران در مكاتب مشاء، اشراق و حكمت متعاليه).

3- عصر يونان باستان.

4- عصر ايران باستان (در پنج بستر دين، سياست، اسطوره، حماسه و خرد).

5- تاريخ اسلام (تاريخ پيامبر اسلام و امامان شيعه. همچنين تاريخ رجال و شخصيت هاي بزرگ صدر اسلام تا عصر اموي).

6- تاريخ اديان (تاريخ پيامبران الهي و حكماي هند و چين باستان).

7- فقها و محدثان شيعه (از عصر غيبت تا امروز).

8- عارفان و صوفيان (عرفا و اهل تصوف و فتوت).

9- رجال سياسي ايران در دوره ميانه (سياستمداران، وزيران و رهبران جنبش هاي ايراني و غيرايراني در قدرت و بر قدرت).

10- رجال سياسي ايران در عصر حاضر (كه از عباس ميرزا آغاز شده و تاكنون ادامه مي يابد و شامل شخصيت هاي در قدرت و برقدرت، مذهبي و چپ است).

11- رجال سياسي جهان (در كشورهاي مختلف، صاحبان قدرت، انقلابيون، چپ ها و...).

12- متفكران و روشنفكران ايران (از سيد جمال اسدآبادي تا كنون).

13- متفكران و روشنفكران عرب و غيرايراني (از محمد عبده تاكنون).

14-تاريخ شاهان (كه از سلسله صفويه بدين سو را در برمي گيرد و در حقيقت شامل شاهان ايراني و سلطنت مستقل پس از اسلام است كه نخست با صفويه آغاز مي شود).

15-دانشمندان ايران و جهان (شامل رياضيات، نجوم، شيمي، فيزيك، طب و... از گذشته تا كنون).

16- موسيقي ايران و جهان(شامل خوانندگان، نوازندگان، آهنگسازها، تصنيف سراها، ترانه سراها و...).

17- هنرمندان ايران و جهان (در حوزه هاي نقاشي، نگارگري، خطاطي، گرافيك و...).

18- سينماي ايران و جهان (شامل كارگردانان و بازيگران ايران و جهان).

19- ورزش ايران و جهان (در رشته هاي مختلف چون فوتبال، كشتي، واليبال، بسكتبال، وزنه برداري، دووميداني، بوكس و...).

20- فيلسوفان و روشنفكران غرب (از رنسانس تا عصر حاضر).

در ويرايش اين مجموعه سعي شده به اصطلاحات و تعابير رايج و متعارف بسنده كرده و هم رسم الخط و هم نوع پرداخت به متن با توجه به مخاطب حوزه عمومي، ساده، روان و به دور از جعل اصطلاحات بديع و ناآشنا باشد. مجموعه «مفاخر و مشاهير ايران و جهان» را مي توان گونه يي دانشنامه عمومي براي مخاطبان حوزه عمومي نام نهاد كه بنابر پيش بيني هاي ناشر تا بيش از 500 جلد كتاب نيز تداوم خواهد داشت. البته اين تداوم را بايد با توجه به وضعيت سياسي، اقتصادي حاليه ايران، سياست هاي فرهنگي دولت و دگرگوني هاي عرصه قدرت پيش بيني كرد. پشتوانه اقتصادي ضعيف و سست بنياد ناشر خصوصي نيز مي تواند از مسائل مهم ديگر اين پيش بيني باشد. با اين همه، درخور ستايش است كه در اين عصر و زمان كار اقتصادي و ساختمان سازي و فروش، ناشران خصوصي را به عرصه يي توجه مي دهد كه لايه ها و بنياد هاي عميق هويت و فرهنگ ايران و سرنوشت آتي آن را شكل داده و در آموزش و روشنگري عمومي بي اندازه موثر است.

به نظر مي رسد اين مجموعه با دركي كه از شرايط تاريخي ايران به دست مي دهد و با تلاش و اهتمامي كه نسبت به معرفي و شناساندن بزرگان تاريخ ايران، اسلام و جهان به مخاطبان خود دارد، به خصوص با عدم توجه به خط كشي هاي رايج در عرصه هنر، فكر و انديشه و ناديده انگاشتن آنچه ديدني و از قضا لمس كردني است و آزادانه نوشتن و نقد و تحليل كردن زندگي و افكار بزرگان تاريخ كه گاه فقط حذف شده اند و گاه فقط تجليل و تمجيد، توانسته مجموعه كتاب هاي خواندني، تاثيرگذار و با اهميتي را به سبد كتاب و مطالعه نسل كنوني و مشتاقان كتاب و تاريخ ارائه كند. به نظر مي رسد وجود يك ذهنيت، دغدغه و حس مشترك ميان انتشارات، مديريت و مجموعه نويسندگان آن باعث شده كتاب ها با تحليل هاي روشن و پويا و بدون تنگ نظري و جسارت به ارباب ادب به عرصه بيايد.