|
11 تير 1387
پول‌هايي كه كتاب مي‌آورد
مي‌گويند خيلي‌ها از آب كره مي‌گيرند و ما مي‌گوييم، در حوزه فرهنگ از كره هم كره نمي‌گيريم، چه رسد به اين‌كه از آب‌هاي راكد و در جريان هم بتوان ناني چرب كرد. بسيار شنيده‌ايم و شنيده‌ايد كه در كشور ما سرمايه سرگردان آنچنان است و اگر راهكار درست و جدي انديشيده و به كار بسته شود ميتوان به چيزي رسيد كه آن را شكوفايي اقتصاد فرهنگ مي‌نامند.
اقتصاد فرهنگ مي‌تواند حاصل نگاه درست و با چشمان باز ، تلاش براي ساماندهي داشته‌ها و با جمع آورده‌ها با آنها، رونق اين حوزه را به دنبال داشته باشد.
نمونه بزرگ و مسلم اين داشته‌ها، حضور ميليوني مردم از سراسر كشور در بزرگترين نمايشگاه كتاب منطقه و حضور نسبتا خوب كساني است كه از كشورهاي مختلف و بويژه همسايه‌ها در اين وادي حضور مي‌يابند.
فراموشي پديده‌‌اي به نام گردشگري فرهنگي با تكيه بر نمايشگاه كتاب تهران و ديگر نمايشگاه‌هاي كتاب ايران موضوعي است كه در صورت توجه و همكاري همه افراد حاضر در اين عرصه مي‌تواند گام عملي تحقق اقتصاد فرهنگ تلقي شود.
يكي از آسيب‌‌هايي كه در همه اين سال‌ها به حوزه فرهنگ وارد آمده، اين است كه مي‌گويند حوزه فرهنگ درآمدزا نيست و اين سخن از سوي خود مسوولان و مجريان اين حوزه هم پذيرفته شده است.
اين‌كه مي‌گويند حوزه فرهنگ درآمدزا نيست، صحيح نيست، چون اين حوزه درآمدزاست، ولي بايد راه‌هاي اين درآمدزايي را يافت و محقق كرد. اين كه نياز به كمك دولت و پشتيباني دارد، امري است جداي از بحث درآمدزايي و بازويي براي حركت بيشتر اين بخش تلقي ميشود؛ چيزي كه در همه حوزه‌هاي ديگر هم وجود دارد.
يكي از راه‌هاي درآمدزايي حوزه فرهنگ، گردشگري فرهنگي است كه نه‌تنها در برنامه دستگاه‌هاي متولي گردشگري جايي نداشته كه خود متوليان فرهنگ هم هرگز درصدد برنامه‌ريزي، سياستگذاري، رايزني و اجراي آن برنيامده‌اند.
بسياري را باور بر اين است كه نمي‌توان گردشگري را تقسيم‌بندي كرد و گردشگري مفهومي كلي است و شامل تمام مصاديق ميشود؛ اما از آنجا كه در تمام بخش‌هاي ديگر مثل ورزش، بحث گردشگري ورزشي جاي خود را باز كرده است و علاقه‌مندان ويژه خود را دارد، در حوزه فرهنگ و بخصوص حوزه پر طرفداري مثل نمايشگاه كتاب هم لازم است باب بحث گردشگري فرهنگ با تكيه بر گردشگري كتاب باز شود.
حضور چند ميليوني بازديدكنندگان نمايشگاه كتاب كه همه ساله بر تعداد آنان هم افزوده ميشود، مي‌تواند مهم‌ترين دليل طرح گردشگري كتاب به شمار آيد.
نمايشگاه كتاب، يك بازار بزرگ
آمارهاي سالهاي گذشته تنها از نمايشگاه پانزدهم تاكنون بالغ بر 10 ميليون نفر ميشود و اين حجم حضور در صورت برنامه‌ريزي و ساماندهي مي‌توانست در حال حاضر به يك برنامه تثبيت شده تبديل شده، گام مهمي در عرصه اقتصاد فرهنگ برداشته شود.
به عقيده برخي صاحبنظران فرهنگي، در صورت برنامه‌ريزي مسوولان فرهنگي و همكاري دستگاه‌هايي چون سازمان ميراث فرهنگي، گردشگري و صنايع دستي، سازمان فرهنگ و ارتباطات اسلامي، وزارت امورخارجه و دفاتر كميسيون ملي يونسكو و سازمان علمي و فرهنگي كشورهاي اسلامي (آيسسكو) ميتوان از نمايشگاه كتاب به عنوان نخستين گام در تحقق اقتصاد فرهنگ نام برد و براي حوزه‌هاي ديگر مثل موزه‌ها، آثار تاريخي، برنامه‌هاي هنري هم برنامه‌ريزي و اجرا كرد.
خط فاصله‌هايي از گذشته
اين‌كه فكر كنيم در همه اين‌سال‌هاي برپايي نمايشگاه كتاب تهران هيچ گامي براي گردشگري كتاب برداشته نشده است، از انصاف به‌دور است. در نمايشگاه‌هاي مياني و بيست‌ويك دوره كتاب تهران، تفاهم نامه‌ها و موافقت‌نامه‌هايي براي حضور اقشار مختلف فرهنگي، علمي و دانشگاهي به امضا رسيد و حضور گسترده كنوني دانش‌آموزان مدارس تهران و دانشجويان و استادان دانشگاه‌هاي مختلف كشور، ثمره چنين برنامه‌ريزي‌هاي پراكنده‌اي بوده است.
محمد رنجبري مدير عامل پيشين خانه كتاب ايران و از مسوولان چندين دوره نمايشگاه كتاب تهران مي‌گويد: در نمايشگاه سوم كتاب تهران، بحث گردشگري شهري مطرح شد و با آموزش و پرورش به صورت‌غيررسمي به تفاهم رسيديم كه دانش‌آموزان شهر تهران در نمايشگاه حضور يابند.به گفته وي، اين موضوع از نمايشگاه نهم و با امضاي تفاهم‌نامه با جهاد دانشگاهي به‌صورت رسمي درآمد و دركنار گردشگري دانش‌آموزان گردشگري دانشجويي هم مطرح شد.
مسوولان نمايشگاه كتاب در نمايشگاه يازدهم طرحي براي حضور نمايندگان و مردم استان‌هاي مختلف با عنوان روزهاي استان‌ها تعريف كردند و مسوولان هر استان در نمايشگاه حضور يافتند و در كنار اجراي برنامه‌هاي خود، برخي اهداف نمايشگاه نيز محقق شد.
اين‌‌‌گونه تلاش‌ها، سوسوهاي چراغ‌هايي بود كه به دليل اندك بودن در برابر بادهاي موافق و مخالف خاموش شدند.
كوبيدن هاون‌هاي بي‌آب
مراد از طرح اين بحث‌ها، رسيدن به جنبه اقتصادي و بهره‌مالي و پولي براي حوزه كتاب بود كه همه تلاش‌ها هم بدون رسيدن به اين جنبه به پايان رسيدند.
ميتوان حساب كرد كه با حضور تنها يك ميليون نفر بازديد كننده از شهرهاي مختلف كشور در هر سال و صرف هزينه تنها 10 هزار توماني ميتوان درآمدي بيشتر از 10 ميليارد تومان جداي ازخريد كتاب نصيب حوزه فرهنگ كرد.
حال محاسبه كنيد حضور بيش از 10 ميليون نفراز نمايشگاه پانزدهم به بعد و حضور جمعيتي بيشتر از 20 ميليون نفر در سراسر نمايشگاه‌هاي كتاب تهران كلا مي‌توانست درآمدي بالغ بر چند ده‌ها ميليارد تومان نصيب فرهنگ كشور كند و پايه‌هاي يك فعاليت مهم فرهنگي و اقتصادي را در كشور بگذارد.
جاي خالي كساني ديگر
طرح و اجراي برنامه‌هاي مهمي كه حتي در حوزه فرهنگ هم نيازمند حضور و همكاري ديگر دستگاه‌هاي اجرايي است و اجراي برنامه گردشگري كتاب بدون حضور سازمان‌هاي مهمي چون ميراث فرهنگي گردشگري و صنايع دستي و فرهنگ و ارتباطات اسلامي امكان‌پذير نيست.
اين سازمان‌ها تاكنون نه‌تنها حضور نداشته‌اند بلكه از كنار اين رويداد هم بي‌تفاوت گذشته و كار را به ديگران سپرده‌اند.
امير صالحي طالقاني، كارشناس حوزه نشر مي‌گويد: در همه نمايشگاه‌هاي كتاب دنيا، حضور سازمان‌هاي متولي گردشگري شرط اول است و اين سازمان‌ها هستند كه در كنار عرضه كتاب، به معرفي و عرضه فرهنگ، تاريخ و هنر و... كشور خود مي‌پردازند.
به گفته وي، حضور اين بخش به دليل ضرورت جذب گردشگر در كشور خود و دعوت از ناشران و فعالان فرهنگي كشورهاي ميهمان هر نمايشگاه، گام مهمي در عرصه گردشگري فرهنگي بر مي‌دارند.
نمايشگاه‌هاي كتاب استاني با جاده‌هاي شوسه
از جمله امكاناتي كه دست‌كم در گردشگري داخلي مي‌تواند به عنوان يك مسير تعريف شود و با حضور شركت‌هاي تورگرداني داخلي به رونق اقتصادي و فرهنگي استان‌هاي مختلف كمك كند، نمايشگاه‌هاي كتاب استاني است.
اين مساله به گونه‌اي است كه براي نمايشگاه‌هاي كتاب مهمي چون نمايشگاه‌هاي بين‌المللي شيراز، مشهد و تبريز با حضور گردشگران استان و استان‌هاي مجاور و حتي گردشگران كشورهاي همسايه ميتوان درآمدزايي كرد.
كشورهاي عربي در حاشيه خليج‌فارس براي حضور در نمايشگاه كتاب شيراز، كشورهاي حوزه قفقاز براي حضور در نمايشگاه تبريز و كشورهاي آسياي ميانه در شرق درياي خزر و افغانستان و پاكستان و در سطحي گسترده‌تر براي حضور در نمايشگاه بين‌المللي كتاب تهران از جمله برنامه‌هايي مي‌تواند باشد كه از سوي نهاد‌هاي دولتي حوزه گردشگري و موسسات خصوصي گردشگري (آژانس‌هاي تورگرداني) دنبال شود و علاوه بر درآمدزايي و رونق فعاليتي آنان، به‌‌رونق گردشگري فرهنگي هم كمك كنند.
ديگران چه مي‌گويند
مهدي فيروزان، مديرعامل شهر كتاب مي‌گويد: يك مدير شايسته كسي است كه در چارچوب تعريف راهبردي خودش بتواند راه‌حل ايجاد كند. در اين زمينه و باتوجه به بحث اقتصاد فرهنگ، مديران بايد با توجه به امكانات فرهنگي ظرفيت‌هاي تازه ايجاد كنند و اين ظرفيت‌ها به ايجاد شغل و افزايش بهره‌وري اقتصادي و فرهنگي منجر شود.
او مي‌افزايد: ما در همه سالهاي گذشته با كمك به ناشران به افزايش عرضه كمك كرده‌ايم، در حالي كه لازم است در راه افزايش تقاضا گام بگذاريم.
فيروزان مي‌گويد: افزايش تقاضا بويژه در حوزه كتاب به سياستگذاري دولت نياز دارد و با اين سياستگذاري بخش خصوصي مي‌تواند در عمل افزايش تقاضا را در برنامه خود قرار دهد.
به گفته وي، از جمله اين ظرفيت‌ها نمايشگاه كتاب تهران است و لازم است صنايع ديگري در كنار نمايشگاه طراحي شوند.
نمايشگاه كتاب و تهران‌گردي
به باور بسياري از كارشناسان، برپايي تورهاي شهري و تهران‌گردي در كنار بازديد از نمايشگاه كتاب مي‌توانددر اولويت برنامه‌هاي برنامه‌ريزان فرهنگي و گردشگري قرار گيرد.
فيروزان مي‌گويد: برپايي تورهاي گردشگري تهران، بازديد از نمايشگاه كتاب، موزه‌ها، مراكز فرهنگي ديگر، شركت در برنامه‌هاي هنري و... مي‌تواند از سوي موسسات گردشگري خصوصي دنبال شود.
به گفته برخي ديگر از كارشناسان، وقتي نمايشگاه‌هايي چون نمايشگاه كتاب فرانكفورت محل درآمد شهر فرانكفورت و نمايشگاه چاپ اروپا يكي از منابع مالي شهر دوسلدورف آلمان ميشود، نمايشگاه كتاب تهران كه به عنوان يكي از بزرگترين نمايشگاه‌هاي كتاب جهان از نظر تعداد بازديدكننده است، چگونه از اين ظرفيت بزرگ صرف‌نظر مي‌كند؟
نمايشگاه كتاب چه مي‌كند
اين كه نمايشگاه كتاب تهران تاكنون با انجام كارهاي پراكنده و اندك چه كرده و براي نمايشگاه‌هاي پس از اين چه خواهد كرد، مساله‌اي است كه از منظر فرهنگي قابل توجه است.
حميد قبادي، مشاور فرهنگي معاونت فرهنگي وزارت ارشاد و مدير اجرايي نمايشگاه كتاب تهران مي‌گويد: نمايشگاه كتاب تهران به دليل قابليت گسترده در حوزه توليد كتاب‌هاي حوزه دين و بويژه كتاب عربي اين حوزه، ظرفيت زيادي براي گردشگري بويژه در حوزه كشورهاي عرب‌زبان دارد. به گفته وي، حوزه‌هاي ايران‌شناسي، ادبيات، كودك و نوجوان و تصويرگري ازجمله ديگر ظرفيت‌هاي گردشگري كتاب كشور است.
قبادي از اولويت‌هايي خبر مي‌دهد كه در برنامه مديران نمايشگاه كتاب قرار گرفته و با فعال شدن حوزه بين‌المللي نمايشگاه و رايزني با سازمان‌هاي ميراث فرهنگي، گردشگري و صنايع دستي و فرهنگ و ارتباطات اسلامي، گردشگري كتاب مورد توجه جدي قرار خواهد گرفت و به طور رسمي به اين بحث پرداخته خواهد شد.
طرح بحث گردشگري و فرهنگي به عنوان يكي از مبناهاي مهم اقتصاد فرهنگ، رشته‌اي است كه سر دراز دارد، اما ضرورتي است كه اگر مورد توجه قرار گيرد بسياري از چرخه‌هاي ديگر فرهنگ را هم به حركت وا مي‌دارد.
به گفته فيروزان، رونق گردشگري كتاب به رونق توليد كتاب، خريد كتاب، كتابخانه‌هاي پر و كتابخوانان فراوان، حق‌التاليف‌هاي بيشتر و موفق محتوايي كتاب‌ها و چندين چرخه ديگر اين حوزه منجر ميشود.
جام جم آنلاين
غلامرضا معصومي
| 
