كتاب «انيميشن مستند: شيوه بيانی تازه» نوشته رخساره قائممقامي منتشر شد. اين اثر به تعريف پديده انيميشن مستند و مراحل ساخت اينگونه نمايشی میپردازد.
«انيميشن مستند» حيطهاي جديد است كه ميتواند تعامل و ارتباط بين سينماي مستند و سينماي انيميشن را متحول سازد. كتاب «انيميشن مستند: شيوه بياني تازه» نيز در چهار فصل «مستند و زمينههاي رواج انيميشن مستند»، «انيميشن مستند»، «كاربرد و زيباشناسي انيميشن در انيميشن مستند» و «نمونهشناسي درباره دو انيميشن مستند و برجسته» نوشته شده تا مخاطبان و علاقهمندان را با اين پديده بيشتر آشنا كند.
در فصل نخست «مستند و زمينههاي رواج انيميشن مستند» به انيميشن مستند، فيلم مستند، شيوهها و طبقهبنديها در سينماي مستند، تصورات عمومي درباره فيلم مستند، زمينههاي تئوريك رواج انيميشن مستند، تصوير واقعنماي ديجيتال و نگاهي به نظريههاي معاصر در باب بازتاب واقعيت در فيلم مستند پرداخته شده.
مولف قبل از اينكه تعريفي از انيميشن مستند ارائه دهد، تاكيد ميكند كه انيميشن مستند يا مستند انيميشني، بيش از دو دهه است كه به عنوان شكل مستقلي از فيلمسازي مطرح شده. هر چند پيشینه واقعي اين شكل فيلمسازي به بيش از هشتاد سال ميرسد، ولي مطالعات آكادميك درباره آن تنها يك دهه است كه آغاز شده.
وي، معتبرترين تعريفي را كه از «انيميشن مستند» ارائه شده به «پل ولز» نسبت ميدهد؛ «فيلمي انيميشني كه داراي گرايش مستند است». درباره گرايش مستند اينگونه توضيح داده شده كه هر چه فيلمهاي انيميشني به بازنمايي ناتوراليستي نزديكتر باشند و سنتهاي معمول فيلمهاي مستند را در خود داشته باشند، بيشتر حاوي گرايش مستند هستند.
در ادامه قائممقامي، به شيوهها و طبقهبندي در سينماي مستند پرداخته است. وي، يكي از مهمترين زمينههاي رواج انيميشن مستند را به رسميت شناختن نفوذ ذهنيت فيلمساز بر اثر مستند در شيوه اجرايي ميداند و اين شيوه را يكي از شش شيوه اصلي مستندسازي ميخواند كه «بيل نيكولز» معرفي كرده؛ شيوه توضيحي، شيوه تعاملي، شيوه مشاهدهاي، شيوه بازتابي، شاعرانه و اجرايي.
در فصل دوم «انيميشن مستند» مولف درباره تاريخچه مستند انيميشن، گونهشناسي و دلايل بهكارگيري انيميشن مستند و سابقه همكاري انيميشن و مستند در ايران توضيحاتي ارائه ميدهد.
به گفته قائممقامي، تا قبل از دهه نود ميلادی اصطلاح انيميشن مستند رايج نبود و انيميشنهاي معدودي هم كه قبل از دهه هشتاد ميلادي با درونمايه مستند ساخته شده بودند، در طبقهبندي فيلمهاي كوتاه انيميشن يا تجربي قرار ميگرفتند؛ به اين دليل در تاريخ سينما تعامل زيادي بين انيميشن و مستند صورت گرفته است.
به باور او استفاده از انيميشن در فيلمهاي مستند دلايل مختلف داشته و در فيلمهاي انيميشن نيز گاهي از قطعات مستند استفاده شده است. «غرق شدن لوسيتانيا» در سال 1918، اولين فيلم انيميشن مستند تاريخ سينما به شمار ميرود. مولف، در بخشي از كتاب رواج استفاده از قطعات انيميشن در فيلمهاي مستند را از دهه بيست ميداند و عنوان ميكند كه «ژيگا ورتوف» و «والتر اوتمن» در مستندهايشان قطعههاي كوتاهي داشتهاند كه به نوعي انيميشن محسوب ميشود.
وی در طبقهبندي گونهشناسي انيميشن مستند، به نخستين گونهشناسي انيميشن مستند كه «پل ولز» ارائه كرده، پرداخته است. اين گونهشناسي بيشتر جنبه زيباييشناسانه دارد و چگونگي برخورد انيميشن با گرايشات مستند را نشان ميدهد. در طبقهبندي او چهار گروه اصلي «تقليدي»، «ذهني»، «وهمي» و «پست مدرن» وجود دارد.
در فصل سوم «كاربرد و زيباشناسي انيميشن در انيميشن مستند» به شيوه توليد و مراحل فني ساخت انيميشن مستند و رويكرد زيباييشناسانه در توليد پرداخته شده است.
به گفته مولف، در توليد انيميشن مستند، ضبط صدا و تصوير مستند نخستين مرحله است. همچنین تهيه مواد خام تصويري، مرحله تدوين اوليه صدا و تصوير، مرحله انتخاب تكنيك و استوري بورد و مرحله متحرك سازي در مراحل فني توليد يك انيميشن مستند نقش دارد.
قائممقامي از دو رويكرد «موازي» و «ديالكتيك» به عنوان رويكردهاي زيباييشناسانه در توليد نام ميبرد.
در رويكرد موازي، تصوير و صدا يكديگر را تاييد و تقويت ميكنند و در رويكرد ديالكتيك، تصوير و صدا به شيوههاي پويا با هم در تعامل قرار ميگيرند.
در فصل پاياني كتاب، به بررسي دو فيلم «رايان» ساخته كريس لندرث و «صداي مادرش» ساخته دنيس توپيكوف پرداخته شده است.
كتاب «انيميشن مستند: شيوه بيانی تازه» نوشته «رخساره قائممقامي» است كه در شمارگان 2000 نسخه و با قيمت 4000 تومان از سوی مركز گسترش سينماي مستند و تجربي به فروش ميرسد.