سمانه كاظمي در مقدمه كتاب خود نوشته است اطلاعات محققان درباره ميرعزا كاشاني اندك است و آن‌ها همين اندازه درباره او مي‌دانند كه نامش سيدمصطفي كاشاني است.
اين ميرعزاي كاشاني از تعزيه‌سرايان دوره ناصري بوده كه آوازه هنرش به دربار ناصرالدين شاه قاجار مي‌رسد و به دعوت شاه قاجار به تهران آن روزگار مي‌آيد.
او مدتي را در تكيه دولت با تعزيه‌خوانان تهران به سر مي‌برد و بين آن‌ها به محبوبيت مي‌رسد.
اما ميرعزاي كاشاني با اجراي مجلسي كه به «مجلس تركمن‌زوّار» موسوم بوده باعث رنجش سلطان صاحبقران مي‌شود چرا كه در آن مجلس به گروهي از زائران علي بن موسي الرضا اشاره مي‌كند كه مورد حمله راهزن‌ها قرار مي‌گيرند.
ناصرالدين شاه، حمله راهزن‌ها به زائران حرم امام هشتم شيعيان و غارت اموال‌شان را نوعي انتقاد تلقي مي‌كند كه نشان مي‌داده جاده‌هاي ايران ناامن بوده‌اند.
سمانه كاظمي نوشته است شمار تعزيه‌نامه‌هاي سيدمصطفي يا ميرعزا كاشاني به 365 نسخه مي‌رسد.
كاتب اغلب اين تعزيه‌نامه‌ها هاشم فياض، يكي از تعزيه‌گردان‌هاي معاصر ايران است كه ميرغم كاشاني، نوه ميرعزا كاشاني اين نسخه‌ها را به دست وي رسانده است.
كاظمي با گفت‌وگوهايي كه طي چندين ماه با هاشم فياض انجام داده توانسته بسياري از نسخه‌هاي تعزيه را با راهنمايي وي تصحيح كند.
فياض آخرين نسل از تعزيه‌خوان‌هاي تكيه دولت تهران بوده و در گفت‌وگوهايي كه با وي انجام شده هم اطلاعاتي درباره ميرعزا كاشاني جمع‌آوري شده است و هم اطلاعاتي درباره خود تكيه دولت.
تكيه دولت در زمان ناصرالدين شاه قاجار بعد از سفر وي به فرنگ و ديدن تماشاخانه‌هاي اروپا در حاشيه كاخ گلستان ساخته شد.
گفته مي‌شود سلطان صاحبقران حدود 150 هزار تومان براي ساخت اين بنا كه از معماري موسوم به «آلبرت هال» لندن الهام گرفته بود، هزينه كرد و در بدو امر نيز با مخالفت روحانيون مواجه شد.
بعد از ساخت اين بنا بود كه ديگر شاهزادگان و بازاريان در گوشه و كنار تهران تكيه‌هايي به نام خود ساختند.
از معروف‌ترين نسخه‌هاي تعزيه ميرعزا كاشاني ظاهراً «مجلس شهادت حضرت سلطانعلي» است كه موضوع وقايع و حوادث آن از يك سو ايراني ست و از سوي ديگر به واقعه كربلا نزديك است.
اغلب شخصيت‌هاي «مجلس شهادت حضرت سلطانعلي» ايراني نيز هستند.
كاظمي نيز در تحقيق خود بيشترين حجم را به همين مجلس اختصاص داده است.
او علاوه بر تصحيح متن اين تعزيه پژوهشي نيز درباره هويت تاريخي سلطانعلي كرده است كه به نوشته وي، سلطانعلي از فرزندان بلافصل امام محمد باقر (ع) بوده است.
مراسم قاليشويان كه هر ساله با سنت و تشريفات خاصي در منطقه كاشان ايران برگزار مي‌شود در واقع حاصل شهادت حضرت سلطانعلي است.
از ديگر مجالس تعزيه كه در اين كتاب با همكاري هاشم فياض تصحيح شده‌اند مي‌توان به «مجلس شهادت امام حسين (ع)» و «مجلس غارت و آتش زدن خيمه‌ها» اشاره كرد.
كاظمي قبل از متن هر يك از اين مجالس فصلي را با عنوان «جستار» به همان مجلس اختصاص داده و توضيحاتي را درباره متن تعزيه و ماجراي تاريخي آن داده است.
«مجلس دفن شهدا به دست زنان بني‌اسد»، «مجلس تعزيه گل و بلبل ـ كنيزكشي ـ ديوار خراب كردن»، «مجلس تعزيه دو طفلان مسلم» و «مجلس تعزيه حر بن يزيد رياحي» از ديگر تعزيه‌هاي ميرعزا كاشاني هستند.
«مجلس تركمن‌زوّار امام رضا» و «مجلس عالم زر» نيز دو متن پاياني اين پژوهش هستند.
«عالم زر» در آموزه‌هاي اسلامي به يكي از عوالم سير و سفر انسان قبل از ورود به دنياي فاني گفته مي‌شود.
برخي نيز آن را با روز اَلَست كه روز پيمان بستن ازلي خداوند با انسان است، يكي دانسته‌اند.
در اين نسخه از «مجلس عالم زر»، جبرئيل براي حقانيت پنج تن آل عبا يا كسا از شخصيت‌هاي مختلف تاريخي ـ مذهبي تبعيت مي‌گيرد.
بخش پاياني كتاب آلبومي از تصاوير لباس‌ها، ابزار و ادوات جنگي است كه در نسخه‌هاي مختلف مجالس تعزيه استفاده مي‌شوند.
سمانه كاظمي گفته است هاشم فياض يك طبقه از خانه مسكوني خود را به اين ابزار و ادوات اختصاص داده بود كه به موزه‌اي از لوازم تعزيه مي‌مانده است.
«ميرعزا كاشاني، در قلمرو تعزيه» را انتشارات سوره مهر در 630 صفحه و دو هزار و 200 نسخه با قيمت هشت هزار و 800 تومان منتشر كرده است.

 

 

 

خبرگزاری فارس