اگر چه شاید معرفی كتاب به دیگران، كمی‌خلاف دموكراسی باشد و از نوعی تحمیل پنهان حكایت كند، اما در جامعه‌ای كه «كتاب نخوانی» تبدیل به یك هنجار عمومی ‌شده است باید به هر شیوه‌ای توسل جست تا شاید عده‌ای به كتاب و كتابخوانی روی خوش نشان دهند. یكی از شیوه‌ها می‌تواند همین ستون «راهنمای كتاب» باشد كه هر پنجشنبه از زبان اهل ادب و هنر، به معرفی كتاب‌های خواندنی می‌پردازد. این هفته به سراغ یك نقاش و پژوهشگر هنر(آيدين آغداشلو)، یك داستان‌نویس( علی‌اصغر شیرزادی)، یك مترجم و استاد دانشگاه(محمد شهبا) و یك مترجم و پژوهشگر ادبیات كودك (شهرام اقبال زاده) رفته‌ایم. كتاب‌های پیشنهادی آنها را ببینید:

شكل مطالعه من كمي خاص است. بيشتر كتاب‌هايي را كه براي خواندن احتياج دارم در مسافرت‌هايي كه به خارج از كشور انجام مي‌دهم، تهيه مي‌كنم. براي همين متاسفانه كمتر از جريان كتاب‌هاي ادبي و هنري‌ كه در كشور منتشر مي‌شود آگاهم. اما اخيراً نسخه جديدي از غزل‌هاي حافظ منتشر شده كه براي من خيلي بااهميت و هيجان‌انگيز بوده چرا كه آن‌چنان كه گفته مي‌شود اين نسخه در زمان حيات شاعر گرد آمده و اين برخلاف تصور هميشگي ماست كه فكر مي‌كرديم غزليات حافظ تنها پس از مرگش تدوين شده ‌است. كشف بيش از 50 غزل از اين شاعر بزرگ، مطمئناً به غير از من براي خيلي‌هاي ديگر هم هيجان‌انگيز بوده، خصوصاً براي كساني كه در زمينه اشعار حافظ تحقيق و مطالعه مي‌كنند. حافظ شاعري است كه بيش از همه شاعران در زمينه آثار او كار شده‌، حتي از از ديوان سعدي هم بيشتر روي اشعار او مطالعه شده ‌است براي همين هر اثر و رد پاي جديدي كه در مورد او كشف شود، حايز اهميت است. اين غزليات را يك محقق ايراني مقيم آمريكا به نام علی فردوسی كشف كرده‌؛ او به طور اتفاقي در مطالعاتي كه در كتابخانه دانشگاه آكسفورد انجام مي‌داده به جنگي برخورده‌ كه در كنار شعر شاعران ديگر، تعدادي از غزليات حافظ را هم دربر داشته، و از آنجا كه تدوين اين كتاب به سال 792 هجري قمري بر مي‌گردد، نزديك‌ترين نسخه‌ از نظر زماني به حافظ محسوب مي‌شود.

البته من از شكل چاپ اين كتاب، چندان رضايت ندارم چون متاسفانه به صورت‌ هايپر كنتراست به چاپ رسيده و تشخيص اصالت خط آن برايم مقدور نبوده است. نكته‌اي كه كمي ايجاد شك مي‌كند خط نستعليقي است كه اشعار را با آن نوشته‌اند. اين خط، خيلي كامل‌تر از خط قرن هشتم به نظر مي‌رسد و بيشتر به خط اواخر قرن نهم شباهت دارد؛ در حالي كه در زمان حيات حافظ و اواسط قرن هشتم خط نستعليق كمي ناهنجارتر بود.

گاهي بعضي از كتاب‌ها را كه به آنها علاقه دارم بازخواني مي‌كنم. تازگي‌ها كتاب «مجموعه داستان‌هاي فرانتس كافكا» را با ترجمه امیر جلال‌الدين اعلم كه انتشارات نيلوفر آن را منتشر كرده، دوباره خواندم. به نظر من كافكا نقطه عطفي در تاريخ ادبيات داستاني جهان است. او يكي از بزرگ‌ترين نويسندگان «موقعيت» است؛ در حالي كه داستايوفسكي را به عنوان بزرگ‌ترين نويسنده «شخصيت» مي‌شناسند. به همين دليل من به اين دو نویسنده و آثارشان علاقه زيادي دارم. كافكا در آثارش از جمله داستان‌هاي اين مجموعه، به بيان دغدغه‌ها و دلهره‌هاي انساني مي‌پردازد. آثار اين نويسنده از لحاظ ساخت و پرداخت، در نوع خود منحصر به فرد و متفاوت از ديگر نويسندگان است؛ نثر به ظاهر سرد و متاثر از ادبيات حقوقي‌ يكي از وجوه آثار اوست. بعضي آثار كافكا را داراي صبغه پيامبرانه دانسته‌اند چرا كه به نظر مي‌رسد دارد ظهور حكومت‌هاي توتاليتر را پيش‌بيني مي‌كند. در حالي كه اين‌طور نيست؛ او معجزه نمي‌‌كند بلكه تنها با هوشياري امكان نهفته اين موقعيت بشري را كه مساعد به وجود آمدن چنين حكومت‌هايي است، درك مي‌كند و در داستان‌هايش نشان مي‌دهد.

كتاب «شصت داستان» نوشته دینو بوتزاتی از ديگر كتاب‌هايي است كه اين روزها خوانده‌ام. اين مجموعه داستان را محسن ابراهيم به فارسي ترجمه و نشر مركز آن را منتشر كرده است. خيلي از منتقدان، اين نويسنده ايتاليايي را متاثر از كافكا مي‌دانند و آنقدر اين را تكرار كرده‌اند كه خود بوتزاتي به طنز مي‌گويد: من اگر تلگرافي هم براي دوستم بفرستم مي‌گويند متنش تحت تاثير كافكاست.

با همه اين حرف‌ها آثار بوتزاتي نشان مي‌دهد كه نويسنده‌اي تواناست و شيوه داستان نويسي خود را دارد. او بسيار معناگر و اخلاقي است و در نوشتن تنها به تكنيك و شكل توجه ندارد بلكه در پي بيان مفاهيم هم هست.

«خرنامه» يا همان «منطق‌الحمار» نوشته محمدحسن خان اعتماد‌السلطنه از كتاب‌هايي بود كه چندي پيش خواندم و از خواندنش لذت بردم. اين كتاب، اثری قديمي است كه علي دهباشي تصحيح كرده و در آن مقداري پند و اندرز از زبان خر- اين حيوان باركش- بيان شده ‌است. چيزي كه براي من در اين كتاب جالب بوده، اين است كه نويسنده از زبان يك حيوان رنج‌بردار بي‌آزار، به بیان حرف‌هایش پرداخته است. این كتاب را نشر « پنجره» منتشر كرده است و اصل آن به بيش از صد سال پيش بر مي‌گردد. بدون اينكه بخواهم به خوانندگان روزنامه توهين كنم، مي‌گويم اگر هر كس بتواند خودش را جاي اين حيوان بيچاره بگذارد و آن چيزهايي را كه مي‌گويد، با آن روحيه، اخلاقيات و وجدان حماري درك كند، به درك درستي از آدم‌ها مي‌رسد. اين كتاب از بسياري از كتاب‌هاي اخلاقي گوياتر است. «خرنامه» گذشته از محتوايش از نظر ادبي هم داراي اهميت است چون نثري قديمي دارد و خود مي‌تواند نشان‌دهنده نوع نگارش آن زمان باشد. از نظر جامعه‌شناسي هم اين كتاب، مي‌تواند نكاتي براي مطالعه داشته باشد چرا كه نشان مي‌دهد كه جامعه ما پس از گذشت سال‌ها، برخلاف نو شدن ظاهرش از خيلي جهات بدون تغيير باقي مانده ‌است.

اين‌روزها كتاب‌هاي زيادي خوانده‌ام كه به برخي از آنها اشاره مي‌كنم. كتاب «رساله تاریخ؛ جستاری در هرمنوتیك تاریخ» نوشته بابك احمدي را خيلي پسنديدم. احمدي در اين كتاب از نظر واژه شناسي به مقوله تاريخ پرداخته و ريشه‌هاي آن را از كلمه «History» در غرب گرفته تا واژه «تاريخ» در زبان عربي و فارسي مورد بررسي قرار داده‌ است. مطالعه پديده تاريخ‌نگاري از ديگر مطالب اين كتاب است كه با اشاره و تاكيد به آثار ابن‌خلدون، بيهقي و آثار امروزيان، روند و تاريخچه شكل‌گيري آن را مورد بررسي قرار مي‌دهد.

خواندن اين كتاب مي‌تواند هم براي كساني كه به فلسفه تاريخ علاقه‌مندند و هم براي دوستداران ادبيات مفيد باشد. احمدي اين كتاب را خوب تأليف كرده و برخلاف برخي از كتاب‌هايش كه زباني دشوار و مغلق دارد «رساله تاریخ؛ جستاری در هرمنوتیك تاریخ» بسيار روان و خوشخوان است.

كتاب«تخیل مكالمه‌ای» نوشته ميخاييل باختین از ديگر كتاب‌هاي خوبي بود كه به تازگي خوانده‌ام. به نظر من باختين يكي از نظريه‌پردازان بزرگ ادبي است كه آرا و نظرهايش تاثير زيادي بر نقد ادبي گذاشته ‌است. باختين در كتاب «تخيل مكالمه‌اي» به طور مفصل از نگاه پديدار شناسانه به مقوله رمان پرداخته ‌است. در اين كتاب نويسنده به سير خلق رمان و اين كه محصول دنياي مدرن است، توجه كرده و رابطه بين جامعه دموكراتيك و ژانر رمان را از اين ديدگاه بررسي كرده‌ است.

كتاب «الاهیات ترجمه؛ والتر بنیامین و رسالت مترجم» نوشته اميد مهرگان را هم اين روزها خوانده‌ام كه به نظرم حاوي مطالب ارزشمندي بود. مهرگان نويسنده خوش‌فكري ‌است كه در اين كتاب به نوع نگاه و اهميت ترجمه درانتقال انديشه پرداخته‌ است. مهرگان در «الاهیات ترجمه؛ والتر بنیامین و رسالت مترجم» به ماهيت ترجمه و اينكه چه كاركردي در عالم انديشه دارد توجه كرده. اين كتاب را انتشارات فرهنگ صبا منتشر كرده ‌است.

در حوزه ادبيات كهن و شفاهي، انتشارات مازيار كتابي را از محمد جعفر قنواتي منتشر كرده به نام «دو روايت ازسليم جواهري» كه خواندنش برايم لذت بوده. به نظر من اين كتاب، هم براي داستان‌نويسان و هم براي كساني كه در زمينه ادبيات پژوهش مي‌كنند، مي‌تواند مفيد باشد. كتاب«دو روايت ازسليم جواهري» با تصحيح و نگاه تطبيقي جعفري قنواتي، گذشته از وجوه ادبي و روايت‌شناسي، مي‌تواند از نظر مردم‌شناسي هم با اهميت تلقي شود.

متاسفانه رمان‌هاي فانتزي در كشور ما چندان جدي گرفته نمي‌شود و آن را جزو ژانرهاي بازاري به حساب مي‌آورند، درحالي كه ميان اين ژانر گاه به كتاب‌هايي بر مي‌خوريم كه خيلي هم با ارزشند. چندي پيش فرصتي دست داد تا سه گانه‌هاي كنت اوپل را با نام‌هاي «بال آتشين»، « بال آفتابی» و « بال نقره‌ای» مطالعه كنم. در اين كتاب‌ها- كه ترجمه‌شان را مليحه محمدي انجام داده‌ - خفاش‌ها به عنوان شخصيت اصلي حضور دارند اما در پس اين ظاهر فانتزي، جنبه‌هاي نماديني هم وجود دارد كه كنت اوپل با تخيل و انديشه‌ خود، يك نوع متافزيك فلسفي راجع به دنيا و عقبي در آن به وجود آورده‌ است.

رمان«نان و گل سرخ» ترجمه زنده‌ياد حسين ابراهيمي (الوند) را هم اين‌روزها خوانده‌ام. اين كتاب رماني تاريخي است درباره جنبش كارگري در يكي از شهرهاي آمريكا. كاترین پاترسون در «نان و گل سرخ»، اعتصاب كارگران و تأثير آن را در زندگی دو نوجوان بررسی می‌كند. نويسنده براي نوشتن اين كتاب، سه سال صرف مطالعه در كتابخانه‌ها كرده است و همين مي‌تواند درس خوبي براي برخي ازنويسندگان ما باشد تا اين‌قدر در نوشتن آثارشان عجله نكنند.

از ديگر رمان‌هاي نوجوانان كه اخيراً خواندم و خوشم آمد، رمان«پرنده بي آشيان» نوشته گلوریا ولان با ترجمه شهلا انتظاریان است. اين كتاب كه آن را نشر چشمه منتشر كرده، مي‌تواند هم براي نوجوانان جذاب باشد و هم براي خانم‌ها؛ چرا كه نويسنده در آن به جايگاه زن و تبعيض جنسي و اجتماعي در هندوستان به خوبي پرداخته است. رمان «پرنده بي آشيان» گذشته از ارزش ادبي، از نظر جامعه‌شناسي هم اهميت دارد. نكته جالبي كه در اين رمان وجود دارد اين است كه ديدگاه‌هاي اجتماعي نويسنده از داستان بيرون نزده و روايت را تحت‌الشعاع قرار نداده‌ است.

از آثار ترجمه‌اي كه بگذريم چند اثر تأليفي هم خوانده‌ام كه حيفم مي‌آيد از آنها نامي نبرم. رمان نوجوانان «لالايي براي دختر مرده» نوشته حميدرضا شاه آبادي از آن جمله است. مضمون اين داستان آميخته‌اي است از خيال و واقعيت، داستان و تاريخ و به عبارتي فراداستان يا «Metafiction». در رمان «لالايي براي دختر مرده» بازگشت به تاريخ و ضد روايت برخي واقعيات تلخ امروزي به ويژه بي توجهي به افكار دختران نوجوان، با تكنيك و شيوه‌‌اي نو و گيرا پرداخته شده‌ است. اين رمان را نشر افق منتشر كرده‌ است.

رمان «طبقه هفتم غربی» نوشته جمشید خانیان هم از كتاب‌هايي است كه ميل دارم آن را به ديگران معرفي كنم. نويسنده در اين كتاب روايتي گيرا و عاطفي درباره نوجواني 14 ساله جوياي كار را به تصوير كشيده‌ است؛ كسي كه با پيرمردي تنها و در آستانه مرگ يك روز را به سر مي‌برد.

چند كتاب ديگر هم هست كه به اختصار به آنها مي‌پردازم. «يكي بود» نوشته سوسن طاقديس داستاني شيرين و جذابي براي كودكان است با درونمايه‌اي لطيف درباره “خدايي كه در اين نزديكي‌است” و كودكان در بي‌پناهي مي‌توانند دوستش بدارند.

دو مجموعه شعر «كاش حرفي بزني» از مصطفي رحماندوست و «بادكنك به شرط چاقو» از علي‌اصغر سيد آبادي از ديگر كتاب‌هاي مناسب نوجوانان است كه مي‌تواند براي آنها جالب باشد.

رمان «با كفش‌هاي ديگران راه برو» نوشته شارون كریچ و ترجمه كیوان عبیدی از آن كتاب‌هايي است كه فكر مي‌كنم نوجوانان آن ‌را بپسندند.

«خفاش ديوانه» نوشته جين ويليس و ترجمه معصومه انصاريان، اثر روايتي زيبا و گيرايي درباه تفاوت‌ها و ضرورت درك پذيرش آنهاست. «خفاش ديوانه» داستاني است مصور و كودكانه اما خواندني براي همه گروه‌هاي سني از جمله بزرگسالان!

دو كتاب ديگر هم به تازگي خوانده‌ام كه به نظرم كتاب‌هاي ارزشمندي هستند. يكي از آنها، كتاب «درآمدي بر بيداري مردم» كه همان كتاب «تنبيه الامه و تنزيه المله» نوشته ميرزامحمدحسين نائيني است و از سوي نشر صمديه و با گردآوري محسن هجري چاپ شده است و ديگري هم در پرتو مشروطه خواهی،بررسی و متن «لئالی المربوطه فی وجوب المشروطه» اثر اسماعیل محلاتی است كه اين اثر هم به كوشش هجري به چاپ رسيده و در آن تحليلي ژرف از ضرورت حكومت دموكراتيك در چارچوب انديشه ديني آمده است.