|
«زنان و سروده‌هایشان در گستره فرهنگ مردم ایران زمین» عنوان كتابی به قلم صادق همایونی است كه در آن لالایی‌ها، رواییها، ترانه‌های مراسم گوناگون، كارنواها، شادمانه‌های زنانه و اندوهگینانه‌های سروده زنان در نقاط مختلف ایران را از جنبه‌های مختلف بررسی كرده است.\
در آغاز كتاب «زنان و سروده‌هایشان در گستره فرهنگ مردم ایران زمین» بر این نكته تاكید شده است كه آن‌جا كه می‌توان صدای روح و جان انسان را، از زبان خودش، در هر گوشه‌ای از گیتی و با هر زبان و ملیتی شنید، دنیای رازآلود ترانه و شعر است.
البته منظور از ترانه و شعر در این‌جا ترانه و اشعار ملی است. شعر ملی در بطن شكوفای ترانه‌های فولكلوری كه ریشه در زندگی و حیات جامعه دارد نهفته است.
به باور مولف اشعاری كه مردم یك كشور سروده‌اند و زاده ذوق، نیاز و فرهنگ هر جامعه است و معمولا به صورت ترانه‌های متنوع ارائه می‌شوند می‌توانند سرچشمه پیوستگی‌ها و وحدت همه ملل باشند.
همایونی دلیل دلبستگی مردم به ترانه‌ها و استمرار آن‌ها را توجه عمیق زنان و مادران ایرانی به این ترانه‌ها می‌داند كه با سرودن، زمزمه كردن و خواندن این ترانه‌ها در مراسم و مناسبت‌های گوناگون اجتماعی و فردی ترانه‌ها را زنده نگه داشته‌اند.
همچنین در مقدمه كتاب بر این نكته اشاره شده است كه در ترانه‌های محلی كه اغلب سرایندگان آن‌ها زنان گمنام هستند، جرات، جسارت و شجاعت حیرت‌انگیزی دیده می‌شود كه شاید در شعرهای زنان شاعر به دلیل محدودیت‌های اجتماعی كمتر به آن‌ها پرداخته شده باشد.
در این كتاب به دو نكته اساسی درباره ترانه‌های زنان ایران اشاره شده است. یكی كمیت و تنوع حیرت‌انگیز این‌گونه ترانه‌ها و دیگری كیفیت و عمق آثار است. همچنین یكی از دلایلی كه برای اطمینان حاصل كردن از زن بودن سراینده این ترانه‌ها ذكر شده، این است كه مضامین بسیاری از این ترانه‌ها بازگوی احساس و بار عاطفی مادرانه، همسرانه و خواهرانه است.
فصل نخست این كتاب به «ترانه‌های ویژه كودكان» اختصاص دارد كه سه بخش «لالایی‌هاب، «ناز و نوازش‌ها» و «بازیها» را شامل می‌شود.
در معرفی ویژگی‌های «لالایی‌ها» بر این نكته تاكید شده كه لالایی‌های ایران از اهمیت بسزایی برخوردارند؛ چراكه علاوه بر این‌كه ریشه در فرهنگی كهن دارند از تنوع و گستردگی ویژه‌ای نیز برخوردارند كه با زندگی زنان پیوندی عمیق، ناگسستنی و همه جانبه دارد. در دیگر ملل كمتر كشوری دیده می‌شود كه لالایی‌هایش تا بدین حد از غنا، طروات، جذابیت و تنوع برخوردار باشند.
فصل دوم كتاب به «رواییها» اختصاص دارد. رواییها به‌طور كلی اشعاری هجایی‌اند كه از حیث محتوا از تنوع و جذابیت برخوردارند و با آرزوها، نیازهای عاطفی، نفرین، شوخی و گاه دعا و توسل به بزرگان دین گره خورده‌اند. در این بخش رواییها در استان خراسان و فارس بررسی شده و نمونه‌هایی از آن ارائه شده است.
در فصل سوم «ترانه‌های مراسم گوناگون» در مناطق مختلف ایران بررسی شده است كه به وسیله زنان و به نحوی ویژه اجرا می شوند. در این فصل نمونه ترانه‌هایی برای مراسم گوناگون در نقاط مختلف ایران همچون جندق، سروستان، شیراز، خراسان، شاهرود، مشهد، بیرجند و سمنان ارائه شده است.
«كارنواها» عنوان فصل چهارم كتاب است و به ترانه‌هایی می‌پردازد كه زنان ایرانی خود ساخته و ضمن كار می‌خوانده‌اند. از جمله ویژگی‌های این گونه ترانه‌ها این است كه نواهایشان با حركات بدنی و كاری كه انجام می‌دهند در هماهنگی كامل است.
برهمین اساس چند نمونه از چنین ترانه‌هایی در مناطق فسا، خراسان، كاشان، كرمان و ترانه‌های نان‌پزی زنان سمنان، ترانه‌های شلتوك‌كاران، مشك‌زنی و پنبه‌چینی ارائه شده است.
فصل پنجم اشاره‌ای به «شادمانه‌های زنانه» دارد. ترانه‌های آهنگین، گرم و شاد ویژه مراسم‌های خواستگاری، عقد و عروسی، نمایش‌ها، بازیها و سرگرمی‌های زنانه، هجو، طنز، طعنه، تمسخر و شوخی‌های گوناگون زنانه، عاشقانه‌ها و گفت‌و‌گوهای عاشقانه از این جمله‌اند.
در فصل آخر «اندوهگینانه‌ها» بررسی شده است. اندوهگینانه‌ها سوگ‌سروده‌ها، غم‌نواهای مذهبی و مویه‌های تلخ تنهایی را شامل می‌شود كه زنان سروده‌اند.
در ابتدای كتاب الفبای صوتی كلمات ارائه شده است. همچنین فهرستی از منابع و ماخذ، نمایه نام‌ها و جای‌ها و نمایه كتاب‌ها و نشریات در انتهای كتاب آمده است.
در این كتاب آوانویسی كلماتی كه خواندن آن‌ها مشكل بوده و نیز ترانه‌هایی كه سرودن و خواندنشان به زبان‌های بومی است با استفاده از آوانگاری انجام شده است.
كتاب «زنان و سروده‌هایشان در گستره فرهنگ مردم ایران زمین» به كوشش صادق همایونی در 352 صفحه، شمارگان هزار نسخه و قیمت 6800 تومان توسط انتشارات گل‌آذین منتشر و راهی بازار كتاب شده است.
ایبنا
| 
