حاج ميرزا حسن اصفهاني فرزند محمدباقر اصفهاني از بزرگان عرفا و از اقطاب سلسله نعمت‌اللهي است كه در طريقه معرفت، او را صفي عليشاه لقب داده‌اند.

ثروتيان اثر خود را با معرفي از صفي عليشاه در آثار او آغاز مي‌كند و مطالبي را از سال ولادت و فعاليت‌هاي او در خانقاه و در راه ارشاد مردم و تبليغ طريق معرفت و كتابت تفسير منظوم و زيباي قرآن كريم نقل مي‌كند. 

دومين فصل از اين اثر ـ كه مضامين خود را در 9 فصل طبقه‌بندي كرده است ـ نكته‌هايي از زندگاني صفي عليشاه را انعكاس مي‌دهد و شمه‌اي از كرامات اين عارف را در سطوري كه از يك حكايت عنوان مي‌كند.
 
فصل بعدي به آثار اين عارف اختصاص دارد. نويسنده در اين بخش با يادآوري شش اثر مكتوب و منتشر شده صفي عليشاه و ذكر اسامي آنها، معرفي مختصري ارايه مي‌دهد تا مخاطبان را با زمينه‌هاي فكري و انديشه‌هاي وي آشناتر سازد. ديوان صفي عليشاه كه نخستين بار سال 1311 نسخه چاپ سنگي آن منتشر شد، از جمله آثاري است كه اشعار آن در خلال صفحات اين كتاب خود نمايي مي‌كنند.

از ديگر تاليفات صفي عليشاه و معروف‌ترين آنها مي‌توان «تفسير و ترجمه قرآن كريم» به نظم فارسي اشاره كرد كه در مدت دو سال آن را بر وزن مثنوي مولوي به نظم كشيد. اين اثر سال 1308 تكميل شد و سال 1310 هجري قمري به هزينه نظم الدوله ـ خواجه نوري ـ به چاپ رسيد. «زبدة الاسرار»، «بحر الحقائق»، « عرفان الحق» و «ميزان المعرفة و برهان الحقيقة» از ديگر آثار وي به شمار مي‌آيند.

همان‌گونه كه از حوزه‌هاي تاليفي اين عارف پيداست، «تفسير و ترجمه قرآن كريم» موجب شد از وي در مجموعه «ايرانيان و قرآن» ياد شود، مجموعه‌اي كه نيم‌نگاهي به بيش از 15 قرن تلاش‌هاي قرآن‌پژوهان ايراني در معرفي و بزرگداشت آخرين وحي‌نامه الهي دارد و مخاطبان خود را قشر پژوهشگران جوان جامعه مي‌داند.

«تفسير قرآن به نظم فارسي» عنوان چهارمين فصل اين كتاب است و يادآور مي‌شود كه صفي عليشاه تفسير قرآن را طي دو سال به نظم درآورد. او در ابيات پاياني تفسير خود مي‌گويد؛ «اگر اهل ايمان تماماً بدانند اين تفسيري كه من نوشته‌ام نعمتي است كه از سوي حق بر خاص و عام عطا شده و از اين كه رمزهاي قرآن معلوم و آشكار شده است، شيطان از رشك مي‌سوزد و در غم به سر مي‌برد!»

سرآغاز تفسير صفي در شناخت جهان و جهان آفرين است. او در حالي كه به تعبير و تفسير صفي عليشاه با شرح راز و رمز «بسم الله» و دو صفت مشتق «رحمان» و «رحيم» اشاره مي‌كند، بي‌گمان به لفظ «رحمت» در تركيب لقب پير دستگير خود «رحمت عليشاه» نظر دارد. 

ميرزا حسن صفي عليشاه پيش از آن كه تفسير آيات و كشف رمز عارفانه آيات قرآني را آغاز كند، هر چند آيه را كه از نظر موضوعي با هم بستگي تام دارند، برگزيده و واژه به واژه به زبان فصيح فارسي مرسوم برگردانده است.

در بخش ديگر اين اثر كه براي روشن شدن كيفيت ترجمه وي، اثر صفي عليشاه با ترجمه‌هاي پيشين به مقايسه نشسته است، بسياري از توانمندي‌هاي وي آشكار مي‌شود. 

آشنايي با جهان‌بيني صفي عليشاه در تفسير آيات، موضوعي است كه هفتمين فصل كتاب را تحت تاثير خود قرار داده است. واكاوي مكتب صفي عليشاه و جذبه يا شرح حال و عشق صفي عليشاه، به ترتيب در فصول آتي انعكاس مي‌يابند.

ثروتيان در بررسي و نظر نهايي‌اش معتقد است؛ «توفيق الهي با صفي عليشاه همراه بود، زيرا تفسير منظوم وي آنچنان زيبا و دلنشين است كه درباره آن از صميم دل مي‌توان گفت؛ "سبد واپس برد سيب سپاهان." وزن، آهنگ و زيبايي در كلام خدا حد و نهايت ندارد و آن كساني كه با زبان متين و وسيع عربي آشنايي دارند، مي‌دانند كه قرائت قرآن لذتي معنوي دارد كه هرگز سيري پذير نيست!»

نخستين چاپ بيست و هشتمين جلد از مجموعه چهل جلدي «ايرانيان و قرآن» با عنوان «صفي عليشاه و تفسيرش» را موسسه خانه كتاب در شمارگان 5000 نسخه، 216 صفحه و بهاي 34000 ريال منتشر و روانه بازار نشر كرده است.

 

 

 

 

ایبنا