25 آبان 1389

شايد در وهله اول چنين به‌نظر آيد كتاب پيش‌رو يك اثر مرجع درباره سينماي خاص «كريشتف كيشلوفسكي» و بيشتر شناختنامه تحليلي فعاليت‌هاي هنري اين كارگردان لهستاني است.در اين صورت، چنين كتابي فقط مي‌تواند مناسب حال علاقه‌مندان به سينما و نقد آثاري از اين دست باشد. اما به‌شخصه با اين نظر مخالفم و به‌عنوان كسي كه از خواندن كتاب مذكور بي‌اندازه لذت برده، متذكر مي‌شوم «سرشت و سرنوشت» مي‌تواند براي هر آدم كتابخواني يك تجربه ناب و به‌يادماندني رقم بزند چراكه در لابه‌لاي متن فوق‌العاده جذاب و روان كتاب، نكاتي را خواهيد خواند كه به دشواري مي‌توانيد تجربه‌اي در رابطه با آنها در زندگي فردي خود كسب كنيد.

اين كتاب ظاهرا نقد و بررسي و مروري بر كارنامه و نگاهي كوتاه به زندگي و انديشه‌هاي كيشلوفسكي است ولي آنقدر در خود پند و آموزه‌هاي اخلاقي گنجانده كه بي‌انصافي است اگر از كنار آن بي‌تفاوت و به سادگي بگذريم.گويي فضاي آرامبخش فيلم‌هاي استاد با آن همه بيانيه‌هاي اخلاقي بر حال و هواي نويسنده يا مولف كتاب، خانم «مونيكا مورِر»، تأثير وافر و عميقي گذاشته است كه با شور و شيفتگي به تشريح و تشويق فيلم‌هاي محدود كيشلوفسكي پرداخته است.

با اين رويكرد، مي‌توان كتاب حاضر را يكي از بهترين آثار موجود در حوزه تحليل فيلم و زندگينامه‌هاي سينمايي دانست كه البته ترجمه بسيار خوب نويسنده، مترجم و منتقد معاصر ايراني، «مصطفي مستور»، براهميت و كيفيت اثر افزوده است. به راستي هم در ميان مجموعه‌كتاب‌هايي كه از سال‌ها پيش در زمينه معرفي كارگردانان و فيلم‌هاي برتر جهان منتشر مي‌شوند، جاي كتابي كه به سينماي اخلاق‌گراي كيشلوفسكي بپردازد بسيار خالي بود.

در «سرشت و سرنوشت» براي آنكه خواننده بتواند با دنياي ذهني و نگاه منحصربه‌فرد كيشلوفسكي آشنا شده و به درك بهتري از نقد فيلم‌ها برسد، در گام نخست، زندگينامه نسبتا كوتاه اما كاربردي و مفيدي ارائه شده كه كاملا مخاطب را با خلق‌وخوي فيلمساز درگير مي‌كند و همين تمهيد هوشمندانه سبب مي‌شود خواننده‌اي كه موفق نشده دست‌كم برخي از فيلم‌هاي كيشلوفسكي را ببيند، در خوانش نقد و معرفي آنها دچار سردرگمي نشده و بتواند به راحتي حدس بزند اين فيلم، از كدام حس و ضمير ناخودآگاه كارگردان برمي‌خيزد و چه شرايطي باعث مي‌شود فيلمساز صاحب‌سبكي چون او، مثلا اثر ضعيفي مانند «زخم» را كارگرداني كند.كتاب «سرشت و سرنوشت» در شكل و شمايل فعلي، خوب از كار درآمده و به دشواري مي‌توان عيب و نقصي بر آن قائل شد.تنها نقطه‌ضعفي كه خود را در جريان مطالعه و پيشرفت كتاب نشان مي‌دهد، خالي‌بودن جاي تصاويري از زندگي خصوصي كيشلوفسكي، صحنه‌ها و پشت صحنه‌هاي فيلم‌هاي اوست.

اگر «سرشت و سرنوشت»، به شكل مصور چاپ مي‌شد تا مخاطب تصاويري از آنچه را كه درباره جهان هنري كيشلوفسكي مي‌خوانَد، همزمان ببيند، شايد اثر با استقبال و توجه بيشتري مواجه مي‌شد.

گرچه محصولِ موجود نيز توانسته ميان علاقه‌مندان به چنين آثاري راهي باز كند و به اندازه كافي ديده و مطرح شود.كتاب پس از يادداشت مترجم در آغاز، دو فصل با عناوين «كريشتف كيشلوفسكي» و «در آغاز راه...» در پيش دارد كه نگاهي اجمالي است به شخصيت و زندگي اين كارگردان مطرح جهان.در اين دو فصل، درخواهيم يافت نگاه بدبينانه كيشلوفسكي به جهان و آدم‌هايش از كجا مي‌آيد، چگونه به شانس اعتقاد پيدا مي‌كند، چطور «اخلاق» تا اين حد برايش مهم مي‌شود و از چه زماني و با تأثيرپذيري از چه كساني، در مسير تبديل‌شدن به كارگرداني سرشناس و چيره‌دست گام برمي‌دارد.در ادامۀ كتاب، بخشي طولاني به فيلم‌هاي اوليه او اختصاص يافته كه مقطع زماني سال‌هاي 1937 تا 1984 را در برمي‌گيرد.

خوبي قضيه آنكه فيلم‌ها همگي داراي شناسنامه‌اند و مخاطب از داستان فيلم، نقد آنها، نشانه‌ها و معاني‌شان و ارزش‌گذاري آثار هم بهره مي‌بَرد. پس از بررسي فيلم «پاياني نيست» در بخش اول، فصل‌هاي مجزا و كوتاهي درباره مهم‌ترين ساخته‌هاي سينمايي كيشلوفسكي كه موجب شهرت او در اروپا و بعد در دنيا شدند، ارائه مي‌شوند كه سرآغاز آنها مجموعه بي‌نظير «ده فرمان» است؛سريالي 10 قسمتي كه بر اساس ده فرمان تورات ساخته شده‌اند.«فيلمي كوتاه درباره كشتن»، «فيلمي كوتاه درباره عشق»، «زندگي دوگانه ورونيك» و «سه‌گانه سه‌رنگ:آبي، سفيد، قرمز» فيلم‌هاي ديگري هستند كه در اين مجموعه به ترتيب ساخت، معرفي و تحليل شده‌اند. بد نيست بدانيد كه نويسنده كتاب، مونيكا مورِر، روزنامه‌نگار، منتقد و نويسنده انگليسي است كه با مجلاتي نظير امپاير، نئون و اسكواير همكاري داشته است.

در صفحات 23 و 24 كتاب خواهيد خواند:

«زماني كه كيشلوفسكي و پيه ‌سيه‌ويچ مشغول ساختن ده فرمان بودند، مدام درباره «حقيقت» بحث مي‌كردند؛درباره اينكه چه چيزي درست و چه چيزي غلط است.

كيشلوفسكي دائم در جست‌وجوي پاسخ بود.ده فرمان، در عين حال كه مجموعه‌اي بود از 10فيلم‌نوشته زيبا كه حتي يك صحنه يا يك ديالوگ نامناسب نداشتند، محصول همين جست‌وجو بود:كاوشي دقيق و روشنفكرانه در مسائل پيچيده اخلاقي.

كيشلوفسكي در آغاز از الصاق هرگونه فرمان مشخصي به اپيزودها خودداري كرد ـ عنوان‌ها از هر ارتجاعي تهي بودند و تنها به يك عدد اشاره داشتند ـ تا مخاطب، خود فرمان‌ها را استخراج كند.اما بعد تسليم فشار ديگران شد و با شك و ترديد براي هر اپيزود فرماني را تعيين كرد.»

اين كتاب در 140 صفحه و به قيمت 2800 تومان در فروشگاه‌هاي كتاب براي علاقه‌مندان در دسترس است.

احمدرضا حجارزاده /تهران امروز

درخواست کتاب	راهنماي خريد	سبد خريد	چاپ صفحه	ارسال به دوست