رماني خلاص‌يافته از سانسور تزاري

نيكولاي گوگول با خلق آثار جاودان خود نه تنها يكي از برترين طنزنويسان كلاسيك و در شمار نويسندگان بزرگ روسيه همچون تولستوي و تورگينف است، بلكه در عرصه ادبيات جهان نيز در رديف نويسندگان شهيري چون ولتر، بالزاك و ديكنز قرار دارد.

گوگول اثر بزرگ و مشهور خود، ماجراي چيچيكف يا «مردگان زر خريد» را با الهام از پوشكين، شاعر نامدار روس نوشته ‌است.

انتشار كتاب «مردگان زر خريد» يا «رعاياي مرده» در زمان خود آشوبي برپا كرد و خصومت طبقه مالكان را برانگيخت زيرا‌ آنان اين كتاب را توهين به خود مي‌پنداشتند.

اين رمان نخستين‌بار در شمار مجموعه آثار گوگول در سال 1886 به وسيله ايزابل هابگود به انگليسي ترجمه و منتشر شد. ترجمه ديگري هم به زبان انگليسي در سال 1948 توسط جري ريوي منتشر شد.

گوگول براي فرار از سانسور تزاري هر بار تغييراتي در متن مي‌داده و متن‌هاي مختلفي از رمان «مردگان زر خريد» در زبان اصلي در دست است. در سال 1961 ترجمه‌اي دقيق به وسيله آندرو مك آندرو از روي متن اصلي سانسور‌نشده، به زبان انگليسي انجام شد و توسط نيوآمريكن لايبرري منتشر شد. برگردان فارسي اين كتاب توسط فريدون مجلسي، از روي همين متن كامل صورت گرفته است.

مترجم رمان «مردگان زر خريد» در مقدمه كتاب، درباره نام‌هاي مختلفي كه بر اين كتاب گذاشته شده‌است، توضيح مي دهد:« نام كتاب «Dead Souls» به معني تحت‌اللفظي «ارواح مرده» است. در اين مورد لازم به توضيح است، همان‌طور كه واژه‌‌اي مانند «آدم» در زبان فارسي علاوه بر معناي اصلي و حقيقي خود به معناي مجازي ديگري مانند نوكر، زير دست، پيرو، تفنگدار و نظاير آن به كار مي‌رود، در اينجا نيز «Soul» به معني سرف و رعيت است و برگردان تحت‌اللفظي «ارواح مرده» چندان رسا و منطبق با معني و مقصود واقعي داستان نيست».

از آنجا كه رمان به مختصات حقوقي و اجتماعي رعيت روس مي‌پردازد و محور اصلي ماجراي چيچيكف و ابتكار خريد بردگان يا رعاياي مرده را تشكيل مي‌دهد، فريدون مجلسي در ترجمه عنوان اين كتاب ترجيح داده نام «مردگان زر خريد» يا «رعاياي مرده» را براي آن انتخاب كند.

رمان «مردگان زر خريد» در سال 1370 منتشر شده ‌بود و پس از هفده سال تجديد چاپ شده‌ است. ناشر، اين كتاب را به عمران صلاحي و طنزهاي شيرينش تقديم كرده ‌است.

روزنامه فرهنگ آشتی